M illiy universiteti

har  narsaga:  yaxshilik  va  yomonlikka;
 
go'zallik  va  xunuklikka;  mehribonlik  va  yovuzlikka;  baxt  va
 
baxtsizlikka;  mansab  va  itoatkorlikka;  boylik  va  kambag'al*
 
likka;  do'stlik  va  dushmanlikka;  birlik  va  ayriliqqa;  obro'  va
 
obro'sizlikka;  omad va omadsizlikka; ezgulik va johillikka:  meh-
 
natsevarlik  va  dangasalikka;  halimlik  va  qo'pollikka;  havas  va
 
hasadga;  taraqqiyot va zalolatga;  yarashish  va janjalga;  tinchlik
 
va urushga;  ruhiy tetiklik va tushkunlikka; sog'lomlik va bemor-
 
likka;  turmush  va  ayriliqqa;  mo'min  va  kofirlikka;  izzat  va
 
sharmandalikka;  xursandchilik  va  dil  xiralikka;  madaniyatlilik
 
va madaniyatsizlikka 
kabi bu foniy dunyoda mavjud bo'lgan barcha 
narsaga, oxiratda esa jannat yoki jahannamga erishish mumkin.
5

---

Sezgi  organlarimizning  ko'z,  quloq  va  burundan  tashqari 
barchasini  odam  o'ziga  bo'ysundira  oladi,  jumladan  tilni  ham.  Ana 
shu  bizga  bo'ysunmaydigan  a'zolarimiz  gunoh  yig'ishimizga  sabab- 
chi  bo'ladi.  Chunki  ko'zlarimiz  bilan  yaxshi  va  yomon  narsalami 
ko'rishimiz,  quloqlarimiz  orqali  ahloqli  va  axloqsiz  so'zlarni  eshiti- 
shimiz,  burun  bilan  xushbo'y  hamda  badbo'y  hidlami  tuyishimiz 
tabiiy  hoi.  Ko'zni  yumib,  quloq  va  burunni  bekitib  yurish  mushkul 
ish.  Qarangki,  Alloh  rahmdil  Zot, u shu uchta a'zolarimiz yig'adigan 
gunohlarni  bartaraf  etish  uchun  biz  insonlarga  “tavba”  ne'matini 
bergan.  Madomiki  shunday  ekan,  biz  o'zimiz  aql  va  farosatimizni 
ishga  solib  laoqal  tilimizni  jilovlay  bilishimiz  zarur.  Bu  o'rinda 
avvalo  Allohning  kalomi  bo'lgan Qur'oni  karim oyatlariga,  payqam- 
barimiz  Muhammad  salollohu  alayhissalomning  hadisi  shariflariga 
amal  qilishimiz  shart.  Shuningdek,  xalq  tomonidan  yaratilgan  og'za- 
ki  ijod  namunalari  sanalmish ertak,  qo'shiq,  doston,  rivoyat va  afso- 
nalardan kelib chiqadigan xulosalarga,  buyuk allomalarimiz yaratgan 
asarlardagi  pand-nasihatlarga  amaliy  yondoshmog'imiz  zarur.  Shun- 
dagina  biz  so'zimiz  va  nutqimizning  qanchalik  kuch-qudratga  ega 
ekanligini  his etib yashaymiz.
Notiqlikni  o'rgatuvchi  va  targ'ib  qiluvchi  qadim  adabiyotlardan 
tortib bizning  davrimizda yozilgan  va yozilayotgan  maqola va kitob- 
larda notiq,  notiqhk,  nutq  odobi,  notiqlik  san'ati;  voiz,  voizlik,  voiz- 
lik  san'ati  kabi  atama  va  tushunchalami  o'qiymiz.  Og'zaki  nutqda 
odamlar  orasida;  so'z  ustasi,  so'zga  chechan,  so'zga  usta,  so'zamol, 
so'zni  boplaydi,  gapni  do'ndiradi,  gapga  usta,  chiroyli  gapiradi; 
suhandon,  tilchida,  adabiyotchida,  shoirda  singari  iboralami  eshita- 
miz.  T o'g'ri  hamma  ham  nutqiy  nuqsonsiz  tug'ilsa  albatta  gapiradi. 
Biroq  hamma  odamlar  ham  gapga  chechan  bo'lavermaydi.  Gapga 
chechanlik,  ya'ni  notiqlik  bu  -   qobiliyat  va  iste'dod.  Notiqlik  bu  - 
san'at.  Qachonki,  Alloh  bergan  tabiiy  qobiliyat  bilan  cheklanib
6

---

qolmay,  o z   nutqi  va  till  ustlda  erinmay  ishlasa.  mashq  qilsagina 
chinakam  Notiqlik  mahoratini egallashi  mumkin.
Notiqlik  bu-so'z  san'ati,  so'z  san'ati  bo'lganda  ham 
ohangdan