M hamdamova

Ushbu 
maqsadlarga 
erishish 
borasida 
quyidagi
 
vazifalarni amalga oshirilishi taqozo etiladi:
-   Sharq  va  G‘arbda  xalq  yaratgan  xalq  og‘zaki  ijodiyoti, 
pedagogikasi, 
mutafakkir, 
ma’rifatparvar, 
pedagog 
va

---

olimlaming tarbiyashunoslikka doir ilg‘or g‘oyalarini  o ‘rganib, 
tahlil qilib, komil inson tarbiyalash jarayonini o‘rganish;
-   komil  inson  tarkib  toptirishning  qonuniyat,  qoida  va 
zaruriy sifatlarini aniqlash;
-   pedagogika  -   tarbiyashunoslikdagi 
ta’lim-tarbiya 
nazariyasini  hozirgi  davr  xususiy  metodikasi  bilan  uzviylik 
muammolarini  ishlab  chiqish  va  pedagogik  texnologiya 
qonunlariga amal qilish;
-   ta’lim-tarbiya  nazariyasidagi  qoida,  qonun,  tamoyil, 
metod  va  usullarini  ta’lim  muassasalari  amaliy  faoliyati  bilan 
bog‘Iab, bo‘lajak o‘qituvchilarga o‘rgatish.
Pedagogikaning  fan  sifatida  shakllanib  borishi  ijtimoiy 
iqtisodiy  zaruriyat  mahsuli  sifatida  turli  fanlar  bilan  qadim- 
qadim zamonlardan bog‘liqligidir.
Fransuz faylasufi Jak Kondorse «Inson tafakkuri taraqqiyo- 
tining  tarixiy  manzarasi  chizgilari»  nomli  asarida:  «o‘rta asrlar 
musulmon 
olamida 
to‘plangan  ilmiy 
bilimlar 
g‘arbda 
uyg‘onish  davrini  tayyorlashga  xizmat  qilmaganida  insoniyat 
besamar yo‘qolib ketar edi», -  deb yozadi.
Pedagogika fani  metodologiyasining  yaratilishida  qomusiy 
mutafakkir va pedagoglarning  o‘mi  diqqatga sazovordir.  Muso 
Xorazmiy, Ibn  Sino, Abu Rayhon Beruniy, Rudakiy, Firdavsiy, 
Alisher  Navoiy,  Voiz  Koshfiy,  chex  olimi  Yan  Amos 
Komenskiy, 
shveysariyalik 
pedagog 
Iogann 
Genrix 
Pestolotstsi,  nemis  pedagogi  Adolf  Disterverg,  rus  pedagogi 
K.D.Ushinskiy  kabilar  o‘z  ijodiyotlarida  pedagogikaning 
metodologik  asosini  yaratib,  komil  inson  tarbiyalashdagi 
qonun-qoidalami  asosladilar.  Yangicha  Sharqona  pedagogi­
kaning  metodologiyasi  o‘tmish  ajdodlarimizning  barkamol 
inson  tarbiyasidagi  g‘oya  va  ta’limotlarini  o‘rganib,  unga 
suyangan  holda  milliy  g‘oya  va  mafkurani  mustahkamlash  va 
unga  amal  qilishdir.  Pedagogika  fanining  mazmuni,  maqsadi,

---

vazifalari,  tamoyil,  usul  va  vositalari,  umuman,  har  bir  inson 
uchun  zarur  bo‘lgan  tarbiyaviy  ta’sirlar  yangicha  asosga  ega 
bo‘lishi kerak.
Xalq  iqtisodiy,  siyosiy  va  ma’naviy  zaruriyatidan  kelib 
chiqib,  yosh  avlodni  tarbiyalash  muammolari  dastlab  xalq 
og‘zaki 
ijodiyoti, 
pedagogikasi, 
yozma 
yodgorlik, 
pandnomalarda,  mutafakkir va  ma’rifatparvarlarnmg  asarlarida 
bosh  mavzu  bo‘Ub  komil  inson  uchun  zaruriy  hodisa  sifatida 
talqin  etilgan.  Xalq  og‘zaki  ijodiyotida  tarbiya  bosh  masala 
sifatida  ta’riflangan.  Tarbiya  va  odob,  vatanga  cheksiz 
muhabbat,  adolat,  insof,  adolatsizlik,  botirlik,  qo‘rqoqlik, 
mehnatsevarlik,  ilm,  bilimdonlik  kabi  g‘oyalar tarbiya  vositasi 
hamdir.
Xalq 
og‘zaki 
ijodiyoti 
va 
pedagogikasida 
tarbiya 
muammosi  inson  uchun  zarur  bo‘lgan  iqtisodiy,  ijtimoiy, 
jismoniy,  ma’naviy-axloqiy  sifatlami  qamrab  olgan  bo‘lib, 
tarbiya orqali amalga oshirish nazarda tutiladi.
Tarbiya  jarayonning  qonun,  qoida,  tamoyil,  metod, 
usullarini  pedagogikaning  tarbiya  nazariyasi  qismi  chuqur, 
atroflicha o‘rganadi.
Ta’lim 
o‘quvchilarga  bilimni 
tartibli  bayon 
qilish 
jarayonidir. 
Ta’lim-tarbiya 
uzviy 
bog‘langan 
jarayon 
boTganligi  sababli  tarbiyalangan  komil  insonning  aqliy 
kamolotiga tartibli ta’sir ko‘rsatish orqali ilmli,  barkamol  inson 
bo‘lib yetadi.
Ta’lim  inson  aqliy  kamolotini  yuzaga  chiqaruvchi 
pedagogika-tarbiyashunoslikning  bir  qismidir.  Pedagogikaning 
didaktika qismi uni atroflicha o‘rganadi.
Pedagogika  fani  komil  insonda  milliy  meros,  an’analar, 
milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlaming  boy  manbalari  bo‘lgan 
m a’naviy-ma’rifiy  tushunchalar  haqidagi  bilimlami  hosil 
qilishda  ko‘p  fanlar  bilan  aloqadorligi  alohida  ahamiyat  kasb

---

etadi.  Pedagogika fani inson tarbiyasi  shug‘ullanganligi sababli 
unga hamma fanlar ko‘maklashishi tabiiydir.
Pedagogika  adabiyotlarni  o‘rganish  jarayonida  milliy  va 
umuminsoniy  qadriyatlami  aks  ettiruvchi,  mutafakkir  va 
m a’rifatparvar  pedagogik  olimlaming  asarlari,  Mustaqil 
0 ‘zbekistonning  iqtisodiy,  siyosiy  va  ma’naviyatiga  doir 
adabiyotlar,  0 ‘zbekiston  Prezidenti  I.A.  Karimov  asarlari, 
tadqiqot  mavzusiga  doir  darslik,  monografiya,  risola  va 
maqolalar,  tadqiqot  mavzusiga  doir  pedagogik,  psixologik 
tadqiqotlar, dissertatsiyalar o‘rganiladi.
Kuzatish adabiyotlarni o ‘rganishdan keyin boshlanadi.  Ku- 
zatishda  tadqiqotchi  biror  maqsadni  ko‘zda  tutib  tashkil  etadi. 
Kuzatish rejalashtiriladi,  uning dasturi  tuziladi.  Bunda kuzatish 
tezligi,  soni,  manzili,  vaqti,  vaziyatni  kuzatish,  materiallami 
qayd qilish muddati belgilanadi.  Kuzatish muddatiga ko‘ra ikki 
turga  ajaraladi:  qisqa  va  uzoq  muddatli  kuzatish.  Qisqa 
kuzatish  obyektning  kundalik  faoliyatidagi  o‘zgarishlardan 
m a’lum  xulosaga  kelish.  Uzoq  muddatli  kuzatish-qo‘yilgan 
maqsad,  reja  va  dastur  asosida  olib  borilib,  ma’lum  ilmiy, 
yakuniy  xulosaga  kelinadi.  Kuzatishning  yakunini  qayd 
qilishda  kinos’yomka,  video  yozuvi,  televideniya  va  boshqa 
texnik  vositalardan  foydalanish  mumkin.  Kuzatish  metodidan 
to‘g ‘ri  foydalanish  o‘quv-tarbiya jarayonining  samaradorligini 
oshiradi.  Yangi ijodiy faoliyatga boshlaydi.
Tadqiqot  mavzusining  biror  tomoni  yoki  hodisalari  haqida 
bilib  olish  maqsadida  m a’lum  mas’ul  shaxslar  bilan  og‘zaki 
savollar  berilib,  ulardan  axborot  olish  jarayonidir.  So‘roqlar 
mavzu  doirasida  mantiqan,  mazmunli,  tartibli,  aniq  ifodasiga 
ega  bo‘lishi  lozim  va  uni  to‘g‘ri  yoki  noto‘g‘riligiga  qarab 
jadval  tuzib  natijasi  aniqlanadi.  Suhbat  metodi  jarayonida 
intervyu olish ham mumkin.

---

Pedagogik  eksperiment  har  qanday  ilmiy-pedagogik 
tadqiqotning  asosidir.  Pedagogik eksperiment yordamida ilmiy 
gipotezalaming 
ishonchliligi 
tekshiriladi, 
pedagogika 
tizimlarining  ayrim  elementlari  o‘rtasidagi  bog‘liqlik  va 
munosabatlar  aniqlanadi.  Tabiiy  eksperiment  va  laboratoriya 
eksperimenti 
pedagogik 
eksperimentning 
asosiy 
turlari 
hisoblanib, ular ko‘pgina turlarga boiinadi. Tabiiy eksperiment 
sharoitida  yangi  o‘quv  rejalari,  dasturlar,  darsliklar  va 
hokazolar  odatdagi  o‘quv  rejimini  buzmay  turib  tekshiriladi. 
Pedagogik  eksperiment -   bu  ham  kuzatish,  lekin  u  pedagogik 
jarayonning 
o‘tish 
sharoitlarini 
muntazam 
o‘zgartirish 
munosabati  bilan  maxsus  tashkil  etilgan  bo‘ladi.  Pedagogik 
jarayon  aniqroq  o‘rganish  uchun  eksperimentator  o‘zi  tashkil 
etgan  jarayonni  kuzatadi.  U  pedagogik  jarayoniga  aralashadi, 
tarbiyalanuvchilar  bilan  tarbiyachi  faoliyatining  muayyan 
sharoitlarini 
yaratadi. 
Pedagogik 
eksperiment 
dastlabki 
m a’lumotlami,  aniq  sharoitlarni  va  o‘qitish  usullarini  yoki 
tadqiq  qilinadigan  materiallami  aniq  belgilashni,  shuningdek, 
eksperiment  natijalarini  har  tomonlama  hisobga  olishni  talab 
etadi.  Laboratoriya  pedagogik  eksperiment  ilmiy  tadqiqotning 
ancha qat’iy  shaklidir.  Juda keng pedagogik kontekstdan uning 
muayyan  tomoni  ajratib  olinadi,  natijalami  aniq  tekshirib 
borishga  va  o‘zgaruvchan  kattaliklar  o‘rnini  almashtirishga 
imkon  beradigan  sun’iy  sharoit  yaratiladi.  Quyidagilar 
pedagogik 
eksperimentning 
bosqichlari 
hisoblanadi: 
eksperimentni 
rejalashtirish, 
eksperiment 
o‘tkazish 
va 
natijalami  sharhlash.  Rejalashtirish  eksperiment  maqsadi  va 
vazifasini  belgilash,  eksperiment  natijasi  ta’sir  etuvchi  omillar 
va  ular  darajasining  miqdorini  aniqlashni,  kerakli  kuzatishlar 
soni, 
eksperiment  o‘tkazish  tartibi, 
olingan  natijalami 
tekshirish  metodlarini  o‘z  ichiga  oladi.  Eksperimentni  tashkil 
etish  va  o‘tkazish  belgilangan  rejaga  qat’iy  amal  qilgan  holda

---

olib borilishi kerak.  Sharhlash bosqichida ma’lumotlar yig‘iladi 
va  qayta  ishlanadi.  Eksperiment  o‘tkazish  ishonchlilik 
tamoyiliga javob  berish  uchun  quyidagi  shartlarga  rioya  qilish 
kerak, ya’ni:
1)  Tekshiruvchilar  soni  va  tajribalar  miqdorining  optimal 
bo‘lishi.
2) Tadqiqot metodlarini ishonchliligi.
3)  Farqlarning  statistik  jihatdan  ahamiyatliligini  hisobga 
olish.
Turli 
metodlarning 
o‘zaro 
qo‘shib 
olib 
borilishi 
pedagogika 
tadqiqotlaming  samaradorligini  va  sifatini 
oshirishga  imkon  beradi.  Bunga  matematika  metodlarining 
hamda  hisoblash-yechish  qurilmalari  yordamidagi  eksperiment 
natijalarining  pedagogikaga  kirib  kelishi  ham  yordamlashadi. 
Odatda, 
o‘rtacha  arifmetik 
miqdor, 
modda, 
merdiana, 
dispersiya,  tanlab  olinadigan  to‘plam  majmuining  o ‘rtacha 
kvadratik  chetga  chiqishi,  o‘rtacha  olingan  qiymat  xatosi, 
belgilami  tuzatish  koeffitsiyentlari  hisoblab  chiqiladi.  Ilmiy 
tadqiqot natijalarini amalda qo‘llanishi.  Tugallangan tadqiqotda 
eng  muhim  narsa  uning  natijalarini  amalda  qo‘llashdir. 
Mustaqil  0 ‘zbekiston  sharoitida  yangi  ilmiy  bilimlar juda  tez 
to‘planib  bormoqda.  Biroq  ulami  amaliy  ishga  joriy  etish 
yo‘lida qiyinchiliklar ham borligi ko‘zga tashlanmoqda.