|
Insonparvarlik -
shunda oddiy dunyoqa-
rashlikdan chiqib, amaliy harakat tusini oladi.
Ta’lim
texnologiyalari
hayot
texnologiyasi
bilan
uyg‘unlashganda milliy g‘oya asosida ta’limni insonparvar-
lashtirish amalda o ‘z natijalarini beradi.
Pedagogika qachon va qayerda pay do bo‘lgan ta’lim
hamda tarbiya nazariyasi va ta’limni insonparvarlashtirish,
gumanitarizatsiyalash amaliyoti bizga qayerdan kelgan?
Bizga, Movaronunnahrga ta’lim nazariyasi qayerdan
kelgan?
Yevropadanmi?
Rossiyadanmi?
Ko‘p
sonli
tadqiqotlarga, tarixiy manbalarga asoslanib shuni aytish
mumkinki, ta’lim-tarbiya mazmuni, shakli va uslublarining
asosiy jihatlari Sharqda ishlab chiqilib, Yevropa orqali
o‘zgarib, rivojlanib, buzilib, yana yurtimizga qaytib kelgandir.
Bunday fikmi tasdiqlash uchun bir necha dalillami
keltirishning o‘zi kifoya. Dunyo tarixiy-pedagogik jarayonida
umuminsoniylik va milliy masalalami tahlil qilish hozirgi
kunning dolzarb masalasi hisoblanadi. Bu borada Sharqning
ulug‘ mutafakkirlarining g‘oyalari ahamiyatga molikdir.
Xususan, al-Forobiy, Ibn Sino, Beruniy, al-Xorazmiy va
boshqa allomalaming g‘oyalari jahon ijtimoiy-pedagogik
jarayoniga ko‘p jihatdan ta’sir etib, ma’lum darajada uyg‘onish
davrining asosiy shart-sharoitlarini yaratib bergan.
XIX
asrda Rossiya Turkistonni o ‘z mustamlakasiga
aylantirganidan boshlab va ayniqsa, oktabr to‘ntarishidan keyin
bizning maktablarimizda o‘ziga xoslik yo‘qoldi. Rus-tuzim
maktablari ko‘klarga ko‘tarilib, uning namoyondalari o‘zbek
xalqining iflixoriga aylantirildi.
Sharq mutafakkirlaridan Jaloliddin Davoniy «Axloq - bu
irodaning mahsuli», degan edi. Shunday iboralami Beruniy, Ibn
Sinoda ham uchratish mumkin. Bu iboraning tagida juda katta
ma’no yotadi. Bu va shunga o‘xshash xislatlar tushunchasi
umuminsoniy qadriyatlar bilan milliy o‘ziga xoslik o‘rtasidagi
muvozanatni belgilaydigan mezonlardan hisoblanadi.
Uzluksiz ta’lim-tarbiya tizimini insonparvarlashtirish keng
dunyoqarashli va ma’rifatli, aql-idroki mukammal, ma’naviy-
axloqiy jihatdan barkamol, ruhan tetik, o‘z mamlakati va uning
jahon hamjamiyatida tutgan o‘mi va rolida o‘zining fuqarolik
m as’uliyatini to‘g‘ri va to‘la anglab yetgan komil shaxsni
tarbiyalash maqsadlariga bo‘ysundirishdan iboratdir. Ta’limni
insonparvarlashtirishning markaziy masalasi yoshlarda yuksak
axloq va fuqarolik sifatlarini shakllantirish, insonning or-
nomusi, sha’ni va mas’uliyati kabi tuyg‘ulami, vatanpar-
varlikni, ma’naviy-ruhiy fazilatlarni tarbiyalashdan iboratdir.
Gumanizatsiyalash ta’limning ana’anaviy eski usuli bo‘lgan va
shaxsning ma’naviy-ruhiy hamda fuqaro sifatida tako-
millashuvini emas, balki uning tor ixtisoslik vazifalari va
lavozim burchlarini shunchaki bajarishga m o‘ljallangan
mutaxassis sifatida shakllanishini asosiy maqsad qilib qo‘ygan
andoza va qoliplardan ham voz kechishni nazarda tutadi.
Ta’limning o ‘quv va madaniy-tarbiyaviy vazifalari, shu
jumladan,
ijtimoiy-gumanitar
fanlami
o ‘qitish
davlat
aharjiiyatiga ega boigan ushbu muhim masalani hal qilishga
qaratilishi lozim.
Mutaxassislaming
kasbiy,
ixtisoslik
tayyorgarligi
millatning ma’naviy merosidan oziq oladigan, ularning yuksak
ma’naviy-axloqiy imkoniyatlari, keng dunyoqarashi va yuksak
aql-idroki bilan o‘zaro muvoflq kelishi zarur.
Sharqda
ham,
G‘arbda
ham
ulug‘
mutafakkir,
hurfikrlilikning buyuk dahosi sifatida tan olingan alloma Umar
Hayyom aytgan edilarki, inson dunyoning tilagi, samari, aql
ko‘zining gavharidir. Demak, inson, uning kamoloti, erkinligi
butun ta’lim-tarbiya tizimining markazida turmog‘i lozim.
Inson inson uchun oliy qadriyat, oliy maqsad bo‘lib qolishi,
buning uchun esa yoshlaming ularga ta’lim-tarbiya berayotgan
barcha kishilaming, hazrat Navoiy aytganlaridek, o‘zi, so‘zu va
dili pok bo‘lmog‘i lozim.
Hozirgi davrda bir obyektiv muammo mavjud. U ham
bo‘lsa, bir tomondan o‘rta umumiy ta’lim davlat standartlari
ishlab chiqilib, tasdiqlandi va ta’lim-tarbiya jarayoniga
bosqichma-bosqich joriy
etilayapti. Ikkinchi tomondan,
birmuncha murakkablashtirilgan, yuqori saviyaga, jahon
talablariga mos fanlar standartlarini amalga oshirishga hamma
o‘qituvchilarimiz ham tayyormi? Mana shu jarayonga oqilona
yechim topish xalq ta’limi xodimlari oldida turgan eng muhim
masala hisoblanadi.
«Islom
Karimov
modeli»
nomini
olgan
«Kadrlar
tayyorlash milliy modeli» tomonidan kadrlar tayyorlashga
qo‘yilayotgan
talablar
bilan
ta’lim
turlari
orasidagi
integratsiyalashuv jarayoni arini ilmiy
ta’minlanmaganligi
orasida nomutanosiblik mavjud.
Bizningcha, kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga
oshirishning ikkinchi bosqichida mazkur muammoni amalga
oshiradigan eng muhim yo‘nalishlar sifatida quyidagilarni
keltirish mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
