M. H. Ahmedov, M. R. Shermatov farg‘onaning umurtqali

Qishloq qaldirg‘ochi – Hirundo rustica L.
Chumchuqsimonlar 
turkumining 
qaldirg„ochlar oilasiga kiradi. O„rta 
Osiyoning baland tog„ va sahrolardan 
tashqari 
qariyb 
hamma 
joylarida 
uchraydi. Bularning patlari va yelkasi 
qora, bo„yni qo„ng„ir-qizg„ich, qorin 
tomoni 
oqish 
yoki 
qo„ng„irroq 
ko„rinishga ega bo„lib, jig„ildonida qora 
yo„llari bor. Farg„ona vodiysiga mart 
oyining 
oxiri 
va 
aprel 
oyining 
boshlarida 
uchib 
kela 
boshlaydi. 
Avgust, sentyabr oylarida uchib ketadi. 
Qishloq 
qaldirg„ochi 
odamlar 
yashaydigan joylar bilan bog„langan. Bular qishloq va shahardagi uylarga hamda 
boshqa qurilishlarga loydan guvalakchalar yasab so„laklari bilan ilashtirib uyalar 
quradi. Uyalarini mustahkam bo„lishi uchun qil va somonlarni ishlatadi. Uyalari 
quriganda ancha mustahkam bo„ladi. Uya qurishda erkak va makiyonlari ishtirok 
etadi. Uyalariga 4-7 ta tuxum qo„yadi. 12-14 kun atrofida tuxum bosadi va bolasini 
20 kun uyalarida boqadi. Bolalari uchirma bo„lganidan keyin ham bir necha kun 
boqadi. Keyinchalik bolalari mustaqil hayotga o„tadi. Kattalari yana tuxum 
qo„yishga kirishadi va avgust oylarida uchirma qilib chiqaradi. So„ngra 
qaldirg„ochlar gala bo„lib to„plana boshlaydi. Galalari bir necha yuzlab, hatto 
minglab sonlarni hosil qiladi. Hindiston va Afrikaga qishlash uchun sentyabr-
oktyabr oylarida uchib ketadi. 
Bular havoda uchib yurib, pashsha, chivin, qo„ng„iz, kapalaklarni chaqqonlik 
bilan tutib yeb xo„jalikka katta foyda keltiradi. Qadim zamonlardan insonlar 
mehrini qozongan qushlardan biri hisoblanadi. Insonlar qaldirg„ochlarga ozor 
bermaslikka harakat qiladi.