b o ‘lm asa, u holda qurilish olib boriluvchi tegrani geologik tasvirga tushirish talab
etiladi. M azkur tasvirlar 1:25000 dan 1:500 gacha m asshtabda tuzilib, ulam ing
oMchami izlanishlam ing m urakkablik darajasiga bogMiq. Shy bilan birga yer
sathining baland-pastligini o 'rg an ish m aqsadida balandlikni har 0,5 m etr sathini
ifodalovchi 1:100, 1:500 m asshtabli q o ’shim cha tasvirga
tushirish ham tavsiya
etiladi.
lelanishlam ing 1- bosqichida quyidagilarni yoritish lozim:
- tabiiy sharoitlar haqidagi m a ’lum otlar;
- yer sathining tuzilishi;
- yaqin m asofada joylashgan suv havzalari (hovuz, ariq, koMmak suv va h. k.),
ulam ing jo y lashuvi va oqimi;
- qurilish m aydonining iqlim i;
- zilzila yoki boshqa geologik hodisalar haqida m a ’lumotlar;
- gruntlam ing hosil boMishi, ulam in g qatlam lanish holati;
- sizot suvlarining sathi, o 'zgaruvchanlik darajasi;
gruntlam ing o'pirilishga, ch o ‘kuvchanlikka, nurash va b. hodisalarga
m oyilligi;
- gruntlam ing m uzlash qatlam lari va h.
M azkur m a’lumotlar, o ‘z navbatida, zam in gruntlari xaqida um um iy hulosa
yaratish bilan birga, m uhandis-geologik va gidrogeologik ishlam i quyidagi hajm da
olib borishni belgilab beradi:
- b u rg ‘ilash,yoki shurflash yordam ida gruntlardan nam una olish;
- olingan nam unalar ustida tadqiqot izlanishlarini o'tkazish;
- yaxlit yuklar yordam ida dala sharoitida gruntlam i siqilishga sinash;
sizot suvlari
sathini uzil-kesil belgilash; ulam ing kim yoviy hossalarini
o'rganish;
gruntning suv sizdirish xususiyatini aniqlash;
- qoya gruntlar uchrasa, ulardagi yoriqlarini o'rganish;
- tem irdan yasalgan yerosti qurilm alarining chirishida sizot suvlarining ta ’sir
darajasini aniqlash va boshqalar.
G runtlam i b u rg 'ilash va s h u rf yordam ida tekshirish izlanishning asosiy
usullaridan biri hisoblanadi. U ning natijasida m aydondagi gruntlar qatlam i, ulam ing
paydo b o 'lish j, tarkibi va tuzilishi, qoyam as qatlam lam ing
aralashm alari va
xususiyatlari,
ulam ing nam ligi, zichligi ham da sizot suvlariga oid m a ’lum ollar
to ’planadi. Q oya gruntlarda esa yorilish darajasi, yoriqlam ing y o'nalishi, nurash
chuqurligi va b. o'rganiladi
B u rg 'i quduqlari va shurflar soni jo y sharoitiga m oslab belgilanadi. A gar qoya
jinslarining chuqurligi
5 - 6 m dan oshm asa, u holda izlanish ishlarining barchasi
shurflar yordam ida bajariladi. T o 'rtlam ch i
dav r yotqiziqlari ju d a qalin b o 'lg an
holatlarda esa shurflar soni yer osti suvlarini hisobga olib,
um um iy izlanish ishlari
m iqdoriga nisbatan 5 %ni, aks holda esa 20 %ni tashkil etishi mum kin.
B u rg 'i va shurflarga q o ’shim cha tarzda, ham da izlanuv ishlarini qisqartirish
va tezlatish m aqsadida geofizik usullar (elektr qidiruv, seysm ik oMchov asboblari,
jid d iy izotoplar va b.) dan foydalanish m um kin. Bu usullar yordam ida sizot
suvlarining holati, xarakat y o 'n alish i, oqim tezligi, ham da b a ’zi geologik m axsus
118
salhlam i, o 'p irilish b o 'shliqlarini, shuningdek, m uzlagan gruntlar orasidagi erigan
jo y lar k o ‘lam ini aniq o 'rg a n ish mumkin.
T ajribaxona
tadqiqotlari
o'tkazishga
m o'ljallangan
tegralardan
grunt
nam unalari olish uchun um um iy izlanish ishlarining 20%
hajm ida chuqur kovlash
ishlari belgilanadi. S hurf yoki b u rg 'i quduqlarining soni qurilish m aydonini tashkil
etuvchi qatlam lam ing m urakkablik darajasiga m oslab aniqlanadi. M asalan, oddiy
m aydonlarda ikkita, o 'r ta m urakkablikda uchta, m urakkabda esa beshtagacha
b o 'lish i m um kin.
N am unalar barcha grunt qatlam laridan olinadi. U lar olingan jo y la r orasidagi
m asofa tik y o 'n alish b o 'y la b b ir m etrdan oshm asligi shart. H ar bir chuqurlik (sh u rf
yoki b u rg 'i q u d u g 'i) dagi b o g 'lan g an grunt qatlam laridan kam ida bittadan yaxlit (10
x 10; 20 x 20 sm ) tabiiy tuzilm asi va namligi saqlangan holda nam una olish tavsiya
etiladi. B ir jin sli qatlam dan tik y o 'n alish b o 'y ich a uchta (yuqori, o 'rta ;
ostki
qism idan) nam una olinadi.
Y irik z a u a li gruntlam ing zichligi, donadorlik tarkibi va qiyalik burchagi dala
sharoitida o 'tkaziladigan tajriba yordam ida aniqlanadi.
Y er sathining m uzlash chuqurligini aniqlash uchun m axsus tekshiruv ishlari
olib borish tavsiya etiladi. A gar m aydon m iqyosida binokorlik ishlariga aloqador
fizik - geologik jaray o n lar (grunt siljishi, ja r hosil b o 'lish , k o 'pchish, o 'p irilish va
h.) yuz berishi m um kin b o 'lsa , ularni o'rg an ish uchun alohida izlanuv olib boriladi.
G runtlam ing jid d iy k o 'p ch ish holatlari sezilsa, ulam ing ta ’sirini m axsus tajriba
poydevorlari yordam ida aniqlash lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: 
