M. E. Jumayev, Z. G'. Tadjiyeva

О quvchilar bilimini yozma ish orqali cmiqlash Bilimlarni to'laroq tekshirish uchun dastuming o'tilgan bo'limi bo'yicha yozma ishlar oiinadi.
Masalan, IV sinfda ko'p xonali sonlami raqamlash haqida cTquvchilar bilimini lekshirishdagi yozma ishga quyidagi savollarni qo'yish mumkint

Savol va misollar	Nima tekshirilndi
1. Yuz ming o‘n mingdan nccha marta katta?	Turli xona birliklari orasidagi mu- nosabat.
2. Sakkiz mingda ncclita yuz bor?
3. 542000 da ncchta o‘n ming bor?
4. 267805 dagi eng yuqori xonani toping.	Xonalar bo'yicha sinflaming raqamini bilish.
5. lkkinchi sinf birligini toping.
6. Turli xona birliklarini, ahami- yatini 3 raqami ifodalaydigan ik- kita son yozing.	Raqamlar o'mining ahamiyatini bilish
7. 7,8 va 9 raqamlar yordamida ikkita uch xonali son yozing.	Raqam va son orasidagi farqni bilish
8. Barcha raqamlami yozing.
9. 37245 sonni qo'shiluvchi razry- adlarining yig‘indisiga almashtir- ing.	Sonni qo'shuvchi razryadlar yig'indisiga almashtirish malakasi.
10. 999+2, 1000000-1, 9998+3, 10000-2 misollami yccliing.	Raqamlash bilimining arifmetik amallar bajarishga tatbiq qilishni bilish.
11. 997 va 1002 sonlarining ora- sida qanday sonlarbor.	Natural sonlar qatori ketma- ketligini bilish.

1. 
   3 vazifalarni o'qituvchi og‘zaki bayon qiladi. 0‘quvchilar esa misollarga taalluqli javoblami daflariga shu raqamlar yoniga yozib qo‘yadi. 9-11 vazifalar esa sinf doskasiga yoziladi. 0‘quvchiiar uni daftariga ko'chirib oladilar. Shuning uchun 9-11 vazifalarni 2 xil tuzish kerak, Bu bir-biridan faqat sonlari bilan farq qilishi lozim.
   

0‘qituvchi o'quvchilar ishini tekshiradi, ulaming yo'l qo'ygan xatolarini qayd qiladi, keyin yozma ishni xulosalash maqsadida reyting jadvali tuziladi.
Bilimlami nazorat qilish turlari
Bilimlami nazorat qilishning quyidagi turlari mavjud:

1. 
   Joriy ( kundalik) nazorat.
   
2. 
   Oraliq (tematik) nazorat.
   
3. 
   Yakuniy ( davriy ) nazorat.
   

Joriy nazorat qilishda bilimlami har bir sinf uchun mo'ljallangan darslik va dastur bo'yicha olib boriladi. Har bir darsda o'tilgan mavzuni o'zlashtirish sifatini aniqlaydi va har bir darsda daftardagi uy vazifasini, o'tilgan mavzuni o'zlashfirilganini tekshiradi va baholaydi.
Joriy nazoratning asosiy metodi uy vazifasini tekshirish va ular biIan savol-javob o'tkazishdir. O'qituvchi darsda nimani va kimdan so'rashligini rejalashtirib kelishi zarur. O'qituvchi har bir darsda il- gari o'tilgan materialdan foydalanadi, chunki har bir yangi tushuncha ilgari o'rganilgan bilimlar asosida tushuntiriladi. Joriy nazorat o'tilgan materialni qayta eslashga imkon beradi, yangi material bilan ilgari o'rganilgan material o'rtasidagi uzviy bog'lanishni vujudga keltiradi, O'qituvchi har bir darsni rejalashtirayotganda joriy na­zoratning quyidagi uch xil ko'rinishini e’tiborga olishi kerak:

1. 
   o'tgan darsning materialini so'rash ;
   
2. 
   ilgari o'tilgan bo'lib, hozir o'tiladigan darsga bevosita bog'liq bo'lgan materialni so'rash;
   

v) darsda tushuntirilgan materialni mustahkamlash maqsadida so'rash. O'qituvchi darsga tayyorlanganda har uchala tur nazorat uchun ham savollar majmuasini tuzib kelishi zarur.
2) Oraliq (tematik nazorat).
O'quv dasturidagi asosiy tushunchalar darslar tizimi orqali o'tib bo'lgandan keyin, yoki darslikdagi biror bob tugagandan keyin oraliq nazorat o'tkaziladi. Oraliq nazorat uchun maxsus uquv, malaka va ko'nikmalami nazorat qilish darsi o'tkaziladi, u o'qituvchining ish rejasida ko'rsatilgan bo'lishi kerak.
Har bir bobda o'zlashtirilgan tushunchalar keyingi o'quv ishini muvaffaqiyatli olib borish uchun zamrdir. Shu sababdan, oraliq na­zorat darsini o'tkazishga oldingi bobdagi asosiy tushunchalarni tak- rorlash, kamchiliklarni to'g'rilash zarurali tug'iladi.
So‘rash rejasiga o’qituvchi savollar majmuasini tuzadi, misol, masalalarni yechishni aniqlaydi. Natijada oldingi o‘tilgan o’quv ma- terialining qaysi savollarini yaxshi, qaysi savollarini yomon o’zlashtirilganligi aniqlanadi. Yomon o’zlashtirilgan savollarga aniqlik kiritiladi, qayta takrorlanadi. O’quvchilar bilimiga yarasha baholanadi.
Masalan, 2-sinfda «20 ichida sonlami qo’shish va ayirish» bo- bidan keyin oraliq nazorat o’tkaziladi.
Baholash va baho me ‘yorlari yakuniy nazorat
Bu nazorat chorak, yarim yil, yil oxirilarida o’tkazilib, unga bam maxsus «O’quvchilar bilim, malaka va ko’nikmalarini tek- shirish» darsi ajratiladi. Shu vaqt davomida olgan bilimlar yuzasidan savollar tuziladi, yozma ish o’tkaziladi va baholanadi.
Yakuniy nazoratda olgan ballarini to’plash va uni baholashda o’qituvchi maxsus daftarida quyidagicha qaydnoma yuritsa yaxshi bo‘ladi:

	Ismi va fa- miliyasi	Uy vazi- fasi	□oska dagi javobi	Parta- dagi javobi	Daflar ahvoli	Mustaqil ish	Umu miy baho
1	Alimov U	4	5	5	5	5	5
2	AkbarovK	3	3	3	3	2	3

0‘quvchilaming bilimi va malakalaridagi asosiy kamchiliklarin- ing hisobga olib borilishi o’qituvchiga o‘zi yo‘l qo’ygan kamchilik- lami bilishga va o'quvchilarning yuluq va kamchiliklarini aniq- lashga katta yordam beradi. O’quvchilar bilimi, malakasi, ko’nik- masini tekshirish har doim baholash bilan olib boriladi.
O’qituvchi qo’ygan baho o’quvchilar o’z-o’ziga beradigan baho bilan bir xil bo’lgandagina eng ko’p samara beradi. O’quv- chilaming bilimini tizimli baholash, ulaming yutuq va kamchilik­larini xarakterlash o’qituvchiga sinfdagi mavjud o’zlashtirish vazi- yatinj aniqlashga olih keladi.
O’quvchilaming o’zlashtirishini xarakterlash uchun baho ham zarurdir. Chunki, o’quvchi qancha ko’p balmlansa, shunchalik ko’p tayyorlanishga, uy vazifasini bajarishga intiladi, doimo dars uchun sergakbo’lib turadi.
Hozirgi paytda baho me’yorlari 100 ballik bo‘lib, uni 5 bal- likka aylantirish orqali amalga oshirilmoqda.
«2» baho «55» ballgacha.
«3» baho «55-70» ball.
«4» baho «71 -85» ball.
«5» baho «86-100» ballar orasida qo'yiladi.