M. E. Jumayev, Z. G'. Tadjiyeva

IV va V-VI sinflarda matematika o'qitish
borasida izchillik

I-IV va V- VI sinf matematikasi orasidagi aloqadoriik Boshlang'ich sinflarda matematik bilimlaming shunday puxta poydevorini qo'yish kerakki, bu poydevor ustiga bundan keying! matematik ta’limni uzluksiz davom ettirish mumkin bo'lsin. Buning uchun I-IV sinflardagi matematika o‘quv materiallari bilan V-VI sinf a'quv materiallari orasida uzilish bo'lmasligi kerak.
I-IV va V-VI matematika dasturidagi o‘zaro izchillik ana shu qat’iylikka amal qilgan holda amalga oshiriladi. Masalan, IV- sinfda o'rganilgan kasrlar bir xil maxrajli kasrlami qo'shish va ayirishning davomi V-sinfda o'rganiladi. V sinf matematikasining I bobi «Natural son» deb ataladi. Lekin o'quvchi-lar natural son bilan boshlang'ich sinfda tanishganlar. Bu yerda natural son tushunchasi kengaytiriladi, chuqurlashtiriladi, yangi tushunchalar bilan boyitiladi. Bu yyerda natu­ral sonlaming bo'linish belgilari, EKUB va EKUK tushunchalari kiritiladi. Shuningdek, manfiy sonlar, oddiy va o'nli kasrlar, tenglama va tengsizlikni boshqacha usullar bilan yechish, yechim, ildiz kabi tu­shunchalar kiritiladi. Matematik logikaga asoslangan holda «to‘g‘ri va noto'g'ri fikrlar», «o'zgaruvchan muIohazalan>, «yechimlar to‘plami», algebraik amallar kabi tushunchalar bilan boyitiladi. Shuning uchun bu sinflar o'qituvchilari o‘zaro fikr almashishda va bir-birining o'quv materiali, o'qitish metodi bilan tanish bo'lishi kerak. V-VI sinfga kel- ganda MV sinfda o'rganilgan o‘quv materialini kengaytirish davom etirishi, chuqurlashtirish masalasi qo'yiladi. Shuningdek V-VI sinfga ketganda faqatgina 4 amal o'qitilmasdan undan tashqari to'plam, tenglama va tengsizliklar va kasr sonlar, geometrik yasashlar, al- mashtirishlar kabi materiallar qo'shib o'qitiladi:
I. Boshlang'ich matematika o'qitish metodlarining turlari Didaktikaga doir qo'llanmalarda bilimlami bayon qilish va mustahkamlashning formalari sifatida quyidagi o'qitish metodlari qaraladi: kuzatish (bayon, suhbat, hikoya, mashq) o'quvchilar bilan darslik va boshqa kitoblar bilan ishlash, kuzatish, laboratoriya ishi, mustaqil ishlar.
Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish jarayonida o'qitish materialining mazmuni va o'quv sinfining katta-kichikligiga qarab bu metodlardan turli o'rinlarda foydalanish mumkin.

2. 
   Matemaiika o'qitishda kuzatish
   

O'quvchilar bilan matematik faktlarni kuzatish muhim ahami- yatga ega. Natural sonlaming xossalari, arifmetik amallaming xos- salari, geometrik figuralaming xossalarini va hokazolarni kuzatish o'quvchilaming fikrlash qobiliyatini o'stiradi. Arifmetik amallar va sonlaming ko'pgina xossalarini quyi sinflarda kuzatish bilan tu- shuntirilishi maqsadga muvofiqdir. Masalan, 1-sinf o'quvchilari qo'shishining o'rin almashtirish xossasini kuzatish orqali tez bilib oladi.
5+3= □, 3+5= □, 6+1 = □, 1+6 = □, 2+7= □, 7+2 = 0.
Shunday misollami 1-sinf o'quvchilari echgandan keyin bir qa- torning yechimlarini tenglashtirishni o'qituvchi tavsiya etadi.
5+3=8 va 3+5=8. Natijada quyidagi xulosani kellirib chiqaradi.
Xulosa (misollar nima bilan o'xshash).
Bir xilda qo'shish amali bajariladi.
5 va 3 bir xil qo'shiluvchilar.
8 va 8 bir xildagi natijalar.
farqi ( nima bilan farqlanadi)
qo'shilvchilaming qo‘shish tarlibi farq qiladi.
Shunga o'xshash boshqa misollami ham yechib o'quv-chilar quyidagi umumiy xulosaga keladilar: qo‘shiluvchilarning qo'shish tartibini o'zgartirgan bilan yig'indi o'zgarmaydi
Qaralgan bolda kuzatish metodini qo'llash, shuningdek, o'qituvchi tomonidan bilimlami bayon qilishda ham, hisoblashga doir masalalar yechishga doir bosqichlarda ham katta ahamiyatga egadir.

2.