M. E. Jabbarov makroiqtisodiyot

Yevroning bahosi (dollarda)	Yevroga bo‘lgan talab (mln. yevro)
Yevroning taklifi (mln. yevro)
1,5	200	300
1,4	220	270
1,3	240	240
1,2	260	210
1,1	280	180

1. 
   Dollar va yevroning barqaror valyuta kurslarini aniqlang.
   
2. 
   Valyuta bozorida dollar va yevro qanday hajmda sotib olinadi?
   

▲ ▲ ▲

6. 
   O‘zbekistonda bir yillik inflyatsiya sur’ati -7%, Qozog’istonda nominal foiz stavkasi 16%ni, bir yillik inflyatsiya sur’ati esa 12%ni tashkil etadi. Bir mamlakatdan ikkinchi mamlakatga kapital quyilishi bo‘lmasligi uchun O‘zbekistonda nominal foiz stavkasi nechaga teng bo‘lishi kerak.
   

▲ ▲ ▲

7. 
   B mamlakatning hukumati o‘z valyutaning ayirboshlash kursini A mamlakatning milliy valyutasiga nisbatan barqarorlashtirib olmoqchi. A mamlakatdagi bir yillik inflyatsiya sur’ati 5%ni tashkil etadi.
   

1. 
   bu maqsadga erishish uchun B mamlakatdagi inflyatsiya sur’ati qanday
   

bo‘lishi kerak?

2. 
   muomaladagi pul aylanish tezligi o‘zgarmasa va real ishlab chiqarish hajmining bir yillik o‘sish sur’ati 3%ni tashkil etsa, uzoq muddatli davrda valyuta kursini barqarorlashtirish uchun pul massasining o‘sish sur’ati qanday bo‘lishi kerak?
   

D
avlat boshqa davlat bilan iqtisodiy aloqa qilmasdan mustaqil ravishda mavjud bo‘la olmaydi va rivojlana olmaydi.
Mamlakatning qanchalik darajada ochiq iqtisodiyotga moslashganlik yoki ochiq iqtisodiyotdan foydalanish darajasini import kvotasi, eksport kvotasi, tashqi savdo aylanmasi kvotasi kabi ko‘rsatkichlar ifodalaydi.
Ochiq iqtisodiyot kichik va katta ochiq iqtisodiyot kabi ko‘rinishlarda bo‘lib, ularning bir qancha farqli jihatlari mavjud. Xususan, ular real foiz stavkasining qo‘llanilishi bilan farq qiladi.
Mukammal kapital harakatiga ega bo‘lgan kichik ochiq iqtisodiyot Mandell- Fleming modeli yordamida tahlil qilinishi mumkin. R. Mandell va M.Fleming o‘z tadqiqotlarida pul-kredit va byudjet-soliq siyosati ichki va tashqi muvozanatga turli nisbiy ta’sir o‘tkazishini aniqladilar.
Ichki va tashqi muvozanatni ta’minlash modelida byudjet-soliq siyosati ichki balans bilan, real valyuta kursi joriy operatsiyalar hisobi bilan, pul-kredit siyosati xorijiy valyutaning zahiralari hajmi bilan bog’langan.

1. Ochiq iqtisodiyotdagi sof investitsiyalarning miqdori - 1750 mln. so‘m, uy xo‘jaliklarning jamg’armalari - 1625 mln. so‘m, davlat byudjetining ortiqchaligi -

425 mln. so‘m. Bu ma’lumotlar asosida tovar va xizmatlarning sof eksportini aniqlang.
▲ ▲ ▲
6. Xarid qobiliyati paritetiga ko‘ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro

va Xitoyda 2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‘ladi?

2. Ochiq iqtisodiyotdagi iste’mol funktsiyasi: C = 50 + 0,8(Y –T), investitsiya funktsiyasi: I = 160 – 5r. Iste’mol xarajatlari - 850 mln. so‘m, real foiz stavkasi 6% ga teng, davlat jamg’armalari 20 mln. so‘m. Kapital harakati hisobining qoldig’ini (yoki ortiqligini) aniqlang.
▲ ▲ ▲
6. Xarid qobiliyati paritetiga ko‘ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro va Xitoyda 2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‘ladi?
3. Kichik darajali ochiq iqtisodiyot quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi:
Milliy daromad - 1000 mlrd. doll., iste’mol xarajatlari - 700 mlrd. doll., davlat xaridlari - 150 mlrd. doll., investitsiya funktsiyasi - I = 250 – 10r. Jahon foiz stavkasi - 5%. Mamlakatning sof eksportini aniqlang.
▲ ▲ ▲
6. Xarid qobiliyati paritetiga ko‘ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro va Xitoyda 2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‘ladi?
4. Kichik darajali ochiq iqtisodiyot quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi: Iste’mol xarajatlari - 500 mlrd. doll., davlat xaridlari - 75 mlrd. doll.,
investitsiya funktsiyasi: I = 200 – 8r. Jahon foiz stavkasi - 5%, sof eksport : -25 mlrd. doll. Mamlakatning milliy daromadini aniqlang.
▲ ▲ ▲
6. Xarid qobiliyati paritetiga ko‘ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro va Xitoyda 2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‘ladi?

5. 
   Kichik darajali ochiq iqtisodiyotda suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida
   

LM egri chizig’ining ko‘rinishi:

LM: Y = 200r – 200 + 2(M/P)

IS egri chizig’ining ko‘rinishi esa:
IS: Y = 400 + 3G – 2T + 3Xn – 200r.
Sof eksport funktsiyasi: Xn = 200 - 100e, bu yerda e - real valyuta kursi.
Narxlar darajasi qayd etilgan P = 1, real jahon foiz stavkasi r = 2,5%. Pul taklifi M = 100 mln. doll. Davlat byudjeti balanslashtirilgan: G = T = 100. Tovar va pul bozorlaridagi muvozanatga erishish uchun real valyuta kursi nechaga teng bo‘lishi kerak?
▲ ▲ ▲

5. 
   Xarid qobiliyati paritetiga ko‘ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro va Xitoyda 2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‘ladi?
   

6. Ochiq iqtisodiyotda iste’mol funktsiyasi quyidagi ko‘rinishga ega: C = 300 + 0,65Yd, investitsiya funktsiyasi I = 200 – 1500r, soliqlar T = 200, davlat xarajatlari G = 200, pulga talab funktsiyasi M = (0,5Y – 2000r) P, pul taklifi M = 550, narxlar darajasi P =1, sof eksport funktsiyasi Xn = 100 – 0,05Y – 500r. IS va LM egrilar tenglamasi, shuningdek, Y daromad va R foiz stavkasining muvozanat qiymatini aniqlang.
▲ ▲ ▲

6. 
   Xarid qobiliyati paritetiga ko‘ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro va Xitoyda 2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‘ladi?
   
7. 
   Ochiq iqtisodiyotda iste’mol funktsiyasi quyidagi ko‘rinishga ega: C = 100 + 0,8Y;
   

• 
  investitsilar funktsiyasi I = 200 – 400r;
  
• 
  soliq stavkasi t = 0,2;
  
• 
  davlat xarajatlari G = 200;
  
• 
  pulga talab funktsiyasi M = (0,8Y– 1600r)P;
  

• 
  pul taklifi M = 800;
  
• 
  narx darajasi P = 1;
  
• 
  sof eksport funktsiyasi Xn= 100 – 0,04Y – 400r;
  

IS va LM egri chiziqlari tenglamalari, shuningdek, Y daromad va r foiz stavkasining muvozanat qiymatini aniqlang. Agar davlat xarajatlari 100 ga ko‘tarilsa, IS egri chizig’i va daromad hamda foiz stavkasining muvozanat qiymati qanday o‘zgaradi?
▲ ▲ ▲
6. Xarid qobiliyati paritetiga ko‘ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro va Xitoyda 2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‘ladi?
8.Ochiq iqtisodiyotda iste’mol funktsiyasi quyidagi ko‘rinishga ega: C = 80 + 0,8Yd;

• 
  investitsiyalar funktsiyasi I = 100 – 800r;
  
• 
  soliq stavkasi t = 0,25;
  
• 
  davlat xarajatlari G = 60;
  
• 
  pulga talab vazifasi M = (0,5Y – 1000r)P;
  
• 
  pullik taklif M = 200;
  
• 
  narxlar darajasi P = 2.
  

IS va LM egri chiziqlar tenglamasi, shuningdek, Y daromad va r foiz stavkasining muvozanat qiymatini aniqlang. Agar davlat xarajatlari 100 ga ko‘tarilsa, LM egri chizig’i va daromad hamda foiz stavkasining muvozanatli darajalari qanday o‘zgaradi?






70

1. 
   Y=C+I+G+X_n
   

bu erda Y - yalpi ichki mahsulot C - iste’mol

I - investitsiya

G - davlat xarajatlari X_n- sof eksport

X_n= E – I (E – eksport, I - import)

2. 
   S + I = S + C
   

bu erda C - iste’mol

I - investitsiya S - jamg’arma

3. 
   S = S_P+ S_g+ S_r
   

S_P=(Y+TR+N-T)-C S_g=(T-TR-N)-G BD= - S_g
S_r = -X_n

bu yerda S_P - xususiy jamg’arma

S_g- davlat jamg’armasi

S_r - tashqi dunyo jamg’armasi

71

BD - byudjet kamomadi U- daromad

TR - transfertlar

N - davlat qarzlari bo‘yicha foizlar T - soliqlar

S_g = -(M+B) yoki BD= M+B bu yerda M - pul massasining o‘zgarishi
B - chiqarilgan davlat obligatsiyalari miqdorini o‘zgarishi.

nominal YaIM

4. 
   YaIM deflyatori =
   

real YaIM U-U*

5. 
   YaIM uzilishi =
   

U*

bu yerda U - ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi U*- ishlab chiqarishning potentsial hajmi

6. 
   U-U*
   

= -  (U-U*) Ouken qonuni


U*

bu yerda U - ishsizlikning haqiqiy darajasi U*- ishsizlikning tabiiy darajasi

 - YaIM ni davriy ishsizlikka bog’liqlik koeffitsenti

R-R_-1 SRI-CPI_-1

7. 
   = yoki =
   

R_-1 CPI_-1
bu yerda R - joriy yildagi o‘rtacha narx darajasi

R_-1- o‘tgan yildagi o‘rtacha narx darajasi CPI - joriy yildagi iste’mol narxlari indeksi

CPI_-1- o‘tgan yildagi iste’mol narxlari indeksi

- inflyatsiya darajasi U-U*

8. = ^e + f +  U*
bu erda  - inflyatsiyaning haqiqiy darajasi

^e - inflyatsiyaning kutilayotgan darajasi U-U*

f - talab inflyatsiyasi U*
 - tashqi narx o‘zgarishi (xarajatlar inflyatsiyasi)

9. = ^e -(U-U*) + 

qisqa muddatli davr uchun Filips egri chizig’i tenglamasi.

10. 
    Fisher samarasi i = r + ^e
    

bu erda i - nominal foiz stavkasi

r - real foiz stavkasi

^e-kutilayotgan inflyatsiya darajasi

i - ^e (Fisher tenglamasi inflyatsiya sur’ati r= 10 % dan ortiq bo‘lganda)
1 +^e

10. 
    MV = PY Pul nazariyasining miqdoriy tenglamasi. bu erda M - iqtisodiyotdagi pul miqdori
    

V - pulning aylanish tezligi P - narx indeksi
Y - talab bildirilgan real ishlab chiqarish hajmi MV MV
R = yoki Y =


Y R

10. 
    S = a + v (U – T) iste’mol funktsiyasi
    

bu erda S-iste’mol

a-miqdori joriy yildagi daromad miqdoriga

bog’liq bo‘lmagan iste’mol

v-iste’molga cheklangan moyillik

U-daromad, T-soliqlar, (U-T) ixtiyordagi daromad (U_d) C C

10. 
    APC = MPC =
    

U_d U_d
bu erda APC - iste’molga bo‘lgan o‘rtacha moyillik

MPC - iste’molga bo‘lgan cheklangan moyillik

C - iste’mol xarajatlari o‘zgarishi

U_d - ixtiyordagi daromad o‘zgarishi C - iste’mol xarajatlari miqdori

U_d - ixtiyordagi daromad miqdori

10. 
    S=-a + (1 - v) (U - T) jamg’arma funktsiyasi
    

bu yerda S - xususiy bo‘g’indagi jamg’arma miqdori

a - avtonom iste’mol

(1 - v) - jamg’armaga cheklangan moyillik

U - daromad, T - soliq ajratmalari S S

APS = MPS =


U_d U_d

bu erda APS - jamg’armaga bo‘lgan o‘rtacha moyillik MPS - jamg’armaga bo‘lgan cheklangan moyillik

S - jamg’arma o‘zgarishi

U_d - ixtiyordagi daromad o‘zgarishi S - jamg’arma miqdori

U_d - ixtiyordagi daromad miqdori


U

10. 
    M = avtonom xarajatlar multiplikatori
    

A

bu erda U - muvozanatli YaIM o‘zgarishi

A - U o‘zgarishiga bog’liq bo‘lgan avtonom xarajatlar
o‘zgarishi
U 1

10. 
    = davlat xarajatlari multiplikatori
    

G 1-v

bu yerda G - davlat xarajatlari o‘zgarishi

T

10. 
    t = cheklangan soliq stavkasi
    

U

bu yerda T - to‘langan soliq miqdorining o‘zgarishi

U - daromad o‘zgarishi

U v


18. = = soliq multipliktori


T 1-v

1

19. 
    ochiq iqtisodiyotdagi davlat xarajatlari 1-v(1-t)+m’ multiplikatori
    

bu erda m’ - import qilishga cheklangan moyillik

1

19. 
    M = kRU bu yerda k = pul aylanish tezligiga V teskari miqdor
    

k - nominal pul qoldiqlarining (M) daromaddagi (U) ulushi _MD

19. 
    kU = pulga bo‘lgan haqiqiy talab R
    

M


bu yerda - pul mablag’larining haqiqiy zahirasi yoki


R haqiqiy pul qoldiqlari

19. 
    i = r + - Fisher tenglamasi bu erda i - inflyatsiya sur’ati
    

r - real foiz stavkasi

- potentsial foiz stavkasi yuqori inflyatsiya sura’tida esa

i -
r =
1 +

19. 
    M^S = C + D pul taklifi
    

bu erda M^S- pul taklifi C - naqd pul

D - depozitlar (omonatlar)


24. 1


M^S = D


rr

bu yerda rr - bank rezervlari me’yori

D - dastlabki omonat 1

- bank multiplikatori


rr

25. 
    MV = C + R - pul bazasi bu erda S - naqd pul
    

R – rezervlar

25. 
    Real valyuta kursi = nominal valyuta kursi x
    

milliy valyutada ifodalangan ichki narxlar darajasi

x
xorijiy valyutada ifodalangan horijdagi narx darajasi

28. 
    To‘lov balans qoldig’i= Joriy operatsiyalar hisobi qoldig’i +kapital hisobi qoldig’i +rasmiy rezervlar o‘zgarishi
    
29. 
    Joriy hisob qoldig’i = (tovarlar eksporti + xizmatlar eksporti + horijdagi omillarga olingan daromad) – (tovarlar importi + xizmatlar importi + horijiy investitsiyalarga foizlar to‘lash + bir yoqlama transfertlar)
    
30. 
    Kapital hisobi qoldig’i = kapital tushumi - kapital chiqimi
    

GLOSSARIY