M. E. Jabbarov makroiqtisodiyot

(ming dona)
5	100	0	80	30
7	80	20	50	50
10	70	40	35	65
15	60	60	20	80
20	50	70	10	90
25	35	85	5	100

Kalkulyator larning narxi (bir dona uchun doll.)


O‘zbekistonda talab miqdori (ming dona)


O‘zbekistonda taklif miqdori (ming dona)
Janubiy Koreyada talab miqdori
Janubiy Koreyada taklif miqdori (ming dona)

30 20 100 0 110




M
amlakat makroiqtisodiy siyosatini yuritishda mamlakatning boshqa mamlakatlar bilan olib boradigan savdo munosabatlarini muvofiqlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuasi hisoblangan tashqi savdo
siyosati muhim o‘rin egallaydi.
Tashqi savdo siyosati milliy iqtisodiyot ehtiyojlari uchun zarur bo‘lgan mahsulotlarni oqilona import siyosati hisobiga to‘ldirish hamda milliy iqtisodiyotda
ortiqcha bo‘lgan mahsulotlarni eksport qilish hisobiga mamlakatning jahon bozoridagi o‘rnini mustahkamlash vazifasini hal etadi.
Mamlakatlar tashqi savdoni tartibga solishda ustun ravishda savdoni erkinlashtirishga imkon beruvchi iqtisodiy vositalardan biri hisoblangan importga solinadigan bojxona bojini qo‘llaydilar va bojxona bojlari davlat g’aznasini to‘ldirishga imkon beruvchi fiscal funktsiyani, milliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoyalash funktsiyasini bajaradi.
Milliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy firmalar raqobatidan himoya qilishning muqobil vositasi ularga bevosita subsidiya berish hisoblanadi va subsidiyaning tariflardan afzalligi milliy ishlab chiqarishni o‘sishini ta’minlaydi, iste’molning mutloq kamayishiga olib kelmaydi.
Mahsulotlar eksporti va importini litsenziyalash hamda kvotalash davlatga ular oqimini qattiq tartibga solish, ba’zi hollarda ularni vaqtincha chegaralash asosida tashqi iqtisodiy taqchillik o‘sishining to‘xtatish orqali savdo balansining tenglashtirish imkonini beradi.
Savdo siyosatini amalga oshirishning ko‘rib o‘tilgan usullarining har biri ijobiy jihatlari bilan birga salbiy oqibatlarga ham ega. Mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi darajasi kuchayib borgani sari tashqi savdo erkinlashib boradi.

1. 
   Mamlakat hukumati avtomobillarga import kvotani bir yilga 600 donadan iborat kiritgan. Avtomobillarga jahon narxi bir dona uchun 6000 doll. Mamlakatda kvota kiritilgandan keyin ichki narx bir dona uchun 7000 dollargacha ko‘tarildi. Erkin savdo sharoitida avtomobillarning ichki ishlab chiqarish hajmi yiliga 1200 donani, kvota kiritilgandan keyin esa - yiliga 1400 donani tashkil etadi. Erkin savdo sharoitida avtomobillarning ichki iste’moli yiliga 2200 donani, kvota kiritilgandan keyin esa - yiliga 2000 donani tashkil etadi. quyidagilarni aniqlang:
   

1. 
   kvota kiritilishidan ishlab chiqaruvchilarning yutug’i;
   
2. 
   bu chora natijasidagi iste’molchilarning yo‘qotishlari;
   

v) davlat byudjeti daromadlarining oshishi;
g) millat farovonligining sof yo‘qotishlari.
▲ ▲ ▲

2. 
   Mamlakat bolalar trikotajini eksport qiladi. Jahon bozorida uning bir dona uchun narxi 3 AQSH dollari. Mamlakatdagi bu mahsulotga bo‘lgan taklif egri chizig’i quyidagi tenglama bilan belgilanadi S = 800 + 200P, talab egri chizig’ining ko‘rinishi esa quyidagicha: D = 700 - 200P. Mamlakat hukumati eksport tarifini kiritgandan keyin ichki narx bir donaga 2 AQSH dollarini tashkil etdi. Eksport tarifining quyidagilarga ta’sirini aniqlang:
   

1. 
   iste’molchilarning farovonligiga;
   
2. 
   trikotaj ishlab chiqaruvchilarning daromadlariga (yo‘qotishlariga), eksport hajmiga;
   

v) davlat byudjetining daromadlariga;
g) millat farovonligiga.

▲ ▲ ▲

3. 
   Mamlakat hukumati shakarga 10% li import tarif kiritish to‘g’risida qaror qabul qiladi. Jahon bozorida uning narxi bir tonna uchun 200 AQSh dollari. Mamlakatdagi bu mahsulotga bo‘lgan taklif erkin savdo sharoitida 6 mln. t., tarif borligida esa - 8 mln. tonnani tashkil etadi. Ichki iste’mol hajmi erkin savdo sharoitida - 22 mln. tonna, tarif borligida esa - 20 mln. tonnani tashkil etadi. Shunga muvofiq import hajmi erkin savdo sharoitida - 16 mln. tonna, tarif borligida - 12 mln. tonnani tashkil etadi. Import tarifi kiritilishining oqibatlarini aniqlang:
   
   1. 
      Iste’molchilarning yo‘qotishlarini;
      
   2. 
      milliy ishlab chiqaruvchilarning yutuqlarini;
      

v) davlat byudjetining daromadlarini;
g) millat farovonligining sof yo‘qotishlarini.
▲ ▲ ▲
5. Jadvalda berilgan ma’lumot asosida firmalardan qaysi biri demping
qo‘llashda ayblanishi mumkinligini aniqlang:

	Tovar birligining tannarxi, AQSh dollarida	Ichki narx, AQSh dollarida	Eksport narxi, AQSh dollarida
Firma A	100	100	110
Firma B	100	120	110
Firma S	100	90	105

▲ ▲ ▲

4. Rossiya engil sport samolyotlaridan bir yil ichida 70 dona ishlab chiqaradi. Ulardan 20 donasini iste’mol qilib, 50 donasini eksport qiladi. Erkin savdo sharoitida bir samolyotning narxi - 6000 AQSh dollari. Tarmoqni rag’batlantirish maqsadida hukumat har bir samolyot qiymatidan 15% miqdorida subsidiya ajratadi. Natijada samolyotning ichki narxi 6450 AQSh dollarigacha oshib, eksport narxi esa 5550 AQSh dollarigacha pasayadi. Eksport hajmi 70 dona samolyotgacha ko‘payadi. Subsidiyaning kiritilishi ichki ishlab chiqarish, eksport va iste’mol hajmlariga hamda byudjet daromadlariga qanday ta’sir etganligini aniqlang.

M
amlakatning to‘lov balansi mamlakatning harid qobiliyatini ifoda etuvchi ko‘rsatkich bo‘lib, mamlakatning ma’lum bir vaqt davomidagi
barcha tushumlari va chetga qilgan barcha xarajatlari unda o‘z aksini topadi. To‘lov balansning asosiy moddalari joriy operatsiyalar va kapital harakati bilan bog’liq operatsiyalar hisoblanadi hamda ular makroiqtisodiy modellarda ham qo‘llaniladi.
To‘lov balansning asosiy moddalari bir-birlari bilan o‘zaro bog’langan, ya’ni birinchisining taqchilligi kapitalning sof oqib kelishi bilan moliyalashtiriladi. Bu ikki bo‘lim aslida bir-birlarini baravarlashtirib turishi lozim, ammo haqiqatda doimo taqchillik yoki ortiqchalik hollari mavjud. Mamlakatlarning Markaziy banklari rasmiy valyuta rezervlari yordamida to‘lov balansni tartibga soladi, ya’ni uning qoldig'ini nolga keltiradi.
To‘lov balansi taqchilligi Markaziy bank rasmiy zahiralarini qisqartirish
hisobiga moliyalashtirilishi mumkin. Bunday vaziyatda ichki bozorda chet el valyutasi taklifi oshadi. To‘lov balansining ijobiy qoldig’i Markaziy bankning rasmiy valyuta zahiralari miqdorining ortishiga olib keladi. Bunda Markaziy bank valyuta zaxiralarini to‘ldirish uchun chet el valyutasini sotib olishi natijasida ichki bozorda milliy valyuta taklifi nisbatan oshadi, uning almashinuv kursi kamayadi, bu hol esa iqtisodiyotga, investitsiyalar hajmi va iqtisodiy o‘sishga rag’batlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi.
Jahon foiz stavkalarining oshishi kapital harakati hisobi bo‘yicha taqchillikka, joriy operatsiyalar hisobi bo‘yicha musbat qoldiqqa erishishga olib keladi. Jahon foiz stavkalarining pasayishi esa joriy operatsiyalar hisobi bo‘yicha taqchillikka, aksincha kapital harakati hisobi bo‘yicha musbat qoldiqqa erishishga olib keladi.

1. 
   Mamlakatning iqtisodiyoti quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi:
   

Tovarlar eksporti	29700 mln. so‘m
Tovarlar importi	31700 mln. so‘m
Chet elga qo‘yilgan investitsiyalardan olingan foiz shakllaridagi daromadlar	4600 mln. so‘m
Chet ellik investorlarga foiz to‘lovlari 2400 mln. so‘m
Turizmdan olingan mamlakatning daromadlari 2700 mln	. so‘m
Mamlakatning bir tomonli transfert to‘lovlari 3500 mln.	so‘m
Mamlakatdan kapitalning chiqib ketishi 5200 mln. so‘m
Chet el turizmiga mamlakat rezidentlarining xarajatlari 2	800 mln. so‘m
Mamlakatga kapitalning oqib kelishi 8600 mln. so‘m

Bu ma’lumotlar asosida joriy hisobning qoldig’ini aniqlang.

▲ ▲ ▲

2. 
   Mamlakatning iqtisodiyoti quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi:
   

Tovarlar eksporti	29700 mln. so‘m
Tovarlar importi	31700 mln. so‘m
Chet elga qo‘yilgan investitsiyalardan olingan foiz shakllaridagi daromadlar	4600 mln. so‘m
Chet ellik investorlarga foiz to‘lovlari 2400 mln. so‘m
Turizmdan olingan mamlakatning daromadlari 2700 ml	n. so‘m
Mamlakatning bir tomonli transfert to‘lovlari	3500 mln. so‘m
Mamlakatdan kapitalning chiqib ketishi 5200 mln. so‘m
Chet el turizmiga mamlakat rezidentlarining xarajatlari	2800 mln. so‘m
Mamlakatga kapitalning oqib kelishi 8600 mln. so‘m

Bu ma’lumotlar asosida kapital harakati hisobining qoldig’ini aniqlang.


61

▲ ▲ ▲

3. 
   Mamlakatning iqtisodiyoti quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi:
   

Tovarlar eksporti	29700 mln. so‘m
Tovarlar importi	31700 mln. so‘m
Chet elga qo‘yilgan investitsiyalardan olingan foiz shakllaridagi daromadlar	4600 mln. so‘m
Chet ellik investorlarga foiz to‘lovlari 2400 mln. so‘m
Turizmdan olingan mamlakatning daromadlari 2700 mln	. so‘m
Mamlakatning bir tomonli transfert to‘lovlari 3500 mln.	so‘m
Mamlakatdan kapitalning chiqib ketishi 5200 mln. so‘m
Chet el turizmiga mamlakat rezidentlarining xarajatlari 2	800 mln. so‘m
Mamlakatga kapitalning oqib kelishi 8600 mln. so‘m

Bu ma’lumotlar asosida to‘lov balansining qoldig’ini aniqlang.

▲ ▲ ▲

4. 
   Iqtisodiyot quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalangan.
   

Tovarlar eksporti 19650$

Tovarlar importi 21650$
Mamlakat fuqarolari horijiy investitsiyalardan
oladigan daromad 3700$
Mamlakatning horijiy investorlarga foizlar ko‘rinishida
to‘laydigan daromadi 1400$
Xizmatlar eksporti 1900$
Xizmatlar importi 1750$
Mamlakatning bir tomonlama transfertlari 2400$
Kapitalni mamlakatdan chiqib ketishi 4200$
Kapitalning mamlakatga kirib kelishi 6600$
Ushbu ma’lumotlarga asoslanib, joriy schyotlar qoldig’ini, kapital harakati schyotlari qoldig’ini va mamlakat to‘lov balansi qoldig’ini hisoblang.
Mamlakat rasmiy valyuta rezervlari miqdori qanday o‘zgaradi.






T
o‘lov balansi mamlakatning harid qobiliyatini ifoda etuvchi ko‘rsatkich bo‘lib, mamlakatning ma’lum bir vaqt davomidagi barcha tushumlari
va chetga qilgan barcha xarajatlari unda o‘z aksini topadi. To‘lov balansning asosiy
moddalari joriy operatsiyalar va kapital harakati bilan bog’liq operatsiyalar
hisoblanadi hamda ular makroiqtisodiy modellarda ham qo‘llaniladi.
To‘lov balansning asosiy moddalari bir-birlari bilan o‘zaro bog’langan, ya’ni birinchisining taqchilligi kapitalning sof oqib kelishi bilan moliyalashtiriladi. Bu ikki bo‘lim aslida bir-birlarini baravarlashtirib turishi lozim, ammo haqiqatda doimo taqchillik yoki ortiqchalik hollari mavjud. Mamlakatlarning Markaziy banklari rasmiy valyuta rezervlari yordamida to‘lov balansni tartibga soladi, ya’ni uning qoldig'ini nolga keltiradi.
To‘lov balansi taqchilligi Markaziy bank rasmiy zahiralarini qisqartirish hisobiga moliyalashtirilishi mumkin. Bunday vaziyatda ichki bozorda chet el valyutasi taklifi oshadi. To‘lov balansining ijobiy qoldig’i Markaziy bankning rasmiy valyuta zahiralari miqdorining ortishiga olib keladi. Bunda Markaziy bank valyuta zaxiralarini to‘ldirish uchun chet el valyutasini sotib olishi natijasida ichki bozorda milliy valyuta taklifi nisbatan oshadi, uning almashinuv kursi kamayadi, bu hol esa iqtisodiyotga, investitsiyalar hajmi va iqtisodiy o‘sishga rag’batlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi.
Jahon foiz stavkalarining oshishi kapital harakati hisobi bo‘yicha taqchillikka, joriy operatsiyalar hisobi bo‘yicha musbat qoldiqqa erishishga olib keladi. Jahon foiz stavkalarining pasayishi esa joriy operatsiyalar hisobi bo‘yicha taqchillikka, aksincha kapital harakati hisobi bo‘yicha musbat qoldiqqa erishishga olib keladi.

1. 
   Nemis markasiga nisbatan dollar kursi 3:1 ni tashkil etadi. Bir xil tovar AQShda 400 doll., Germaniyada esa 1200 marka turadi deb tasavvur qilamiz. Agar dollar kursi sun’iy tarzda 1:2 gacha pasaysa, qaysi eksportchi qo‘shimcha daromad oladi (AQShmi, yoki Germaniyami).
   

Qo‘shimcha daromad qiymatini aniqlang.
▲ ▲ ▲

2. 
   Faraz qilaylik, yevroga nisbatan dollarning kursi 1:3, ya’ni bir xil tovar AQShda masalan 400 dollar tursa, Germaniyada bu tovarning narxi 1200 yevro bo‘ladi. Agar dollarning kursi sun’iy ravishda 1:2 gacha pasaysa, qaysi eksport qiluvchi qo‘shimcha daromad oladi (AQSh yoki Germaniya)? Bu qo‘shimcha daromadning hajmini aniqlang.
   

▲ ▲ ▲

3. 
   Faraz qilaylik, B mamlakatning hukumati o‘z valyuta kursini A mamlakatning milliy valyutaga nisbatan barqarorlashtirib olmoqchi. A mamlakatdagi inflyatsiyaning sur’ati yiliga 5%ni tashkil etadi.
   

1. 
   B mamlakatda bu maqsadga erishish uchun inflyatsiya sur’ati qanday
   

bo‘lish kerak?

2. 
   Uzoq muddatli davrda pul aylanish tezligi o‘zgarmasa va ishlab chiqarishning o‘sish sur’ati 3%ni tashkil etsa, valyuta kursini barqarorlashtirish uchun pul massasining o‘sish sur’atlari qanday bo‘lishi kerak?
   

▲ ▲ ▲

4. 
   Xarid qobiliyati paritetiga ko‘ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro va Xitoyda 2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik
   

yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‘ladi?

▲ ▲ ▲

5. 
   Quyidagi jadvalda Yevroga bo‘lgan talab va taklif keltirilgan: