M. E. Jabbarov makroiqtisodiyot

Ma’sul muharir:

Taqrizchilar: i.f.n., Abduraximova S.

i.f.n., dotsent. Kasimova N.S

Kirish

Mamlakat iqtisodiyotini yaxlit bir tizim sifatida tahlil qilish, uni rivojlantirishning omillaridan samarali foydalanish, inflyatsiya darajasini pasaytirish, global iqtisodiyotga integratsiyalashuv sharoitida milliy iqtisodiyotni mutanosib va yuqori sur’atlarda rivojlanishini ta’minlash, milliy valyutamizning xarid qobiliyatini mustahkamlash, eksport salohiyatini yuksaltirish, to‘lov balansining barqarorligini ta’minlash yo‘llarini o‘rganish makroiqtisodiyot fanining predmetiga kiradigan masalalardir.
Talabalarga mazkur fan xususiyatlari doirasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning asarlarida keltirilgan materiallar, qoidalar va xulosalarni puxta o‘zlashtirishlari, kelgusi faoliyatida samarali foydalanishlari hamda ijodiy yondoshishlarini ta’minlash fanni o‘rganish oldida turgan asosiy vazifalaridan biridir
“Makroiqtisodiyot” fanini o‘qitishning maqsadi bakalavriat yo‘nalishlarida ta’lim oluvchi talabalarda mamlakat makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarini tahlil etish va uni dinamikasini qiyosiy taqqoslash hamda davlatning makroiqtisodiy siyosati va strategiyasini to‘g’ri asoslay olish ko‘nikmasini shakllantirishdan iborat.
Fanning maqsadi va vazifalaridan kelib chiqqan holda mazkur o‘quv-uslubiy qo‘llanma talabalarga makroiqtisodiyotdan turli mavzular va ularga oid masalalarni hal etish uchun ko‘nikmalarni shakllantirishda muhim ahamiyatga egadir.
Mazkuro‘quv qo‘llanmadan barcha qiziquvchilar: talabalar, dars olib boruvchi professor-o‘qituvchilar foydalanishlari mumkin.






M
akroiqtisodiyot yalpi ishlab chiqarishining barqaror o‘sishini, resurslarning to‘liq bandliligini, inflyatsiyaning past sur’atlarini va
to‘lov balansining muvozanatini ta’minlash nuqtai nazaridan mamlakat iqtisodiyotini bir butun holda tadqiq qiladi va uni makroiqtisodiy tartibga solishning iqtisodiy mexanizmlarini o‘rganadi.
Zamonaviy makroiqtisodiyotning asosiy belgisi va afzalligi - bu jamiyatdagi jarayonlarda mavjud resurslarni cheklanganlarini qayd etib, ularni tejab ishlatish, farovonlikni oshirish yo‘llarini asoslab berish hisoblanadi.
Makroiqtisodiyot fani – turli moddiy, moliyaviy, mehnat va boshqa tur boyliklarni bir mamlakatdagi barcha resurslar doiraviy aylanishini, ularni samarali ishlatilishini, iqtisodiy o‘sish barqarorligini, ya’ni milliy iqtisodiyotni rivojlanishini umumiy holda o‘rganadi.
Makroiqtisodiyot fanining ahamiyati nafaqat davlat boshqaruvida umumiqtisodiy siyosatni olib borishi va yo‘nalishlarini ishlab chiqish uchungina, balki alohida tadbirkorlar, korxonalar, uy xo‘jaliklari, oddiy fuqarolar faoliyatida ham zarur.




1. Makroiqtisodiy maqsadlar turlicha bo‘lsada, ular o‘rtasida ma’lum bog’liqliklar mavjud. Ayrim turdagi maqsadlar bir birlarini to‘ldirishlari mumkin bo‘lib, bir turdagi maqsadga erishish ikkinchi turdagi maqsadga erishishga sabab bo‘lishi mumkin.Ammo yana bir tur maqsadlar borki, bunda asosan bir maqsadga


erishishda ikkinchi maqsad to‘sqinlik qiladi. Fillips egri chizig’iga asosan, inflyatsiya sharoitida narxlar darajasini barqarorlashtirishga erishish maqsadi to‘la bandlikka erishish maqsadiga qisqa muddatli davrda eid keladi, chunki inflyatsiyaning o‘sish sur’ati qisqa muddatli davrda nerxlarning o‘sishiga olib keladi.
Savollar:

1. 
   Makroiqtisodiy siyosatning asosiy maqsadi nima?
   
2. 
   Makroiqtisodiy siyosatning bir birini to‘ldiruvchi maqsadlariga misol keltiring.
   

2. 
   Quyida “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar – xarajatlar”ning
   

davlat aralashuvi mavjud iqtisodiyotdagi doiraviy aylanishi modeli keltirilgan
^{11 14} 5
16 ¹³
12
15 ₆
9

Quyidagi jadvalda keltirilgan raqamlarda ifodalangan nomlarni toping.

1. 9.
2. 10.
3. 11.
4. 12.
5. 13.
6. 14.
7. 15.

8. 16.






M
illiy iqtisodiyotda ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish hajmi va ularning o‘sishi bir qator ko‘rsatkichlar tizimi orqali makroiqtisodiy darajada aniqlanib, tahlil qilinadi. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar orqali butun iqtisodiyotning holati uning o‘sishi yoki orqaga ketishi tahlil qilinib, xulosa chiqariladi. Ular yordamida davlat o‘z iqtisodiy siyosatini belgilaydi. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi, YaIMni uning harakatining barcha bosqichlarida, ya’ni ishlab chiqarish, taqsimlash, qayta taqsimlash va natijada foydalanish bosqichlarida ko‘rgazmali
shaklda aks ettirishga imkon beradi.
Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi mavjud resurslar va ulardan foydalanishning mos kelishi (tengligi) kuzatilganda, mamlakatdagi umumiy iqtisodiy muvozanatlik holatini aks ettiradi.
Muayyan mamlakat iqtisodiy holatini ifoda etuvchi ko‘rsatkichlar makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar deb yuritiladi. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar miqdor
va sifat ko‘rsatkichlariga guruhlanadi. Makroiqtisodiy miqdor ko‘rsatkichlari muayyan mamlakatlar iqtisodiyotini ifodalasa, sifat ko‘rsatkichlari mazkur mamlakatlar iqtisodiyotini nisbiy jihatdan aks ettiradi. Makroiqtisodiy miqdor ko‘rsatkichlariga kuyidagi ko‘rsatkichlar kiradi : Yalpi ichki mahsulot (YaIM), sof ichki mahsulot (SIM), milliy daromad (MD), shaxsiy daromad (ShD), ixtiyordagi daromad (ID) va boshqalar. Makroiqtisodiy sifat ko‘rsatkichlariga kuyidagi ko‘rsatkichlar kiradi : inflyatsiyaning o‘sish sur’atlari, ishsizlik darajasi, aholining ish bilan bandlik darajasi, aholi jon boshiga to‘g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot va boshqalar.
Bu ko‘rsatkichlar iqtisodiy tizimning umumiy holatini ifodalab, ijtimoiy ishlab chiqarishdagi barcha qatnashuvchilarning (korxona, tarmoq, mintaqa, davlat)

faoliyatlari natijasida aniqlanadi. Ular mamlakatning iqtisodiy imkoniyatlarini, uning ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish istiqbollarini narxlash uchun ishlatiladi.

YaIMni aniqlashda ishlab chiqarish, xarajatlar, daromadlar usullaridan foydalaniladi. Mamlakat makroiqtisodiy holatini ifoda etuvchi ko‘rsatkichlar sifatida sof ichki mahsulot, milliy daromad kabi ko‘rsatkichlar ham qo‘llaniladi.
Milliy iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish hajmini makroiqtisodiyotda natural birliklarda amalda o‘lchash mumkin emas, chunki bu yerda bir – biri bilan solishtirib bo‘lmaydigan millionlab nomdagi tovar va xizmatlar birgalikda o‘rganiladi.
Narxlarning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga ta’sirini inobatga olgan holda nominal va real YaIMlar ajratiladi hamda bu ko‘rsatkichlar bir biriga deflyator yoki iste’mol narxlari indeksi orqali bog’langan bo‘ladi.

1. 
   Jadval ma’lumotlari bo‘yicha quyidagilarni hisoblang:
   

1. 
   xarajat oqimlari bo‘yicha YaIM hajmi;
   
2. 
   daromad oqimi bo‘yicha YaIM hajmi (MHTning eski talqiniga ko‘ra);
   

v) SIM hajmi;
g) MD hajmi.