М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и

11.2. Мехнат жараёни ва гехнологик жараёнлари
1. 
Т а ъ л и м ж а р а ё н и - м у р а к к а б ва кўп ки р р ал и ж а р а ё н д и р . Р асм и й ла ш ган
ти зи м с и ф а т и д а ги т аъ л и м н аза р и яси у м у м ан ан а ш у ж ар аён и у н и н г т а р к и б и й

---

қ и см л ар и н и ва у л а р н и н г к о м п о н е н тл ар и н и ё р и тад и , т у ш у н ч а л а р , м азм у н ё р д а м и д а
ан а ш у ях л и т ж а р а с н н и н г м ав ж у д л и ги с а б а б и н и ё к и у с у л л а р и н и б а ё н қ и л ад и .
« У қ у в
ж араёни» 
т у ш у н ч а с и та ъ л и м н и н г б а р ч а к о м п о н е н тл а р и н и у к и т и ш в а
у н д а ф о й д а л а н и л а д и га н в о си тал ар н и х.ам, м у ай ян в а з и ф а л а р н и \ а л к и л и ш уч у н
т а ъ л и м н и н г м е т о д л а р и н и \ а м , у й д а м у стақи л и ш л а й д и га н ў к у в ч и н и х ам , ў к у в
ж ар а ё н и д а к у р сатм ал и ва т е х н и к в о си тал ар б и л ан ж и ҳ о з л а ш н н ўз и ч и га о лад и .
Ш у н и н г н а т и ж а с и д а т а ъ л и м н и н г ку й и д аги к о н у и и я т л а р и ёр и ти л ад и :
Т а ь л и м ж а р аёни к о н у н и й р а в и ш д а и ж ти м о и й ж а р а ё н л а р д а н ва ж а м и я т н и н г
эх ти ё ж л а р и д а н кел и б чи к к а н ;
Т аъл и м ж а р а ё н и я х л и т п е д а го ги к ж а р а ё н га ки р ад и ган ў қ и т и ш , т а р б и я л а ш ва 
к ам ол т о п т и р и ш ж ар аён л ар и б и л а н к о н у н и й р а в и ш д а б о г л и к д и р ;
Т аъ ли м кон у н и й р а в и ш д а т а ъ л и м о л у в ч и л а р н и н г х ак и к и й ў к у в и м к о н и я т л а р и г а
б о гл и к д и р ;
Т аъл и м кон у н и й р а в и ш д а ўзи а м а л га о ш и р и л а д и га н та ш к и ш а р о и т л а р и г а
б о гл и к д и р ;
У ки ти ш ва ў к и ш ж а р а ё н л а р и ях л и т т а ъ л и м ж а р а ё н л а р и д а к о н у н и й р а в и ш д а
у за р о б о гл и к д и р ;
Т а ь л и м
м а зм у н и
кон у н и й
р а в и ш д а
у н и н г 
ж а м и я т
э х т и ё ж л а р и н и , 
ф ан
р и в о ж л а н и ш и н и н г д а р а ж а с и ва м а н ти к н и , х ак и қ и й ў к у в и м к о н и я тл а р н ва гаълим
у ч у н т а ш к и ш а р о и т л а р н и акс э тти р а д и га н в а з и ф а л а р и г а б о гл и к ц и р .
У кув ф а о л и я т и н и к у ч а й т и р и ш , таш к и л э т и ш в а н азо р а т к и л и ш , к о н у н и й
р а в и ш д а т а ъ л и м н и н г в а з и ф а л а р и ва м а зм у н и га б о г л и к д и р ;
Т а ъ л и м н и н г та ш к и л и й
ш ак л л ар и
қ о н у н и й р а в и ш д а у н и н г в а з и ф а л а р и г а , 
м азм у н и ва м е го д л а р и г а б о гл и қ д и р ;
Т е га ш /iM 
ш а р о и тл а р д а
у к у в ж а р а ё н и н и н г б а р ч а
к о м л о н е н т л а р и
к о н у н и й
р а в и ш д а ў за р о б о г л а н и ш и т а ъ л и м н и н г п ухта а н гл а н г а н ва ам ал и й н а т и ж а л а р н и
таъ м и н л ай д и .
Т аъ л и м н и н г 
к о н у н и ятл а р и н и
п е д а г о га к а н и н г 
у м у м и й
а с о с л а р и д а
и ф о д а л а н га н пун м т л а р б и л ан та к к о с л а н с а , у л а р ў р т а с и д а ги б о гл а н и ш яккол 
к ў р и н ад и . Т а ъ л и м н и н г к аго р к о н у н и ят л а р и
м а н т н к а н
п ед аго ги к
ж а р а е н л а р н и н г
у м у м и й
к о н у н и я т л а р и дан 
к ел и б
ч и қ а д и 1 а ъ л и м н и н г п р и н ц и п л а р и б и л а н
К он ун и ятлари \а м ў за р о б о гл и к д и р .

---

2. М е х н а т ж а р а ё н и д а у н и н г н а з а р и й а с о с л а р и .
Б у н аза р и й т а ъ л и м ж а р а ё н и а с о с а н ў к у в м а т е р и а л л а р и н и огзаки баён о р кали
ў зл аш ти р и л ад и .
Бу м е т о д ў қ у в м а т е р и а л л а р и н и ш у н д ай баён к и л и ш н и н аза р д а т у та д и к и . б у н и н г 
н а т и ж а с и д а
ян ги
т е х н и к а
ва 
касб ту ш у н ч а л а р и
о ч и б
б ер и л ад и . М а ш и н ал ар , 
к а с б
м ех н ати
ва 
т е х н о л о ги я
ж а р а ё н л а р и
х ак и л аги тех н и к -и к т и с о д и й
м а ъ л у м о т л а р
ў р га н и б
чи к и л ад и . 
У м у м а н
к аеб н и
у к и ти ш
у су л л ар и
ва 
т о п ш и р и к л а р и н и
б о ш к а р и ш
ю за с и д а н
т у ш и н т и р и ш л а р
б е р и л ад и . 
Бу 
м ето д
ас о с и д а м е х л а т ва к асб и й та ъ л и м ў қ и т у в ч и н и н г ж о н л и сўзи ётад и. Бу с ў з зса 
ў қ у в ч и л а р га ку ч л и эм о ц и о н а л т а ъ с и р к ў р сата д и . У л а р н и н г т а с а в в у р и н и б о й и тад и . 
И ж о д и й ф и к р
ю р и т и ш га
у н д а й д и , 
к ў п ги н а
ш ах си й
иж оби й
с и ф а т л а р
гарки б т о п т и р и ш га ёр д а м б ер ад и .
Б а ё н к и л и н а ё т га н м а т е р и а л у к у в ч и л а р н и н г т у ш у н и ш и уч у н кийин б у л г а н , янги 
м а ъ л у м о т л а р х а б а р к и л и н га н , м е х н а т у с у л л а р н и б а ж а р и ш й ў л л ар и н и т у ш у н т и р и б
б ер и ш т а л а б к и л и н га н х о л л а р д а о п а к и _ б а ё н к и л и ш ж ар а ё н и д а
уз
ёзу в л а р и , 
х и со б л ар и , х л е о б -к и т о б л а р , эск и зл а р д а н к ен г ф о й д а л а н а д и . 
У кув м атер и ал и н и
м у в а ф ф а к и я т л и ў з л а ш т и р и ш у ч у н м ак таб ў қ у в ч и л а р и ў т и л га п м авзу ю заси д ан
к аки ки й т а й ё р г а р л и к д а р а ж а с и г а эга б ў л и ш л а р и керак. Бу су р а ш ёки эсдан ч и к ар и б
ю б о р и л га н д а р с л а р н и кай та ти к л а ш й ўли б и л а н о со н ан и қ л ан ад и .
У қув м а т е р и а л и н и б а ё н к и л и ш м у н тазам , м а н ти к а н изчи л ва т у г а л л а н га н
б ў л и ш и керак. Б у н д а н ў к у в ч и л а р м а те р и а л н и осо н а н гл а б о л и ш у ч у н ў қ к т у в ч и вакти- 
вакти б и л ан ў з т у ш у н ги р и ш и н и ў к у в ч и л а р га са в о л л а р бер и ш б и л а н б ў л и б т у р и ш и , 
ул ар н и н г ў з л а ш т и р и ш и н и ва д и к к а т и н и т е к ш и р и ш и керак.
Н азар и й т а ъ л и м ж ар а ё н и н и м о х и я ти а х а м и я т и ва у н и н г т а ъ с и р эту вч и кучи. 
Н азар и й т а ъ л и м ж а р а с н и д а г и огзак и б аё н к и ли ш м с т о д л а р и д а ги а й р и м к ам ч и л и к л ар
м авж уд.
О гзак и баён к и л и ш м ето д и ай р и м к а м ч и л и к л а р га э га д и р (б аъ зи у к у в ч и л а р н и н г 
п а сси в л и ги в а у л а р н и н г д а р с л а р н и ях ш и ў зл а ш т и р м а с л и ги ку зат и л а д и ). н ати ж ад а 
уки ту вч и
к ў п и н ча 
д а р с н и н г 
ў зл а ш т и р и л и ш
ж а р а ё н и н и
о и е р а т и в
б о ш к а р и ш
и м к о н и л ан м ах р у м б ў л и б ко л ад и . Бу к ам ч и л и к л а р га б ар х а м бер и ш уч у н д ар с д а 
р и то р и к сав о л л а р (я ъ н и б у у л а р ш у н д ай с а в о л л а р к и , у л а р га ў к и ту в ч и н и н г ўзи ж ав о б
к а й та р а д и ) б ер и ш ш у н и ж д е к , к ў р сатм ал и к ў л л а н м а н и н а м о й и ш ки л и ш , техн ологи»

---

х у ж ж а тл л р и н и , к и н е м а ги к с х с м а л а р и н и т а х л и л и к и л и ш , х и со б -к и т о б л а р у т к а з и ш
м а к с а д г а м у в о ф ф и к д и р .
У к и ту в ч и у к у в ч и л а р б ер и ш и м ум ки н б ў л га н са в о л л а р н и у л ар н и ш у б х а л а р и н н ва 
т ь т и р т л а р и н и кўра о л и ш и , ўзи са в о л л а р к ў й и б , у л а р га ж ав о б к ай т а р и ш и керак. 
К и р и ш
ва 
ж о ри й
и п с т р у к т а ж л а р
у тк ази ш
в а к т и д а
м с х п а т д а р с л а р и д а
ўкув 
м а те р и а л л а р и н и о п а к и б аё н к и л и ш д ан к е н г ф о й д а л а н и л а д и . Т а ж р и б а л и ў к и т у в ч и л а р
о д а т д а гапн и м а ш гу л о т м ав зу си , у н и н г а й р и м м у ҳ и м м ас а л а л а р и б и л ан к и ск ач а 
т а н и ш т и р и ш д а н
б о ш л а й д и л а р , 
б у н д а н
м а к с а д ў қ у в ч и л а р г а м а зк у р м а с а л а л а р
ў р т а с и д а ги у зв и й б о г л и қ о л д и н д а н а н и к б ў л и ш и к е р а к л и ги д и р . М а с а л а н , ,\ар б и р
с т а н о к н и , м аш инам и ў р га н и ш в ак ти д а ў к и т у в ч и ў к у в ч и л а р н и бу с т а н о к м е х н а т ва 
касб и й т а ъ л и м у к и т у в ч и м ав зу н и баён к и л и ш н и т а м о м л а р экан , ў қ у в м а т е р и а л л и н н н г 
а с о с и й к о и д а л а р и га н аза р и й қ и сқ ач а як у н ясаш и л о зи м .
С у х б а т . Бу м е х н а т ва к асб и й т а ъ л и м н и н г 
ш у н д ай у с у л и д и р к и . у н д а м е х н а т га
ёки
касб ий т а ъ л и м ў қ и т у в ч и с и
т ў г р и
қ ў й и л га н
са в о л л а р
ё р д а м и д а
ў к у в ч и л а р д а
и л га р и ў зл а ш ги р и л га н н а за р и й б и л и м л а р и н и гу ш и и ти р ад и ва ш у 
а с о с и д а м у стак и л р а в и ш д а ян ги б и л и м л а р ҳ о с и л к и л и ш га у н д аш и лози м .
М е х н а т ва к асб и й та ъ л и м м ето д и б ў л а г н с у х б а гд а н янги м авзу н и ў р га н и ш
в а к ти д а ш у н и н г учу н ф о й д а л а н и л а д и к и , и л га р и ў зл а ш т и р и ш и назарий б и л и м л а р ва 
о м м а в и й т а р г н б о т у н и н г б а засн б ў л и б , х и зм а т к и л и ш и керак. Н азар и й б и л и м л а р , 
ам а л и й т а ж р и б а л а р м а в \у м б ў л м а с д а н , м азм у н ж и х ати д ан х ам , х ар ак те р и ж их,атдан 
хам б о гл а н га н б у л и ш и , яъни у м у м и й л и к к а эга б у л и ш и лози м .
3 . 
С у х б а т м с т о д и д а н а з а р и й т а ъ л и м ж а р а в н и г а х о с т а ъ л и м н и т а ш к и л
э т и л и ш и . Ў қ у в ч и л а р п и н г ян ги н аза р и й
у кув
м а т е р и а л л а р и н и с у х б а т у с у л и б и л ан
ў р га н и ш н м е х л а т ва касб ий ў к и т у в ч и д а п м а ш гу л о т га п у х га т а й ё р г а л и к к ў р н ш н н
т а л а б қ и л ад и . Бу т а й ё р га р л и к , ш у н д ан и б о р ат б ў л а д и к и , м ех н ат ё к и к а с б и й таъ л и м
ў қ и т у в ч и р е ж а ту зи ш в ак ти д а с у х б а т н и н г ас о с и й м а з м у н и н и б ел ги ла б о л а д и , а с о с и й
сав о л л а р н и т у зи б ч и к а д и , б у ту н с у х б а т н и н г б о р и ш и н и , ў қ у в ч и л а р б е р и ш и м у м к и н
б ў л га н
ж а в о б л а р н и
м а зм у н и н и
ў й л а б
о л ад и . 
К и ск а ча 
к и ри ш
ва я к у н л о в ч и
су х б а т л а р н и та й ё р л а й д и .
С у х б а т м ате р и а л л а р и д а н а за р и й т а ъ л и м ж а р а ё н и д а г и . б е р и л а д и га н сав о л л ар д а : 
м а зк у р т а ъ л и м д а г и ф и к р л ар , к о и д а л р т а х л и и л к и л и ш га, янги я к у н л а р н и и ф о д ал аш ва 
у м у м и й х у н а р л а р га эъ т и б о р б е р и ш л о зи м .

---

Ў қ у в ч и л а р с у х б а т н и н г б о р и ш и ж а р а ё н и л а у к и т у в ч и н и н г сав о л л а р и га ж ав о б
б е р а р эк а н л а р , ў зл а р и г а и л гар ги м а т е р и а л л а р д а н м аъ л у м бў л ган ф актл ар , ко и д ал ар н и
та х л и л
ки л ад и л ар , 
Я н ги
як у н л а р н и
и ф о д ап ай д и л ар
ва 
у м у м и й
х у л о сал ар
ч и к а р а д и л а р . х а м м а у к у в ч и л а р қ ў й и л га н с а в о л л а р н и н г м азм у н и га караб . за р у р бў л и б
к олса, б и р б и р л а р и н и н г ж а в о б л а р и н и гў л д и р а д и л ар ва гў ги р л ай д и л ар . Б ун д ай
у к и т у в ч и с у х б а т н и н г б о р и ш и н и т у г р и б о ш к а р и ш и а с о с и й э ъ т и б о р и н и ан ча кучли ва 
ф аол у к у в ч и л а р г а к а р а т м а с д а н б и р м у н ч а заи ф у к у в ч и л а р н и хам су х б а т га ж ал б
к и л и ш га э ъ т и б о р б е р и ш и м у х и м д и р . С у х б а тн и у тк ази ш в ақ ти д а ў қ и т у в ч и ўзи 
ч а қ и р м о к ч и б ў л га н ў к у в ч и н и н г ў з и г а ги н а м у р о ж а а т к и л и б к о л м а сл и ги керак, чу н к и , 
б у н д а й х о л д а б о ш к а ў к у в ч и л а р н и н г и ж о д и й ф а о л л и ги п асай и б кети ш , бу хол 
с у х б а т н и н г б о р и ш и ва с и ф а т и га с а л б и й т а ъ с и р э ти ш и м у м к и н .
Ж а м о а с у х б а т л а р д а н к и р и ш ва ш у н и н гд е к як у н л о в ч и и н с т р у к т а ж л а р ўтк ази ш
в ак ти д а ф о й д а л а н и ш м ум ки н .
М е х н а т
ёки
к асб и й
т а ъ л и м и
б ў й и ч а 
ў тк а з а д и га н
м а ш гу л о т л а р , 
ў қ у в
м а т е р и а л и н и м азм у н и н и с у х б а т м а зм у н и л а н ф о й д а л а н и ш учу н катта и м к о н и я т л а р
б ер ад и . 
М асал ан , 
и ш л аб
ч и к а р и ш н и н г 
ту р л и
т а р м о к л а р и д а
и ш л ати л ад и га н
м а ш и н а л а р , м е х а н и зм л а р в а а с б о б л а р н и те х н о л о ги я , м ех н ат ж а р а ё н л а р и н и ва 
о п е р а ц и я л а р и н и м ех н а т н и р е ж а л а ш т и р и ш ва та ш к и л эти ш н и ў р га н и ш , ўз м азм у н и д а 
у м у м и й б е л ги л а р в а ў х ш а ш х у с у с и я т л а р эга б ў л ган ан а ш у ж а р а ё н л а р н и ки ёси й
т а х л и л
к и л и ш
а с о с и д а ў қ у в ч и л а р н и н г ф и к р л а ш
ф а о л л и ги н и
р и в о ж л а н т и р и ш , 
у л а р н и н г о л га н б и л и м л а р и н и эъ т и к о д га а й л а н т и р и ш и м к о н и н и бер а ли .
Д е м а к , м е х н а т ва к асб и й т а ъ л и м н и н г н аза р и й д а р с л а р и д а н ф о й д а л а н а д и г а н
с у х б а т
м е т о д и н и н г 
а ф за л л и ги
ш у н д ак и , 
у 
ў к у в ч и л а р и и н г 
б и л и ш га
о и д 
к о б и л и я т л а р и н и р и в о ж л а н т и р и ш га ё р д а м б ер а д и . У л а р н и ш
ф и к р и н и н и х о я тд а 
ф а о л л а ш т и р а д и , т а ъ л и м ж а р а ё н и н и о п е р а т и в б о ш к а р и ш учу н ш а р т -ш а р о и т л а р яр а ти б
б ер а д и . Б и р о к бу м е т о д н и у н в е р с а л м е т о д д е б х и с о б л а б б ў л м а й д и , чу н ки ў к у в ч и л а р д а
м е х н а т в а к а с б к ў н и к м а л а р и ва м а л а к а л а р и н и т а р к и б то п д и р и ш н и т а ъ м и н л а б бер и ш га 
о и д е т а р л и н аза р и й м а ъ л у м о т л а р н и б о ш к а и м к о н и я т л а р д а н ф о й д а л а н и ш га д аъ в а т
э т и ш га м аж б у р . Бу л ар : п л а к а т л а р д а ги у к у в
ф и л и м л а р , д и а ф и л ь м л а р , эл е к т р о н
қ ў л л а н м а ва б о ш к а в о с и т а л а р д а н ф о й д а л а н и ш га т ў гр и келади .
4 . 
А м а л и й т а ъ л и м ж а р а ё н и . А м а л и й т а ъ л и м ж а р а ё н и асо си й го я л а р т а м о й и л и
ва м а зм у н и н и б е л г и л а б б е р и ш га й ў н ал ти р и л ган .

---

М а ъ л у м к и , хар би р к а с б -м у т а х а с с и с л и к м ех н а т и д а к и ш и л ар хаёти уч у н м о д д и й
ва м аън ави й б о й л и к л а р п и яратиш й ў л и д аги зар у р и й и ж тн м о и й -ф о й д ал и ф а о л и я т д и р . 
Бу б о р а д а м е х н а т к и ш и л и к ж а м и я т и н и н г яш а ш и ва р и в о ж л а н и ш и у ч у н а с о с и й ш ар т 
х и со б л ан ад и . х а р б и р к а с б -м у та х а с с н л и к м е х н а т ж ар аён и д а к и ш и л ар и ш л а б ч и к а р и ш
ку р о л л ар и н и яр а тад и л ар ва у л а р ё р д а м и д а а тр о ф и и ўраб ту р ган , та б и а тн и о н гл и
р ав и ш д а ў зга р т и р а д и л а р . А на ш у х а р а к а т о р к ал и таш к и т а б и а т га т а ъ с и р кў р сати б , 
уни у згар ти р ад и . а й н и чо гд а у бу б и л ан ў з таб и а тн и хам ў згар и ти р ад и . у ў зи д а 
яш и р и н и б ётган ку чн и
р и в о ж л а н т и р а д и , б у ку ч н и п г х а р ак ат и н и ў з х у к м и га
б ў й су н д и р а д и . Бу б о р а д а м сх п ат ва к асб и й таъ л и м ў к и ту вч и ла р и ам а л и й м авзу 
б ў й и ча м а и л у л о т л а р г а т а й ё р г а р л и к ж ар а ё н и д а касб то п ш и р и к л а р и н и б а ж а р и ш д а
ў к у в ч и л а р м ех н а т и н и таш ки л э ти ш д а, ш у н и н гд е к , б аж ар аё тган иш н и к у за т и ш , у н га 
т у за т и ш л а р к и р и ти ш хам да рўй б ер а д и ган х ато л ар н и б ар т ар аф к и л и ш га ж ал б
эти л ад и . Ш у би л ан б и р г а , ў к у в ч и л а р н и ақ л и й ф а о л и ят и д а ам ал и й д а р с л а р ж а р а ё н и д а
и ш тр о к эти ш л ар и а л о х и д а а х а м и я т га л о й и к д и р . ў к у в ч и л а р у с т а х о н а л а р и д а ам а л и й
д а р с л а р д а
хам
к и л и н а д и га н
т е х н и к -т е х н о л о ги к
м асал ал ар н и
и кки
т и п га : 
к д н етр у к то р л и к ва те х н о л о ги к м ас а л а л а р га а ж р а т и ш м у м ки н . К о н с т р у к т о р л и к
м а сал ал ар и ш т у р л а р и н и к ўри б ч и кам и з.
Б у ю м н и н г к о н с т р у к ц и я м ва у н д а ги а й р и м д е т а л л а р н и б а ж а р а д и га н иш н и
т у ш у н т и р ш ш а шу т о п ш и р и к л а р ў қ у в ч и л а р д а б у ю м к о р с т р у к ц и я л а ш д а ги х а м м а н арса 
п у х та ў й л аган б ў л и ш и м аълум вакт, ш а р о и т ва ш ах сл ар р а х б а р л и г и д а ам ал га 
о ш и р и л и ш и зарур.
Ш у н и н г учун хам бу ў ш а м ухи м ва м у р ак к аб ж ар аён а со си н и . у н д а и ш тр о к
эту вч и (тах еи л б ер у вч и ва т а х е и л о л у в ч и л а р н и н г у зар о б и р -б и р и н и та л а б эту в ч и
х ам к о р л и к д а ги ф а о л и ят л а р и н и та ш к и л этад и ) д еб ай ти ш м ум ки н .
Т ах еи л
б ер и ш
д е га н д а , 
т ах еи л
о л у в ч и л а р н и н г сез гн л а р и . 
х и с -т у й гу л а р и
к а б и л а р га м ак сад га м у в о ф ф и к т а ъ с и р эти б , у л а р д а б и л и м , иш х а р а к а т у с у л л а р и
(к ў н и к м а ва м а л а к а ), ш ах си й х и с л а т ва ф ази л а т л а р т а р к и б т о п д и р и ш хам да 
р и в о ж л а п т и р и ш н и т у ш у н а м и з: та ъ л и м -т а р б и я ж а р а ё н и н г м у р а к к а б д еб тў гр и э ъ т и р о ф
эти л ад и . Ч у н ки , у н и н г м ак сад и , м азм у н и , и ш тр о к ч и л а р и , ам ал га о ш и р и ш вақти, 
ш а р т-ш а р о и ти т а ш к и л эти ш ш а к л л а р и , ф о й д а л а н и л а д и га н м ето д л ар и , в о с и т а л а р и ва 
ш у каби к ў п л аб х у с у с и я л а р и н и х и с о б га о л и ш н и та л а б этад и . Ю к о р и д а ги л а р н и

---

ум у м и й х.олда х л с о б г а ол и б , та ъ л и м -т а р б и я ж а р а ё н и н и ш ар тл и р а в и ш д а к у й и д а г и ч а
сх ем ати к т а р з и д а и ф о д ал аш м у м к и н б ў л ад и .