матик тур яхши ривожланган, Т-тизим цам яхш и тармоцлаш ан.
Секин даврий толаларда эса саркоплазматик тур унчалик ривож-
ланмаган, Т-тизим цам яхш итармоцланмаган. Бундан ташкари,
саркоплазматик турдаги калций насосларининг фаоллиги цам цар
хил: тез толаларда унинг фаоллиги анча ю кори, бу
эса мушак
толаларининг тез буш аш иш ини таъминлайди. Куплаб скелет
мускулларида бажарадиган функциясидан келиб чициб, у ёки
бу мускул толаси куп булади.
Скелет м у с к у л л а р и н и н г ф ункциялари ва хоссалари.
Инсонларда скелет мускули таянч-царакат анпаратнинг асо-
сий кисмини таш кил цилади ва бунда скелет мускуллари куйи-
даги функцияларни бажаради:
1 .Инсон гавдасини муайян ^о лат да ушлаб туриш ини таъмин
лайди.
2
.Тананинг фазодаги царакагида иштирок этади.
3.Г авданинг айрим аъзоларини бир-бирига нисбатан силжи-
шини таъминлайди.
4.Мускуллар энергия манбаи булиб, хизм ат цилади.
Скелет м у ск ул ла р и н и н г ф изиологик хо с са л а р и .
1
.Кузгалувчанлик -
берилган таъсирларга ион утказувчанли-
ги ва мембрана потенциали узгариши билан ж авоб бериш хос-
сасига айтилади. Табиий шароитларда, мотонейрондан синапс
ёририга ажралиб чицадиган ацетилхолин м едиатори таъсирлов-
чи булиб, цисобланади. Лаборатория
ш ароитида купинча таъ-
сирловчи сифатида электр токидан фойдаланилади. Электр би
лан таъсирланганда аввалига нерв толалари цузгалади ва нерв
охирларида ацетилхолин медиатори аж ралиб чицади, бу холда
мускулни воситали таъсирлаш кузатилади. Бундан куриниб ту-
рибдики, мускулга нисбатан нерв цузгалувчандир.
2
.
Утказувчанлик -
мускул толаси буйлаб ^ аракат потенциа-
лини утказишидир.
3
.Цисщарувчанлик -
мускул цузгалганда, унинг калталаниши
ёки тарангланиши тушунилади.
М ускулнинг цисцариш м еханизм и.
С келет мускули шундай
мураккаб тизимки, у кимёвий энергиядан
м еханик энергия ва
иссицлик хосил цилади. Хозирги кунда бундай «хосил» килиш-
нинг молекуляр механизми яхши урганилган.
Скелет м у с к у лл а р и н и н г т узилиш и.
М ускул толаси узида
махсус кискартирувчи аппарат - миофибриллаларни ушловчи
мембрана билан уралган куп ядроли тузилм адир. Мушак тола-
синингмухимтаркибийкомпонентлари: митохондрия, саркоп
лазматик ретикулум ва кундаланг найча Т-тизимдир.
М ускул ^ужайрасининг ^ис^артирувчи аппаратининг функ
ционал бирлиги саркомер ^исобланади. Саркомерлар бир-бири-
дан Е-пластинкалар ёрдамида ажралиб туради. Саркомерлар ми-
оф ибриллада кетма-кет жойлашган, шунинг учун саркомерлар-
нинг ум ум и й ^ с ^ а р и ш и миофибриллаларнинг ^ис^аришига ва
муш ак толаларининг умумий цис^аришига олиб келади. Диа-
метри
1
м км
ва диаметри
6 -8
нм
чамасидаги мускул толасининг
миофибириллалари урта хисобда 2500 протофибриллалардан ту-
зилган. П рогоф ибриллалар эса
акт ин
(молекуляр огирлиги
42000) ва
м иозин
(молекуляр орирлиги 500 000) о^силларидан
таш ки л топ ади. Миозин иплари актин ипларига Караганда икки
баравар йурондир. Мускул толаси тинч турганда миофибрилла-
лардаги толалар шундай жойлашадики, ингичка узун актин ип-
ларининг учлари йугонро^ ми
озин иплари орасидаги ёритугар-
га кириб туради.
Актин спиралининг буйлан-
ма ар и ^ч аси д а
т ропом ио зин
о^сили молекуласи жойлашади.
Дар 40
нм
оралшущ тропомио-
зинга бошца о^сил
тропонин
бириккан булади. Тропонин ва
тропомиозин
актин ва миозин-
л а р н и н г м у л о ^ о ти д а к а т т а
а^амият касб этади.
Кундаланг-таррил мускул-
даги миофибриллалар бирин-ке-
тин келган поляризацияланган
(ёрурликни турли равишда син-
дирадиган) дисклардан иборат.
Ёрурликни икки марта синдира-
д иган дисклар оддий м икро-
скопда цорамтир куринади. Бу-
лар
анизатроп
дисклар дейила-
д и. Т о л а н и н г бу д и с к л а р г а
ёндош ^исмлари ёругликларни бир юзада синдиради, микроскоп-
да тин и к куринади ва
изотроп
дисклар дейилади. Анизотроп дис
клар А ^арф и билан, изотроп дисклар эса I ^арфи билан белги-
ланади. А низотроп диск уртасида ёрурлик Н з^арфи
билан бел-
гиланган ^ош ияни курамиз. Электрон микроскопда Н ^ошияси
уртасидан М -чизи^ утганлигини курамиз. Бу М-чизи^ни мио
Do'stlaringiz bilan baham: