|
Budjetlararo munosabatlar deb nimaga aytiladi?
O'zbekiston Respublikasi KOTlStitutsiyasfning 122-UlOddasida nima deyilgan?
Hozfrgi kunda respublfkaıTlfZda budjet tiziml munosabatlarinf tartfga solish va boshqarlshga oid qanday me’yoriy-huQuqf y xujjatlar mavjud?
Budjetnf Qanday xususf yatlarf lTl6lVjud?
Budjet kodeksini ishlab chiqish va qabul QlliShdan asosiy maqsad nima?
Budjetnlng davriylik OTYlllf deganda TlimaTll tushunasiz?
Budjet kodeksi necha bob va moddadan iborat?
BOB. BUDJET TIZIMI BUDJETLARINI BOSHQARISH ASOSLARI
Moliyaviy muvaffaqiyat moliyaviy cheklovlar va xarajatlarni rejalashtirishsiz kelmaydi.
(Bodo Shefer)
. Budjet tasnifı (klassifikatsiyasi)
O'zbekiston Respublikasi Budjet kodeksining 8-moddasidaqayd etilgan “Budjet tizimining yagonaligi” (Budjet hujjatlari va budjet hisobotlarining shakllari, budjet tasnifi yagona bo’lishi hamda budjet tizimi budjetlarining daromadlari va xarajatlarini shakllantirish hamda ijro etish, budjet hisobini yuritish va budjet hisobotini tuzishning yagona tartibini nazarda tutishi lozim)tamoyi1iga muvofıq, barcha darajadagi budjetlarni shakllantirish va ijro etishda yagona budjet tasnifi qo’llaniladi. Barcha darajadagi budjetlarning daromadlari va xarajatlari tasniflash ob’ektlariga tegishli raqam(kod)lar berish bilan guruhlanadi hamda tasnif ko’rsatkichlari doirasida shakllantiriladi va ijro etiladi.
O'zbekiston Respublikasi Budjet kodeksining 18-moddasidabudjet tasnifi tushunchasiga quyidagicha ta'rif berilgan:
Budjet tasnifi xalqaro tasnif tizimlariga muvofiq ishlab chiqiladi va O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlanadi.
1999 yilga qadar mamlakatimiz budjet amaliyotida asosan sobiq Ittifoqda qo'llanilgan tasnifdan foydalanib kelindi. Mazkur tasnif budjet daromadlari va xarajatlarining bo'limlar, boblar va moddalarga bo'1inib, umumlashgan funktsional va iqtisodiy tasnif belgilariga ega edi. Bu tasnifning batafsil bayoni xalqaro standartlarga muvofıq hisobotlar taqdim etish yoki milliy hisoblar tizimiga mos kelishi jihatidan talabga javob bermas edi. Yangi tasnifni amalga kiritish bilan bu kamchilikka barham berildi va yangi tasnif 2000 yil budjetini ishlab chiqish va ijro etishda ilk bor qo'llanildi. Yangi tasnif budjet daromadlari va xarajatlari ijrosini tahlil qilish imkoniyatlarini kengaytirdi.
Budjet tasnifı:
davlat budjetini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish hamda ijro etish maqsadida budjet ma'1umotlarini bir tizimga solish uchun foydalaniladi;
mamlakat budjet ma'lumotlarini xalqaro tasnif tizimlarining aynan shunday ma'lumot1ari bilan qiyoslash imkonini beradi.
Soliq bazalarining kengayishi, soliq tizimiga o’zgartirishlar kiritilishi, yangi soliq turlarining joriy etilishi yoki amaldagi soliqlarning bekor qilinishi,
shuningdek, davlat oldidagi vazifalarning o’zgarishi bilan budjet xarajatlari tarkibining o’zgarishi amaldagi budjet tasnifiga tegishli o'zgartish1ar kiritilishini taqozo etadi. Shu sababli budjet amaliyoti taraqqiyotining ma'lum bosqichlariga kelib, mavjud budjet tasnifnomasiga o'zgartish1ar kiritib turiladi. Budjet tasnifi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Budjet ko’rsatkichlarining milliy tasniflash tizimini ishlab chiqishda xalqaro tasniflash tamoyillariga rioya qilinishi kerak.
Muhim tasnifiash tizimlari quyidagilar.
1-rasıc. Muhim tasniflash tizimlari.
Bunda budjet tashkiliy birliklar, bo'1imlar, qismlar hamda xarajatlarga ko'ra ikki guruhga bo’linib, har bir kategoriyada ish haqi, maoshlar kabi tavsiflanadi.
Afzalliklari:
S Obyekt muhimligi tasnifi boshqarishni va hisobga olishni qulaylashtiradi.
H U mab1ag'larni aniq joylashtirishni namoyon etib beradi, masalan, ish haqiga, safar xarajatlariga qancha foiz xarajat ketishi va boshqalar.
S Obyekt muhimligi tasnifi safar xarajatlari, chet elga chiqish va boshqa asosiy muhim xarajatlarni o'z vaqtida moliyaviy jihatdan aniqlashga imkon beradi.
Kamchiliklari:
H Obyekt muhimligi tasnifi asosini tashkil etuvchi budjet mazmuni shundan iboratki, budjetni joylashtirishning o'zi saxiylikka olib keladi. Faoliyatga
bog'lanmagan boshqaruv sababli u isrofgarchilik va ortiqcha sarflarni ko’paytiradi, faoliyat ikkinchi darajaga o'tib qoladi.
S Obyekt muhimligi tasnifda urg'u xarajatlarda qaror qabul qilishni, qonuniylikni, tartibga amal qilishni o'zida ifodalovchi jarayon qarorlariga asoslanadi va ular doimiy audit bahosi, to’g’rilashi va puldan samarali foydalanish ahamiyatsiz bo'1ib qoladi.
S Davlat ma'lumotlarida va dasturlarida yetarli bo'lmagan ma'lumotlar mavjud bo’ladi. Dasturni boshqarish, dasturni me'yorlashtirish va resurslarni samarali joylashtirish e'tiborga olinmaydi.
H Har qanday ko'p nusxalik, to'liq bo'lmagan faoliyat va xarajatlarning oldini olish mushkul.
S Budjetni yaratuvchilar uchungina ushbu talab eng muhim hisoblanadi. Uzoq muddatli samaradorlik maqsadidagi siyosat yildan yilga kechiktirib boriladi.
Funksional tasnif
Funksional tasnif budjetni amalga oshirish tizimida juda muhim hisoblanadi. Shuning uchun ham funksional tasnifda budjet xarajatlarini tashkil etish funksiyalar, dasturlar, faoliyatlar va loyihalardan kelib chiqqan holda amalga oshirilishi kerak. Funksional tasnif boshqaruv funksiyasini narxlarga bog'liq holda faoliyatini me'yorlashtirishdan iborat. Funksional tasnifda dasturning natijasi muomilalar jismoniy maqsadlar miqyosida kirimga bog'langan bo'lishi talab qilinadi. Ular moliyaviy shartlarda budjetni ta'minlash uchun o’zgartiriladi va dastur yoki faoliyatga joriy etish talab qilinadi. Funksional klassifıkatsiya quyidagicha tasniflanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
