M. A1imardonov Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti “Moliya va soliqlar kafedrasi professori, I f. d B. Hamdamov

KARL MARKS

Har bir davlat uchun ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy funksiyalarni bajarishga xizmat qiluvchi pul fondiga bo’lgan ob'yektiv ehtiyojni qondirish uchun budjet zarurdir. Har qanday davlatda ham budjet bir xil kategoriyalarni: daromad, xarajat va qarzlarni namoyon qiladi. Bu holat budjetni iqtisodiy kategoriya deb aniqlash imkonini beradi.

Budjet huquqiy kategoriya sifatida - qonun bilan mustahkamlangan pul mablag'larini tashkil topishi va sarflanishi bo'lib, davlat va mahalliy hokimiyat organlarining funksiyalarini amalga oshirilishini ta'minIash uchun xizmat qiladi. Shuningdek, iqtisodiy kategoriya sifatida moliyaviy reja asosida shakllantiriladigan davlatning markazlashgan pul fondidir.

O'zbekiston Respublikasida Budjetlar o’rtasidagi munosabatlarning asosini belgilab bergan bosh qomusimiz - O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 122-moddasida “O'zbeklston Respubllkasi o’z moliya va pul-kredit tiZlmiga ega. O'zbekistonning Davlat budjeti Respubllka budjetidan, Qoraqalpog'iston Respublikasi Budjetidan va mahalliy budjetlardan iborat” deyilgan.

Budjetlararo munosabatlarning asl mohiyatidan kelib chiqib, zamonaviy tarzda bu tushunchani quyidagicha ifodalash mumkin:

Shuningdek, doimiy yoki uzoq muddatga umumdavlat va mahalliy soliqlar me'yorlarini belgilash, mablag'larni yuqori budjetdan quyi budjetlarga qayta taqsimlashda budjetlarni tartibga solishga asoslanish, xarajat vakolatlarini topshirilishi yoki qarorlar qabul qilish bilan bog'liq xarajatlarni qoplash, dotatsiya, subventsiya, subsidiya shaklidagi mab1ag'larni, vaqtinchalik moliyaviy yordamlarni qaytarib berish sharti bilan mablag'larni biriktirish, shuningdek, mablag'larni jamlagan holda turli darajadagi hokimiyatlar va bir hokimiyatning har-xil hududlarning manfaatlarini hisobga olib xarajatlarni moliyalashtirishdir.

Binobarin, Davlat budjeti daromadlarining to’g’ri va to’liq shakllantirilishini ta'minlash hamda xarajatlarini to'g'ri yo'naltirishga qaratilgan oqilona budjet siyosatini yuritish muhim ahamiyatga ega. Bunda, albatta, ushbu jarayonning huquqiy negizi - qonunchilik katta rol o'ynaydi.
O'zbekistonda aholining farovonlik darajasi, fuqarolarga ko'rsatiladigan xizmatlar, xususan, ta'lim, sog'liqni saqlash va boshqa sohalarda ko'rsatiladigan budjet xizmatlarining sifati va samarasi budjet qonunchiligi bilan uzviy bog'1iqdir.