M. A. Raxmatullayev, B. I. Ganiyeva

Huquqiy cheklovlar 
 
Huquq me’yorlari asosida har bir kutubxona foydalanuvchilarini o‘z 
fondlarida saqlanayotgan hujjatlar mualliflik huquqi, intellektual mulk 
himoyasi ostidagi ekanligi yoxud boshqa qonuniy hujjatlar asosida 
himoyalanishini tushuntirishlari lozim Bu maqsadlar uchun odatda 
broshyuralar, mualliflik huquqi to‘g‘risida nusxalash va foydalanish 
haqida axborot varaqalari orqali tarqatiladi.
Mualliflik huquqi muallif vafotidan keyin 70 yilgacha amal qiladi. 
Britaniya kutubxonasida bunday mualliflarning asarlarini nucxalashda 
asarning huquq egalaridan ruxsat olinishi yoki nusxa olish uchun haq 
to‘lanishi lozim. (copyright fee). Lekin bu tartib notijorat maqsadda 
foydalanuvchilar uchun qo‘llanilmaydi. 
AQSHning 
Kongress 
kutubxonasi 
materiallarni 
nusxalash 
borasidagi siyosatda mualliflik huquqi to‘g‘risidagi Qonunga asoslanadi. 
Huquq egalari nusxalashga, asarni ijro etishga ruxsat berishda bitta 
chegaralanish, bu «halol foydalanish» («fair use») doktrinasidir.
Kodeks halol foydalanishda har bir konkret holat uchun to‘rtta 
faktorni aniqlab beradi: 
1.
Foydalanishning maqsad va xarakteri – tijorat maqsadlaridami 
yoki notijorat ta’limiy maqsadlardami ; 
2.
Asarlarga bo‘lgan mualliflik huquqlarining tabiati; 
3.
Mualliflik 
huquqi 
qonuni 
bilan 
himoyalangan 
asardan 
foydalanilgan qismining hajmi va ahamiyati; 
4.
Potensial bozorda mualliflik huquqi qonuni bilan himoyalangan 
asardan foydalanishdan keladigan samaradorlik hamda uning qiymatga 
ta’siri. 
AQSHda asardan «halol foydalanish»ning quyidagi holatlarini 
ko‘rib o‘tish mumkin: 

tanqidiy tahlilda yoki havola keltirishda illustratsiyalarning 
sharhlashda qo‘llanilishi; 

ilmiy yoki texnik ishlarda illustratsiya, kuzatishlarni yoritib berish 
maqsadlarida asardan qisqacha parchalarni keltirish mumkin 

---

45