M a ‘ ruza №13 joyni vertikal planirovka qilish uchun yuza nivelirlash

Er qazish ishlari hajmini aniqlash- vertikal planirovka qilish loyihasining bir qismi bo‘lib, u loyihaning texnika-iqtisodiy tomoni haqida, ishlarni tashkil qilish va ularning bahosi to‘g‘risida fikr yuritish uchun zarur bo‘ladi.




Er qazish ishlari hajmi quyidagi usullarda hisoblanadi: kvadratlar usuli (rel’efi nisbatan ohista bo‘lgan joylarda); uchburchakli prizmalar usuli (qo‘yilma planda 2 sm dan oshmaydigan rel’efi ancha past-balandli uchastkalarda);
ko‘ndalang chiziqlar usuli (rel’efi juda past-baland bo‘lgan, planda bir-biridan 2 sm oraliqda turgan nuqtalar nisbiy balandligi 2 m dan ortiqni tashkil qiladigan joylarda).
3-rasm

Kvadratlar usuli blan er qazish ishlari hajmini hisoblashda topografik plandan foydalaniladi. Unda yuza nivelirlash yoki gorizontallar bo‘yicha interpolyasiya qilish natijasida olingan qora otmetkalar to‘ldiruvchi kvadratlar uchlariga chiqarib yozilgan nivelir to‘ri ko‘rsatilgan bo‘ladi.

Undan keyin planda ko‘rsatilgan to‘ldiruvchi kvadratlar to‘ridan foydalanib, maxsus chizma - ermassalari kartogrammasi tuziladi (3-rasm). Bu chizmada kvadratlarning har qaysi uchi yoniga ko‘tarmalar balandligi yoki kovlanmalar chuqurligini ko‘rsatuvchi ish otmetkalari yozib qo‘yiladi hamda ko‘tarmalarni kovlanmalardan ajratib turadigan va ish otmetkalari nolga teng bo‘lgan chiziq deb ataladigan chiziq o‘tkaziladi.
Uchlarida bir xil ishorali ish otmetkalari bo‘lgan kvadrtalar sof yoki bir jinsli, turli ishoralilari esa aralash kvadratlar deyiladi.
Kvadratlar tomonlarida joylashgan ish otmetkalari nolga teng bo‘lgan nuqtalar o‘rni turli ishorali yondosh ish otmetkalari orasini chizig‘iy interpolyasiya qilish metodi bilan aniqlanadi.
Har qaysi kvadrat yoki uning biror qismi uchun er qazish ishlari (ko‘tarmalar va kovlanmalar) hajmi kvadratlar usulida geometriya formulalari yordamida hisoblanadi (asosining yuzasi va uchlar ish otmetkalarining o‘rtacha arifmetik qiymatiga teng balandligi ma’lum bo‘lgan prizmaning hajmi). Bunda ish otmetkalarining o‘rtachasini hisoblashda nuqtalar soniga ish otmetkalari nolga teng bo‘lgan nuqtalar ham kiradi.
Alohida geometrik shakllarning hajmlari hisoblab chiqilgach, ko‘tarma va kovlanmlarning umumiy hajmi hisoblanadi va er qazish ishlari balansi chiqariladi, ya’ni vertikal planirovka qilishda gruntning ortiqligi yoki etishmasligi aniqlanadi. Kartogramma ko‘rgazmali bo‘lishi uchun ko‘tarma va kovlanmalar yuzalari har xil rangga bo‘yab qo‘yiladi yoki turli yo‘nalishda shtrix chiziqlar bilan ko‘rsatiladi.
Loyihaviy chiziqlar tushirilgach va ish otmetkalari aniqlangach, profillar bo‘yicha er qazish ishlari hajmi

formula bilan aniqlanadi, bu erda V - ikki parallel profil orasidagi ko‘tarma yoki kovlanmaning hajmi; l - profillar orasidagi masofa; R₁ va R₂ - ko‘tarma va kovlanmalar konturlarining yuzalari.

Nazorat savollari:

1. Er qazish ishlari xajmi kanday iniqlanadi ?
2. Er xajmi kartogrammasi nima ?
3. Loyixaviy balandlik xisoblash formulasi.
Adabiyotlar:
1. Muborakov X.M., Axmedov S. Geodeziya i kartografiya. - T.: O‘qituvchi,
2002.–234 b.
2. SH.K. Avchiev, S.A Toshpulatov. Injenerlik geodeziyasi. Ukuv kullanma.
T: TAKI, 2002
3. A.S.Suyunov. Geodeziya. Ukuv kullanma Samarkand. SamGASI, 2006
4. Qo‘ziboev T., «Geodeziya» - Toshkent, :O‘qituvchi,1975 y.