М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

7-боб.БЮДЖЕТ-СОЛИҚ СИЁСАТИНИНГ МАКРОИҚТИСОДИЙ 
ТАҲЛИЛИ 
 
Режа: 
7.1. Бюджет - солиқ сиѐсатининг моҳияти ва усуллари.
7.2. Давлат харажатлари, солиқ ва баланслашган бюджет 
7ультипликаторлари. 
7.3. Дискрет ва нодискрет фискаль сиѐсат. Бюджет тақчиллиги ва 
ортиқчалиги. 
 
7.1. Бюджет –солиқ сиѐсатининг моҳияти ва усуллари. 
Давлатнинг 
асосий 
вазифаларидан 
бири 
иқтисодиѐтни 
барқарорлаштириш ҳисобланади. Бундай барқарорлаштиришга монетар 
сиѐсат воситалари қатори фискал сиѐсат орқали ҳам эришилади. Фискал 
сиѐсат шунингдек, бюджет-солиқ сиѐсати деб ҳам айтилади.
Бюджет-солиқ сиѐсати деганда ноинфляцион ЯИМ ишлаб чиқариш 
шароитида иқтисодиѐтда тўлиқ бандлиликни, тўлов балансининг 
мувозанатини ва иқтисодий ўсишни таъминлашга қаратилган давлат 
харажатлари ва солиқларини ўзгартиришни ўз ичига олган чора тадбирлар 
тушунилади. 
Иқтисодиѐт турғунлик ѐки пасайиш даврида бўлган вазиятларда давлат 
томонидан рағбатлантувчи фискал сиѐсат-фискал экспансия олиб борилади. 
Яъни, давлат қисқа муддатда иқсодиѐтнинг пасайиши муаммосини давлат 
харажатларини ошириш ѐки солиқларни камайтириш, ѐҳуд иккаласини бир 
вақтнинг ўзида олиб бориш эвазига ҳал этади. Узоқ муддатда давлат 
харажатларининг юқори бўлиши ва солиқларни камайтириш ишлаб чиқариш 
омилларининг ўсишига ва натижада, иқтисодий салоҳиятнинг кўтарилишига 
олиб келиши мумкин. Аммо, бунга Марказий банк томонидан олиб 
бориладиган пул-кредит сиѐсатидан самарали фойдаланиш ва давлат 
харажатлари таркибини мақбул ҳолатга олиб келиш орқалигина эришиш 
мумкин. Иқтисодиѐтда тўлиқ бандлик ва ортиқча талаб натижасида 
инфляция келиб чиқиши мумкин бўлган вазиятларда чекловчи фискал 
сиѐсат- фискал рестрикция олиб борилади. Чекловчи фискал сиѐсат давлат 
харажатларини (G) камайтириш ѐки солиқларни (Т) ошириш ѐки бўлмаса 
иккала тадбирни бир вақтда олиб бориш орқали иқтисодиѐтнинг даврий 
ўсишини чегаралашдан иборат. Қисқа муддатли даврларда ушбу тадбирлар 
талаб инфляциясини камайтиради. Узоқ муддатли даврларда эса юқори 
солиқлар иқтисодиѐтда стагнацияга олиб келиши мумкин. Бу эса 
мамлакатнинг иқтисодий салоҳиятини издан чиқаради. Бунга давлат 
харажатларидан самарасиз фойдаланиш қўшимча туртки бўлиши мумкин.