М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

 

---

215 
Назорат ва муҳокама учун саволлар: 
1. Тармоқларни иқтисодий прогнозлашнинг заруриятини тушунтириб беринг. 
2. Тармоқларни иқтисодий прогнозлашнинг меъѐрий ѐндашув нима? 
3. Тармоқларни иқтисодий прогнозлашнинг тадқиқот ѐндашув деганда 
нимани тушунасиз?/ 
4. Одатда қисқа муддатли прогнозлашда, прогнозлашнинг қанақа моделидан 
фойдаланилади? 
5. Ўзбекистон иқтисодиѐтини белгиловчи асосий тармоқлар қайсилар? 
6. Тармоқни прогнозлашни ўзига хос хусусиятларини айтиб беринг. 
Таянч сўз ва иборалар
Тармоқдаги маҳсулот талабини прогнозлаштириш. Прогнозлаштириш 
объектини белгилаш. Прогнозлаштиришдан кўзда тутилган мақсад ва 
вазифаларни аниқлаш. Прогнозлаштиришнинг вақтини аниқлаш. Талаб 
доиралари ва уларнинг талабдаги улушини аниқлаш, ретроспектив маълумот 
тўплаш, прогнозлаштириш усулини танлаш, тармоқ маҳсулотига бўлган 
эҳти
ѐ
ж бўйича талаб моделини ишлаб чиқиш.Узоқ муддатли талаб. Прогноз 
объекти. Прогнозлаштириш вақти. Тармоқ иқтисодий ривожланишида кўзда 
тутилган мақсад. Илмий техникавий ривожланиш. Ишлаб чиқариш 
тузилмаси. Қисқа муддатли прогнозлаштириш. Режалаштирила
ѐ
тган давр 
прогнози. Ресурслар сиғимини прогнозлаштириш. Норматив усул. Оддий 
ўртача усул. Экстраполяция усули. Регрессия усули. Ишлаб чиқариш 
ресурслари талабини прогнозлаштириш. Тармоқнинг прогнозлаштириш 
таркиби. Талабни прогнозлаштириш жара
ѐ
ни. Истеъмолнинг меъ
ѐ
ри, 
ресурсларга талабни прогнозлаштириш.
 
 
Мавзу бўйича хулосалар. 
Ишлаб чиқариш ресурсларини прогнозлаштиришда асосий фонд ва ишлаб чиқариш 
капитал қуйилмаларга керак бўладиган меҳнат ва моддий ресурсларга бўлган талабни 
аниқлашдан иборатдир. Ушбу прогнознинг аниқлигига қараб тармоқ ишлаб чиқаришини 
ривожланиш даражаси ва ҳажми режалаштирилади. 
Талаб (эҳтиѐж)ни прогнозлаш жараѐни қўйидаги босқичлардан 
иборат: 
-
Прогноз объектини белгилаш. 
-
Прогноздан кўзда тутилган мақсад ва вазифаларни аниқлаш. 
-
Прогнозлаш вақтини аниқлаш. 
-
Талаб доиралари ва уларнинг талабдаги улушини аниқлаш. 
-
Ретроспиктив маълумот тўплаш. 
-
Прогнозлаш усулини танлаш. 
-
Тармоқнинг маҳсулотга бўлган эҳтиѐжи (талаби) бўйича модел 
вахисоб ишлаб чиқиш. 
Талаб ишлаб чиқариладиган ва ноишлаб чиқариладиган шаклда бўлади.

---

216 
Тармоқнинг узоқ муддатли (перспиктив) талаби, ҳажми ва ишлаб 
чиқариш структурасини белгилашда улар учун керакли бўлган хом ашѐ, 
мехнат ва молиявий ресурсларни прогноз қилиш керак. 
Тармоқ 
ҳақида 
тўлиқ 
маълумотга 
эга 
бўлиш 
учун 
прогнозлаштириладиган объектнинг барча ташкил этувчилари фаолияти 
ҳақида тўлиқ маълумотга эга бўлиши керак, масалан, илмий техник ва 
конструкторлик тажрибалар ҳолати; ишлаб чиқариш техник базасининг 
ривожланиши; 
ишлаб 
чиқаришнинг 
ташкилий 
техник 
даражаси; 
маҳсулотнинг истеъмол даражаси ва унинг қондирилиши даражаси; 
ташкилотнинг хўжалик бошқаруви ривожланиши ва ишлаб чиқаришнинг 
ижтимоий шароити ва бошқалар. Прогнозлаштиришнинг барча турлари бир-
бири билан боғлиқ бўлиб, улар тармоқ прогнозлаштириш структурасини 
шакллантиради.