М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

 
Назорат ва муҳокама учун саволлар: 
1. Илмий техник тараққиѐт жараѐнини прогнозлашнинг хусусиятлари ва тамойилларини 
айтиб беринг. 
2. Илмий техника тараққиѐтини прогнозлаш усуллари нималардан иборат? 
3. Фундаментал тадқиқотларни прогнозлашда қайси ҳолат таҳлил қилинади? 
4. Илмий техника тараққиѐти қандай даражадаги жараѐн бўлиб ҳисобланади? 
5. Илмий техника тараққиѐтига таъсир этувчи омилларга нималар киради? 
6. Илмий тараққиѐт концепцияси қандай ўзгартиришни талаб қилади? 
 
 
Таянч сўз ва иборалар
Илмий тадқиқот натижаларини прогнозлаш объекти сифатида. Илмий-техник 
тадқиқотларнинг 
хусусиятларни 
амалга 
ошириш 
кетма-етлиги, 
мураккаблиги, тасодифлигининг даражасининг юқорилиги. Илмий тадқиқот 
турлари. Фундаментал тадқиқотлар, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, 
самарадорлигини объектив баҳолаш усули ва умумий тадқиқотлардаги 
улушининг салмоғи. Илмий-техник тараққи
ѐ
т жара
ѐ
нини прогнозлашнинг 
хусусиятлари ва тамойиллари. Илмий-техник тараққи
ѐ
тнинг прогнозлаш 
усуллари, эвристик-логистик усуллар. Инновацион тадқиқот лойиҳалари ва 
уларнинг натижаларини прогнозлаш.
 
Мавзу бўйича хулосалар 
Фан - техника тараккиѐти - фан ва техниканинг ўзаро бир-бирини тўлдириб, 
ривожланиш асосида ишлаб чиқариш ташкилий даражасининг, технологиясининг, меҳнат 
воситалари ва қуролларининг доимий равишда янгиланиб ва такомиллашиб боришини 
таъминлашдир. 
Фан-техника фаолияти натижасида фаннинг ишлаб чиқариш кучларига айланиш 
жараѐни амалга оширилади, илмий натижалар техник ечимларга айланади, техника, 
технология ва материалларнинг янги турлари яратилади ва ўзлаштиради. 
Илмий техника тараққиѐтини шаклланиши ва уларнинг натижаларини амалга 
ошириш 5 та босқичдан иборат бўлади, яъни фундаментал тадқиқотлар, амалий 
тадқиқотлар, ишланмалар, ишлаб чиқаришга тайѐрлаш ва эксплуатация. 

---

196 
Фундаментал тадқиқотлар натижасида янги қонун ва қонуниятлар, янги 
категориялар пайдо бўлишига, уларнинг амалиѐтда қўлланиш йўллари ва 
тамойиллари ишлаб чиқиш имконияти пайдо бўлади. 
Изланувчи меҳнати маҳсули, коллектив фаолияти ва фундаментал 
изланувчилар ижрочиларининг тадқиқот натижалари янгилик яратганликлари ҳақидаги 
расмий хужжатлар, муаллифлик ҳуқуқини тасдиқловчи патентлар, монографиялар, 
мақолалар, ўқув қўлланмалар, ҳисоботлар ва иловаларда ўз аксини топади. 
Илмий техника ишланмаларни прогнозлаштиришнинг асосий вазифаси бу мавжуд 
ишланмалар ўртасидаги энг яхшисини танлаш, унинг меҳнат самарадорлигига таъсири, 
ҳар бир маҳсулотга бўладиган харажатларнинг камайиши, ишчи хизматчиларнинг моддий 
ва маънавий эҳтиѐжларини қондирилиши, табиий ресурслардан рационал файдаланиш, 
атроф муҳитга таъсири кабиларни ўз ичига олади. 
Илмий техника тараққиѐтини ҳар бир босқичини прогнозлашда қуйидагича кетма-
кетликка амал қилиниши лозим: фундаментал ва амалий тадқиқотларни прогнозлашда 
тизимли таҳлил ва синтез усулидан, экперт баҳолаш усулидан, сценарийлардан, 
―мақсадлар дарахти‖ни тузишдан, морфологик таҳлиллардан фойдаланиш керак