М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

 
17.1. Тармоқдаги маҳсулот талабини прогнозлаштириш. 
Иқтисодиѐт тармоқларини прогнозлашнинг қийинчилиги шундаки, 
тармоқлар маҳсулотига бўлган истеъмол ҳажмини аниқлашдадир. Шунинг 
учун бундай прогнозлашни ишлаб чиқишда унинг барча компонентлари 
яхшилаб баҳолаш керак. иқтисодиѐтдаги аниқ бир маҳсулотга бўлган 
истеъмолни аниқлаш, бу соҳани прогнозлашнинг асосидир. Бунинг учун 
соҳанинг бутун иқтисодий таҳлил қилиш, ва иқтисодиѐт тармоқлари 
қонуниятларини кўриб чиқиш керак. жамиятда ушбу маҳсулотга бўлаган 
истеъмол талабини қондирилиши ва ишлаб чиқариш самарадорлигини 

---

212 
аниқлаш керак. самарадорликни баҳолашда бир қатор кўрсатгичлар 
тизимидан фойдаланилади, улар ишлаб чиқариш омиллари ҳолатини 
кўрсатиб беради, улар қуйидагилар; меҳнат унумдорлиги, фонд қайтими, 
капитал қуйилмалар қайтими кўрсатгичи, материал сиғими.
109
Ишлаб чиқариш ресурсларини прогнозлаштиришда асосий фонд ва 
ишлаб чиқариш капитал қуйилмаларга керак бўладиган меҳнат ва моддий 
ресурсларга бўлган талабни аниқлашдан иборатдир. Ушбу прогнознинг 
аниқлигига қараб тармоқ ишлаб чиқаришини ривожланиш даражаси ва 
ҳажми режалаштирилади. Иқтисодиѐтда мавжуд истеъмол ҳажми балан 
ишлаб чиқаришнинг умумий ҳажми тенг бўлиши керак. Бунинг учун 
тармоқларнинг ишлаб чиқариш имконияти ва форйдаланиш даражасини 
билиш керак. Ушбу кўрсатгични прогнозлаштириш тармоқнинг ишлаб 
чиқариш кучини ва ундан маълум муддат мобайнида фойдаланишини 
аниқлаш имконини беради. Бир пайтнинг ўзида ишлаб чиқариш жараѐнида 
фойдаланиладиган ресурслар тармоқ йўналиши, тармоқда илмий техника 
тараққиѐти даражаси, бошқа тармоқлар билан алоқаси ва бошқа омиллар 
инобатга олинади.
17.2. Талаб доиралари ва уларнинг талабдаги улушини аниқлаш, 
ретроспектив маълумот тўплаш, прогнозлаштириш усулини танлаш,