М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

15.3. Аҳоли турмуш динамикасини баҳолвчи кўрсаткичлар, ушбу 
кўрсаткичларни ўзгариш динамикаси. 
Аҳоли турмуш даражасини баҳолашда турар жойлар билан 
таьминланганлиги, комунал хизматларнинг сифат даражаси, мактабгача 
таьлим муассасаларининг сони, санатория-профилактикаларнинг ва туристик 
хизматларнинг мавжудлиги кўрсаткичлари муҳим роль ўйнайди. Шаҳар ва 
қишлоқлар ўртасидаги турмуш даражасидаги тафовутни камайтириш ва 
барча ҳудудларда яшаш шароитларини тенглаштириш ва уларни 
прогнозлашда қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилади (аҳоли жон бошига 
нисбатан). 10 минг кишига тўғри келадиган врачлар нисбати, шаҳар ва 
қишлоқ ахолисининг узоқ муддатли маиший-техника воситалари билан 
таьминланганлик даражаси 100та оилага нисбатан ва минг кишига тўғри 
келиши ҳисобланади. 
Ижтимоий ўсишни ва аҳоли турмуш даражасини прогнозлашда 
қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилади. Уй хўжаликларида узоқ муддатли 
рационал фойдаланиладиган уй анжомларининг ҳар 100та оилага нисбати 
аниқланилади, сўнгра прогноз қилинган талабга қараб ушбу анжомларни 
ишлаб 
чикариш 
учун 
ресурслар 
ажратилади. 
Ривожланишни 
режалаштиришда 
ишлаб 
чиқариш 
соҳаси 
ва 
тармоқларни 
ривожлантиришнинг энг мақбул омилларини ишлаб чиқиш зарур, у аҳоли 
турмуш даражасини кўтаришга хизмат қилиши керак. 
Прогноз қилинган вақт динамикасини ишлаб чиқариш ва но ишлаб 
чиқариш соҳасидаги жамғарманинг ҳажми ва таркибини аниқлашда қуйидаги 
иқтисодий математик моделлар прогнозлаштиришда фойдаланилади. Ишлаб 
чиқаришда жамғарма нормасини, истеьмол учун ресурслар ўсиш 
суратларининг меъѐр миқдорлари ва ноишлаб чиқариш соҳасидаги қурилиш, 
ноишлаб чиқариш фонди динамикаси ва ноишлаб чиқариш капитал 
қуйилмаларини муомалага чиқариш моделлари алоҳида аҳамиятга эгадир. 
Бу моделлар олиб бориладиган ҳисоб- китобларнинг мантиқий кетма-
кетлигини 
таьминлайди. 
Масалан: 
ишлаб 
чиқариш 
жамғармаси 
динимикасини таҳлил қилиш прогнозлонаѐтган вақт оралиғида аҳоли турмуш 
даражасининг ўсишига таъсирини ифода этади, ҳамда миллий даромодда, 
ишлаб чиқариш жамғармасининг улушини, истеьмол учун ресурслар ўсиш 
сурати ва ноишлаб чиқаришдаги қурилишни кўрсатади. 
Прогнозлаштирилаѐтган жараѐнни ечимларини, кўплаб вариантларини 
ишлаб чиқиш керак. Ноишлаб чиқариш жамғармаси ҳақадаги ахборот 
ноишлаб чиқариш фондини динимикасини тузиш, ноишлаб чиқариш 
соҳасида капитал қуйилмаларни прогнозлаш имконини беради. 
Ижтимоий соҳага ажратилган маблағлардан самарали фойдаланиш 
келажакда аҳоли турмуш даражасини белгилашда муҳим аҳамиятга эга. У 

---

201 
қуйидагиларга боғлиқ: маданиятнинг ривожланиши, соғлиқни сақлаш, 
таьлим соҳаси аҳолига пуллик хизмат кўрсатиш ва бошқалар. 
Ишлаб чиқариш кучларининг ўсиши, аҳолининг реал даромадларининг 
ўсиши, бутун ижтимоий инфратузилмасининг жадал ривожланиши асос бўла 
олади. Шунинг учун прогнозлашда аҳолининг истеьмолининг доимо ўсиб 
бориши ҳисобга олиниши керак бўлади. 
Ижтимоий ривожланиш ва аҳоли турмуш даражасини прогнозлашда, 
иқтисодиѐтни бошқа кўрсатгичларини прогнозлашда уларнинг ўзаро алоқаси 
ва боғлиқлигини инобатга олиш зарур бўлади.