Lyuminessensiya Reja: Asosiy tushunchalar

Lyuminessensiya

Reja:

1. Asosiy tushunchalar

2. Lyuminessensiya

3. Fotolyuminesensiya

Yerda yorug‘likning asosiy manbalari kuchli cho‘lg‘angan jismlardir. Yorug‘likning bunday manbalari issiq manbalar deb ataladi. Ammo yorug‘likning issiq manbalaridan tashqari, sovuq manbalari ham bor, ularda energiyaning boshqa turlari (masalan, ximiyaviy energiya) yorug‘lik energiyasiga aylanadi.

Sovuq yorug‘lik beruvchi xilma-xil hodisalar Lyuminessensiya деб ataladi. Lyuminessensiya – lotincha lyumen, ya’ni yorug‘lik so‘zidan olingan. Lyuminessensiyani vujudga keltiruvchi sabablar ham turli-tumandir.

Hashoratlarning (masalan, yaltiroq qurtlar), daraxt chirindilari, chiriyotgan go‘sht va hokazolarning shu’lalanishi odamzodga qadimdan ma’lum, bu hodisalar sovuq holda shu’lalanishning misoli bo‘la oladi. Bu yerda shu’lalanish ximiyaviy protsesslar natijasida, asosan, oksidlanish natijasida paydo bo‘ladi.

Agar uran nitratning sariq kristallaridan ozrog‘ini sandonga qo‘yib, qorong‘i joyda bolg‘acha bilan ursak, urilganda chiroyli yashil tusda chaqnashini ko‘ramiz. Bunda kristallning sovuq holda yorug‘lik chiqarishiga mexanik ta’sir sabab bo‘ladi. Kristallning bolg‘acha urilganda atrofga sachrab ketgan parchalari yana bir oz vaqt nur sochib turadi, bu narsa lyuminessensiya hodisasiga juda xarakterlidir.

Bu hol oldin sirli bo‘lib tuyulgan. Hozgi zamon fanigina bunday yorug‘lanishning sababini yechib berdi. U lyuminessensiya deb ataladigan hodisa bilan bog‘liq. Lyuminessent nurlanish uncha ko‘p bo‘lmagan lyuminessensiya markazlari - atomlar, molekulalar yoki ionlardan chiqadi. Tashqi sabablar ta’sirida ular uyg‘ongan holatga o‘tadilar, so‘ngra uyg‘ongan markaz pastroq energiya sathiga o‘tishida lyuminessent nurlanish kvantini chiqaradilar (15.1-rasm).