Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

 
Da’vo muddatining turlari 
 
Fuqarolik qonun hujjatlari da’vo muddatlarining ikki xil koʻrinishini 
belgilaydi.  Bunday  tartib  qadimgi  Rim  fuqarolik  huquqida  yaratilgan 
boʻlib,  Rim  huquqi  asos  boʻlgan  kontinental  huquq  tizimiga  mansub 
davlatlarning koʻpchiligida amal qiladi. Masalan, Fransiya, Yaponiya kabi 
davlatlarda ham da’vo muddatlari ikki koʻrinishda mavjud.  
FK da’vo  muddatlarini  toʻgʻridan toʻgʻri: umumiy va maxsus  da’vo 
muddatlariga  boʻladi.  Lekin  ularning  tushunchasiga  toʻxtalib  oʻtmaydi. 
Faqatgina  umumiy  va  maxsus  da’vo  muddatlari  mavjudligini,  hamda 
ularning amal qilish vaqtini ifodalaydi.  
Umumiy  da’vo  muddatlari  qonun  hujjatlari  tomonidan  oldindan 
belgilanmagan  muddatlar  mavjud  boʻlmagan  barcha  fuqarolik-huquqiy 
munosabatlarga tatbiq etiladi. Bunda eng asosiy e’tibor tegishli fuqarolik-
huquqiy  munosabatga  nisbatan  qonun  muayyan  muddatni  koʻzda 
tutmaganligiga  qaratiladi.  Agar  qonun  hujjatlarida  fuqarolik-huquqiy 
munosabatga  oid  muddat  belgilanmagan  boʻlsa,  unga  nisbatan  faqatgina 
umumiy  va  yagona  da’vo  muddati  qoʻllaniladi.  Shu  munosabat  bilan 
bunday  muddatlar  (  muddat  alohida  yoki  oldindan  oʻrnatilgan  tartib 
asosida  belgilanmagan  munosabatlarga  tatbiq  etiladigan)  umumiy  da’vo 
muddati hisoblanadi.  
FKning 150-moddasiga muvofiq, umumiy da’vo muddati uch yildan 
iborat.  Bu  muddat  oʻz  nomidan  koʻrinib  turibdiki,  fuqarolar  va  yuridik 
shaxslar uchun bir xilda “umumiydir”.  

---

146 
 
Maxsus  da’vo  muddatlari.  Umumiy  da’vo  muddatlaridan  farq  qilib, 
maxsus da’vo muddatlari qonun hujjatlarida toʻgʻridan toʻgʻri koʻrsatilgan 
talablarga  nisbatan  qoʻllaniladi.  Bu  muddatlar  umumiy  da’vo  muddatiga 
qaraganda  kamroq  vaqt  davom  etganligi  uchun,  ular  qisqartirilgan  da’vo 
muddatlari  deb  ham  yuritiladi.  FKning  151-moddasi  esa  ayrim  turdagi 
talablar  uchun  qonunlarda  umumiy  da’vo  muddatiga  qaraganda 
qisqartirilgan  yoki  uzaytirilgan  maxsus  da’vo  muddatlari  belgilanishi 
mumkinligini  qayd  etadi.  Lekin  bu  “mumkinlik”  amaliyotda  faqatgina 
muddatning  qisqartilishiga  nisbatan  qoʻllanilishini  hisobga  olganda 
maxsus da’vo muddatlarining qisqartirilgan da’vo muddati deb nomlanishi 
asosli ekanligini koʻramiz.  
Maxsus  da’vo  muddatlari  faqatgina  qonun  hujjatlarida  toʻgʻridan 
toʻgʻri  koʻrsatilgan  hollarda  qoʻllaniladi  va  xuddi  umumiy  da’vo 
muddatlari kabi imperativ xarakter kasb etadi. Ya’ni taraflar oʻz xohishlari 
asosida bunday muddatlarni huquqiy munosabatga nisbatan tatbiq etishlari 
mumkin  emas. 
Masalan,  FKning  724-moddasiga  muvofiq,  tashuvchiga  nisbatan 
yuk tashishdan kelib chiqadigan da’voni qoʻzgʻatishdan oldin unga tegishli transport 
ustavi yoki kodeksida nazarda tutilgan tartibda talab qoʻyilgan boʻlishi shart.  
Maxsus  da’vo  muddatlarining  belgilanishidan  asosiy  maqsad 
muayyan  huquqiy  munosabatni  tez  va  toʻgʻri  hal  qilish,  hamda  har  bir 
holat yuzasidan asosli va toʻgʻri qaror chiqarishdan iborat.