Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

 
Fuqarolarning yashash joyi 
 
Fuqarolik kodeksining 21-moddasiga asosan, fuqaroning doimiy yoki 
asosan  yashab  turgan  joyi  uning  yashash  joyi  hisoblanadi.  U  hovli, 
xonadon  (kvartira),  xizmat  turar  joyi,  maxsus  uylar(yotoqxona, 
mehmonxona, yolg‘iz qariyalar uylari, faxriylar, nogironlar uchun internat-
uylar,  shuningdek,  fuqaro  doimiy  yoki  asosan  mulkdor  sifatida  ijara 
(ikkilamchi ijara) asosida yoki qonunda nazarda tutilgan boshqa asoslarda 
yashab turgan boshqa joy bo‘lishi mumkin. 
Fuqaroning yashash joyi yetarli darajada aniqlash belgilanishi lozim. 
Bu o‘rinda faqat aholi punktinigina ko‘rsatish kifoya emas, balki ko‘chasi, 
uy, xonadon tartib raqami ham albatta ko‘rsatilishi lozim. 
Doimiy yashash ushbu joyda uzoq muddat istiqomat qilish shartligini 
anglatmaydi. Eng muhimi tarkib topgan, vujudga kelgan sharoitlarga ko‘ra 
fuqaro  ushbu  joyda  istiqomat  qilayotgan  bo‘lishi  lozim.  Masalan,  oliy 
o‘quv  yurtini  tugatgandan  keyin  muayyan  boshqa  hududga  ishga  kelgan 
yoki  mutaxassis  ushbu  hududdagi  turar-joyga  o‘rnashuvi  bilan,  bu  joy 
uning doimiy yashash joyi hisoblanadi.  
FKda  doimiy  yashash  joyi  iborasi  bilan  birgalikda,  “asosan  yashab 
turgan  joyi”  iborasi  ham  qo‘llaniladi.  Masalan,  muayyan  toifadagi 

---

67 
 
fuqarolarni  turmush  tarzi,  hayoti  va  faoliyati  doimiy  istiqomat  joyi  bilan 
bog‘liq  emas.  Masalan,  geologlar,  dengizchilar,  baliqchilar,  asalarichilar 
va boshqa kasb-kor qilishlari o‘z hayotini ko‘p qismini o‘z uyidan chetda-
ekspeditsiyalarda,  dengizda,  tog‘larda  o‘tkazadi.  Bunday  hollarda 
fuqarolik  yashash  joyi  bo‘lib  uning  asosan  yashaydigan  joyi,  ya’ni  u 
nisbatan ko‘proq yashaydigan joy hisoblanadi. 
Fuqarolar  muayyan  yashash  joyiga  ega  bo‘lishi  lozim  degan  qoida 
uning mamlakat hududida erkin ko‘chib yurish, erkin harakatlanishi, erkin 
ravishda yashash joyini tanlash xususini aslo istisno etmaydi. 
O‘zbekiston  Respublikasining  har  bir  muomalaga  layoqatli  fuqarosi 
o‘z xohishiga ko‘ra yashash joyini tanlaydi. Yashash joyini erkin tanlash 
inson huquqlari bo‘yicha xalqaro konvensiyalarda nazarda tutilgan muhim 
xususiyatlaridan  biri.  Ushbu  huquq  FKning  18-moddasida  huquq 
layoqatini tarkibiy qismi sifatida belgilab qo‘yilgan.  
Pasport  rejimi  to‘g‘risidagi  qoidalarga  asosan,  fuqarolar  yashash 
joyida  ro‘yxatdan  o‘tishlari  lozim.  Binobarin,  muayyan  yashash  joyda 
fuqaro  ro‘yxatga olinganidan keyin, boshqacha  hol isbotlanguncha, u joy 
fuqaroni doimiy yashash joyi hisoblanadi. 
Umumiy  qoida  bo‘yicha  yashash  joyini  erkin    tanlash  huquqi  to‘la 
muomala  layoqatiga  ega  bo‘lgan  fuqarolarga  tegishli  bo‘ladi.  Shu 
munosabat  bilan  qisman  muomala  layoqatiga  ega  bo‘lgan  14-18  gacha 
bo‘lganlar  va  FKning  31-moddasida  belgilangan  tartibda  sud  tomonidan 
muomala  layoqati  cheklangan  fuqarolar  bunday  huquqqa  egami  degan 
savol tug‘iladi. Bu savolga javob FKda mustahkamlab qo‘yilgan normalar 
mazmunida  aks  etgan.  Boshqacha  aytganda,  bunday  fuqarolar  o‘z  ota-
onalari,  farzandlikka  oluvchilari,  homiylari  roziligi  bilangina  yashash 
joyini tanlashlari mumkin. 
Ba’zi toifadagi fuqarolarni yashash joyi qonunda belgilab qo‘yilgan. 
Birinchidan,  o‘n  to‘rt  yoshga  to‘lmagan  voyaga  yetmaganlarni  (kichik 
yoshdagi  bolalarni)  yashash  joyi  ular  ota-onalari,  farzandlikka  oluvchilari 
yashash joyi hisoblanadi. Agar ota-ona boshqa-boshqa joylarda yashasalar, 
u  holda  bola  qay  biri  bilan  birga  yashasa,  yashash  joyi  bo‘lib  vasiylik 
yashash joyi hisoblanadi.(FKning 21-m) 
Yashash  joyini  erkin  tanlash  huquqi  O‘zbekiston  Respublikasi 
fuqarolariga  tegishlidir.  Biroq  mamalakatimiz  hududida  ulardan  tashqari 
xorijiy  fuqarolar,  fuqaroligi  bo‘lmagan  shaxslar  ham  doimiy  istiqomat 
qiluvchilar. Ular bilan bo‘lgan munosabatlarni tartibga solishda davlat o‘z 
immigratsiya  siyosatidan  kelib  chiqqan  holda  O‘zbekiston  Respublikasi 
hududida g‘ayriqonuniy va nazoratdan tashqari bo‘lgan migratsiyani oldini 

---

68 
 
olish va bartaraf etish  maqsadlardan  kelib chiqqan holda  maxsus qoidalar 
belgilaydi.  
Yashash  joyini  aniq  belgilash  fuqarolarning  huquq  va  manfaatlarini 
muhofaza  qilishi,  fuqarolik  huquqiy  munosabatlari  barqarorligini,  davlat 
manfaatlarini ta’minlash uchun ahamiyatga ega. 
Fuqarolik  huquqiy  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  qator  masalalarni  hal 
etishda  fuqaroni  yashash  joyini  aniq  belgilash  zarurati  mavjud.  Masalan, 
majburiyat  qayerda  ijro  etilishi  kerak  degan  masalani  qonun  majburiyat 
fuqarolik  huquqiy  munosabatlari  ishtirokchilari  –  kreditor  va  qarzdor 
yashash  joyiga  qarab  hal  etadi.  (FKning  246-moddasi).  Merosni  ochilish 
joyi  to‘g‘risida  masala  FKning  1117-moddasiga  asosan  meros 
qoldiruvchining oxirgi yashash joyi  hisoblanadi. Yashash joyi protsessual 
qonunchilik bo‘yicha muhim ahamiyatga ega.