Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Tarixiy  sharhlashda  huquq  normasi  qanday  tarixiy  vaziyatlarda 
qabul  qilinganligini  belgilash  yo‘li  bilan  aniqlanadi.  Sharhlash  o‘zining 
hajmi  bo‘yicha  tub  ma’nodagi  sharhda  qonunning  ma’nosi  uning 
ifodalanishi  ya’ni,  yozilish  shakliga  aynan  to‘g‘ri  kelishi  kerak. 
Cheklangan  sharhda  qonunning  ma’nosi  uning  ifodalanishiga  qaraganda 
birmuncha  torroq  ko‘rinadi.  Kengaytirilgan  sharhda  qonunning  mazmuni 
uning  tub  tahririga  qaraganda  birmuncha  kengroq  tushuniladi.  Masalan, 
FKning  115-moddasida:  “Bitimning  qonun  talab  qiladigan  shakliga  rioya 
qilmaslik qonunda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatilgan holdagina uning haqiqiy 
emasligiga sabab bo‘ladi”, deb yozilgan.  
Bunda  “qonun”  so‘zi  faqat  Oliy  Majlis  tomonidan  qabul  qilingan 
normativ  hujjatnigina  bildirmay,  balki  huquqning  boshqa  normalarini 
o‘zining  ta’siriy  kuchiga  qarab  imperativ  va  dispozitiv  normalarga 
bo‘linadi.  Imperativ  normalar,  deb  ma’lum  bir  huquqiy  munosabatda 
qatnashuvchilarning  erklari  bilan  o‘zgartirilishi  mumkin  bo‘lmagan,  qat’i 
harakterda bo‘lgan, qat’i buyruq beradigan normalarga aytiladi. Imperativ 
normalarga  misol  qilib  “Fuqarolarning  huquq  layoqatidan  yoki  muomala 
layoqatidan  to‘la  yoki  qisman  voz  kechishi  va  huquq  layoqati  yoki 
muomala  layoqatini  cheklashga  qaratilgan  boshqa  bitimlar  o‘z-o‘zidan 
haqiqiy  emasdir”  (FKning  23-moddasi,  3-bandi)  -  deb  aytilgan  normani 
ko‘rsatish  mumkin.  Dispozitiv  normalar,  deb  taraflarning  o‘z  ixtiyorlari 
bilan  to‘ldirilishi  mumkin  bo‘lgan  va  shartnomalarda  huquqiy 
munosabatlar  ishtirokchilarining  o‘zaro  kelishuvi  bo‘yicha  tartibga 
solinishi  mumkinligini  ko‘rsatadigan  normalarga  aytiladi.  Masalan, 
FKning  223-moddasi  1-bandida  ulushli  mulkdagi  mol-mulk  ishtirokchilar 
o‘rtasida  ularning  kelishuviga  muvofiq  taqsimlanishi  mumkin  deb 
yozilgan. Demak, bu huquqiy normaning mazmuniga ko‘ra umumiy mulk 
ishtirokchilari  o‘ziga  tegishli  bo‘lgan  ulushini  o‘zlarining  kelishuviga 
muvofiq taqsimlashlari mumkin ekan.