5-§. Markaziy saylov komissiyasi tomonidan qabul qilinadigan hujjatlar
O’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi mustaqil yuridik shaxs
hisoblanuvchi doimiy faoliyat ko’rsatuvchi organ. U o’ziga tegishli masalalar
yuzasidan qarorlar qabul qilishi qonunlarda mustahkamlab qo’yilgan.
Bundan tashqari Markaziy saylov komissiyasi saylov komissiyalarini uslubiy
jihatdan ta’minlashi (bu ham ma’lum hujjat shaklida bo’ladi), saylovga doir masalalar
yuzasidan qarorlar bilan birga yo’riqnomalar chiqarishi, nizomlarni tasdiqlashi,
tushuntirishlar berib borishi ko’rsatib o’tilgan.
Bulardan ko’rinib turibdiki, Markaziy saylov komissiyasi qabul qiladigan
hujjatlar nomi turlicha, shu tufayli ularning amal qilish vaqti, doirasi, yuridik kuchi
ham turlichadir. Bularni keyinroq izohlaymiz.
Markaziy saylov komissiyasining qarorlari asosan saylov kampaniyasi davrida
qabul qilinadigan va alohida-alohida masalalarni, faktlarni tartibga solishni
ko’zlaydigan hujjat bo’lib, shu fakt yuzaga kelgach yoki tugagach, qaror ham bekor
bo’ladi, ya’ni boshqa faktlarga ta’sir qilmaydi.
Masalan, Markaziy saylov komissiyasining, “Saylov kampaniyasi boshlanganligini e’lon
qilish haqidagi qarori muddatli hujjatdir. Barcha saylov o’tkazish tadbirlarini, jarayonlarini
boshlanishiga ta’sir qiladi. Bunday qaror qabul qilinmasdan hеch qanday tadbir o’tkazilmaydi. Shu
qaror qabul qilingach, qonunlarda belgilangan tartib va muddat ichida tadbirlar o’tkaziladi.
Bu qarorning muddatli xarakterda ekanligi qachon qabul qilinishi (tegishli
organlarning vakolat muddati tugashiga uch oy qolganda) qonunda belgilab qo’yilgan
va saylov kampaniyasi tugashi bilan qaror o’z kuchini yo’qotadi.
Markaziy saylov komissiyasining saylov okruglari va saylov komissiyalarini
tashkil etish to’g’risidagi, siyosiy partiyalarga saylovda ishtirok etishga ruxsat berish
haqidagi, nomzodlarni ro’yxatga olish va boshqa saylov kampaniyasi davrida qabul
qilinadigan qarorlari faqat shu aniq faktga qaratiladi va ular muddatli hujjatlar
hisoblanadi. Demak, saylov davrida qabul qilingan hujjatlar (qarorlar) shu saylovga
121
va uning tadbirlariga taalluqli bo’lgani uchun ularni muddatli hujjatlar deyish
mumkin.
Markaziy saylov komissiyasining ayrim hujjatlari (nizom, yo’riqnoma)
muddatsiz, doimiy ishlaydigan (barcha saylovlarda) hujjatlardir. Ular saylov
qonunchiligida nazarda tutilmagan ammo huquqiy jihatdan tartibga solish zarur
bo’lgan masalalar yuzasidan chiqariladi. Bunday vakolatga Markaziy saylov
komissiyasi ega. Ana shunday hujjatlarni qabul qilish kerakligi (Markaziy saylov
komissiyasining vakolati) ba’zan saylov to’g’risidagi qonunlarda belgilab qo’yiladi.
Masalan, O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisga saylov to’g’risidagi qonunning
55-moddasi “davlat hokimiyati vakillik organlarining qo’shma majlisini chaqirish,
Senat a’zoligiga nomzodlar ko’rsatish, ovoz berish, o’tkazish”, - deb nomlanadi va
unda davlat hokimiyati vakillik organlarining qo’shma majlisini chaqirish,
shuninngdek, ovoz berishni o’tkazish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga
oshiriladi. Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va
shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo’shma
majlislarida Senat a’zolarini saylash tartibi to’g’risidagi nizom Markaziy saylov
komissiyasi tomonidan ishlab chiqiladi va qabul qilinadi deb ko’rsatilgan.
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan turli masalalar yuzasidan ko’plab
qonun hujjatlar qabul qilingan.
Bu hujjatlar qatoriga: “O’zbekiston Respublikasi Senat a’zolarini saylash
to’g’risida”gi Nizom, “O’zbеkiston ekologik harakatidan O’zbеkiston Rеspublikasi
Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi dеputatligiga nomzodlar ko’rsatish va ularni
saylash tartibi to’g’risida”gi Nizom, “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Qonunchilik palatasiga saylovda boshqa davlatlar, xalqaro tashkilotlar va
harakatlardan qatnashadigan kuzatuvchilar to’g’risida”gi Nizom, “O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga saylov bo’yicha saylov
kampaniyasi davrida deputatlikka nomzodlar, siyosiy partiyalarning saylovoldi
tashviqotini o’tkazishda ommaviy axborot vositalaridan foydalanish to’g’risida”gi
Nizom, “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, xalq deputatlari viloyat, tuman va
shahar Kengashlari sayloviga tayyorgarlik ko’rish va o’tkazishni moliyalashtirish
hamda mablag’lardan foydalanish tartibi to’g’risida”gi Yo’riqnoma, “O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga saylov o’tkazuvchi uchastka saylov
komissiyasini ishini tashkil qilish tartibi to’g’risida”gi Yo’riqnoma, “Siyosiy
partiyalar tomonidan imzo to’plash va imzo varaqlari to’g’ri to’ldirilganligini
tekshirish tartibi to’g’risida”gi Yo’riqnoma, “Siyosiy partiyalar vakolatli
vakillarining saylov uchastkasida ovozlarni sanab chiqishda ishtirok etish tartibi”
kiradi.
Bu hujjatlardagi qoidalar saylov to’g’risidagi qonunlardagi ba’zi qoidalarni
tajribada qo’llash tartiblarini belgilaydi. Masalan, “O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisiga saylov to’g’risida”gi qonunning 55-moddasida: Davlat hokimiyati
organlarining qo’shma majlislarini chaqirish, Senat a’zoligiga nomzod ko’rsatish,
shuningdek, ovoz berishni o’tkazish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga
oshiriladi, -deyiladi.
Qo’shma majlislarda Senat a’zolarini saylash tartibi to’g’risida nizom
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi deb
122
belgilangan. Qonunning shu ko’rsatmasiga asosan Markaziy saylov komissiyasi
“O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Senati a’zolarini saylash tartibi to’g’risida”gi
Nizomni qabul qilgan
1
. Unda saylov yakunlari e’lon qilinganidan so’ng uch kunlik
muddatda qo’shma majlis o’tkazilishi haqida e’lon qilinishi, hamda majlisni
tayinlash, o’tkazish, uni rahbar organlarni saylash, nomzodlar ko’rsatish va ularni
muhokama qilish, ovoz berish byulletenlariga kiritish, sanoq komissiyasini tuzish,
ovoz berishni o’tkazish, uning natijalarni aniqlash, rasmiylashtirish, takroriy ovoz
berish, takroriy saylov o’tkazish kabi masalalar mukammal tartibga solingan.
“O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to’g’risida”gi qonuning 17
1
-
moddasida va prezident saylovi hamda mahalliy Kengashlarga saylov to’grisidagi
qonunlarning tegishli moddalarida saylovlarda, saylov uchastkalarida ovozlarni sanab
chiqishda siyosiy partiyalarning vakolatli vakili ishtirok etishi belgilangan. Ularning
qanday tayinlanishi, ro’yxatga olinishi tartibi, ularga guvohnoma berish hamda
vakolatli vakilning huquqlari hamda majburiyatlarga egaligi Markaziy saylov
komissyasi tomonidan qabul qilingan “Siyosiy partiya vakolatli vakilining saylov
uchastkasida ovozlarni sanab chiqishda ishtirok etish tartibi”da batafsil belgilangan.
Хuddi shuningdek, Markaziy saylov komissiyasi tomonidan qabul qilingan va
yuqorida tilga olingan boshqa nizom, yo’riqnomalar ham saylov to’g’risidagi
qonularda belgilangan qoidalarni aniqlashtirib, keng ravishda qo’llashni nazarda
tutadi, ya’ni qonunlarda belgilash imkoniyati bo’lmagan, lekin huquqiy tartibga
solish zarur bo’lgan masalalar Markaziy saylov komissiyasining hujjatlari bilan
tartibga solgan.
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan qabul qilingan hujjatlardan yana biri
Reglament deb atalib, “Markaziy saylov komissiyasi to’g’risida”gi Qonunning 14-
moddasiga asosan “Markaziy saylov komissiyasining faoliyat ko’rsatish tartibi uning
Reglamentida belgilanadi”. Reglamentda Markaziy saylov komissiyasining faoliyat
shakli, uni ish yuritishi, ichki organlar faoliyati, boshqa tuzilmalar bilan aloqasi
batafsil tartibga solingan Reglament – qonundan keyingi Markaziy saylov
komissiyasi faoliyatini tartibga soluvchi asosiy hujjatdir.
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan qabul qilinadigan hujjatlar tizimida, u
tomonidan qabul qilinadgan “Konsepsiya”, “Dastur”lar alohida ahamiyatga ega.
2009-yilgi saylov arafasida Markaziy saylov komissiyasi tomonidan
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar
Kengashlari sayloviga tayyorgarlik ko’rish va o’tkazish bo’yicha Konsepsiya ishlab
chiqilganligi va uning xorij ekspertlari tomonidan fuqarolarning saylov va o’z
xohish-irodasini erkin bildirish borasidagi konstitusiyaviy huquqlariga rioya etilishi
bo’yicha noyob hujjat sifatida baholanganligi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
tomonidan alohida ta’kidlandi
2
.
1
Qarang: Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати аъзоларини сайлаш тартиби тўғрисидаги Низом
/ Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссиясининг 2004-йил 18-сентябрдаги 198-сонли қарори билан
тасдиқланган (Ушбу Низомга Марказий сайлов комиссиясининг 2005-йил 4-январдаги 240-сонли ва 2006-йил
14-апрелдаги 270-сонли қарорлари билан ўзгартишлар киритилган).
2
Karimоv I.A. Mamlakatimizda demоkratik islоhatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarоlik jamiyatini
rivоjlantirsh kоnsepsiyasi. T. О’zbekistоn. 2010. 36-bet.
123
2014-yil dekabrda bo’ladigan saylovlar arafasida 2014-yil 12-mayda Markaziy
saylov komissiyasi “2014-yilda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, xalq
deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlari sayloviga tayyorgarlik ko’rish va uni
o’tkazish bo’yicha tadbirlar dasturi”ni qabul qildi. Dastur ikki qismdan iborat bo’lib,
birinchi qismi “Tayyorgarlik bosqichi” deb ataladi va 2014-yil maydan to
sentyabrgacha bo’lgan davrga mo’ljallangan tadbirlarni o’zida mujassamlashtiradi.
Dasturning ikkinchi qismi “Saylov kampaniyasining asosiy bosqichi (saylov
kampaniyasining boshlanganligini e’lon qilish, saylov okruglarini, uchastklarini,
saylov komissiyalarini tuzish va h.k.) deb ataladi.
Birinchi bosqichda saylov komissiyasini e’lon qilinishigacha qilanadigan
tadbirlar, ularnig ijrosi uchun ma’sullar belgilangan bo’lsa, ikkinchi bosqich bevosita
saylov jarayonini o’tkazish, saylovga tayyorgarlik ko’rish va o’tkazishda qonunda
belgilangan talablarni yuqori darajada bajarilishini ta’minlashni nazarda tutadi.
Shuningdek, Markaziy saylov komissiyasi 2014-yil 26-dekabrda “O’zbekiston
Prezidenti sayloviga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish bo’yicha asosiy tadbirlar
dasturi”ni qabul qilgan. Bu hujjatda saylov kampaniyasining boshlanishidan tortib, to
saylangan Prezident Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisida qasamyod qabul
qilib, lavozimiga kirgungacha bo’lgan davrda o’tkaziladigan tadbirlar, ularning
muddatlari, tadbir o’tkazishga mas’ullar aniq belgilab qo’yilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |