1-§. Markaziy saylov komissiyasining hokimiyat tizimidagi o’rni va
vazifasi
110
O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi 11-moddasi “O’zbekiston
Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi — hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro
etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linishi prinsipiga asoslanadi” deb belgilangan va
Konstitusiyaning tegishli moddalarida qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud
hokimiyati qanday organlar tomonidan amalga oshirilishi belgilangan.
Mamlakatimiz davlat organlari tizimida yana shunday davlat organlari,
muassasalari borki, ular biror bir hokimiyat tizimiga kirmaydi va alohida maxsus
vazifalarni bajaradi, masalan prokuratura, Milliy xavfsizlik organlari, Markaziy bank
va hokazo. Xuddi shuningdek, Markaziy saylov komissiyasi ham biror bir hokimiyat
tizimiga kirmaydi. Biron bir hokimiyat tizimiga kirmaydigan tuzilmalar tomonidan
saylovlarni tashkil etish, o’tkazish, saylovlarni demokratik, adolatli o’tishini
ta’minlovchi vositalardandir.
Saylovlarni tashkil etish va o’tkazishga davlat hokimiyati organlarining
aralashuvini cheklash, ularni xolis organlar tomonidan o’tkazilishini ta’minlash
buning uchun bu ishga mas’ul kilingan Markaziy saylov komissiyasining vazifa va
vakolatlarini kengaytirib borish demokratik islohotlarning ajralmas qismlaridan
bo’lib kolgan.
Buni “Shu borada saylov qonunchiligimizga saylovga tayyorgarlik ko’rish va
uni o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan, eng rivojlangan demokratik davlatlar tajribasida
ham kamdan-kam uchraydigan mutloq vakolatlarni Markaziy saylov komissiyasiga
berilishini ko’zda tutadigan o’zgartirishlarning kiritilishi o’ta muhim ahamiyatga ega
ulkan voqеa bo’ldi”
1
- deb ta’kidladi mamlakatning Birinchi Prezidenti.
Agar ba’zi rivojlangan mamlakatlarda jumladan Italiya, Angliyada saylovga tayyorgarlik
ko’rish va o’tkazish vazifasi Ichki ishlar vazirligiga yuklatilganligini, Italiya va AQShning ayrim
shtatlarida saylov o’tkazuvchi komissiya tarkibiga albatta davlat xizmatchilarining (chinovniklar),
sudyalarni kiritilishi shartligini ko’rsak
1
, bizning saylovlarimiz, saylov o’tkazuvchi organlarimiz
demokratik, xolislik prinsipida tuzilishini ko’ramiz.
Mamlakatimizda saylov qonunchiligini rivojlanib borishi bilan Markaziy
saylov komissiyasining roli, vazifasi, vakolatlari kengayib bormoqda. Ko’pchilik
davlatlarda oliy davlat organlariga tegishli bo’lgan mamlakat Prezidenti yoki Oliy
Qonunchilik
organiga
saylovlarni
tayinlash
huquqi,
saylov
kampaniyasi
boshlanganligini e’lon qilish vakolati, O’zbekistonda Markaziy saylov komissiyasiga
berilgan
2
.
Markaziy saylov komissiyasining konstitusiyaviy maqomi kengayib bormoqda.
Agar avval Markaziy saylov komissiyasining konstitusiyaviy maqomi faqat,
Konstitusiyaning 78-moddasi 14-bandidagi Oliy Majlis palatalarining birgalikdagi
vakolati asosida Markaziy saylov komissiyasi tuzilishini belgilagan qoida bilan
cheklangan bo’lsa, 16 aprel 2014 yilgi Konstitusiyaga kiritilgan o’zgartirish va
qo’shimchaga asosan, uning konstitusiyaviy-huquqiy maqomini belgilovchi qoidalar
ancha kengaydi.
1
Karimоv I.A. Mamlakatimizda demоkratik islоhatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarоlik jamiyatini
rivоjlantirsh kоnsepsiyasi. T.О’zbekistоn. 2010. 36-bet.
2
Qarang: Конституционное право зарубежных стран. M. «Норма», 2010, стр-241.
111
Konstitusiyaning “Saylov tizimi” bobining 117-moddasiga kiritilgan
qo’shimchaga asosan Markaziy saylov komissiyasi ish faoliyatining asosiy prinsiplari
(mustaqillik, qonuniylik, kollegiallik, oshkoralik va adolatlilik) faoliyatida amal
qiladigan qonunlar (Konstitusiya, O’zbekiston Respublikasining saylov to’g’risidagi,
referendum va boshqa qonunlari), tarkibini shakllantirish va raisini saylash tartibi
Konstitusiyaviy qoidalar asosida belgilab qo’yildi. Natijada Markaziy saylov
komissiyasining Konstitusiyaviy asoslari kengayda va kuchaydi.
Markaziy saylov komissiyasining ish faoliyati mustaqillik prinsipi asosida ish
olib borilishini Konstitusiyada mustahkamlanishi, ularning o’z vazifasini bajarishda
har qanday hokimiyat tuzilmalari, jamoat birlashmalaridan holi bajarishini, ularning
faoliyatiga hеch kim aralasha olmasligini ko’rsatadi.
Markaziy saylov komissiyasi tashkil bo’lgandan to hozirga qadar mamlakatda
o’tkazilgan saylovlarni demokratik, adolat asosida o’tishini ta’minlash bilan bir
qatorda, o’zi ham boy tajriba to’plamoqda, saylovlarni o’tishiga ijobiy ta’sir
qilmoqda.
2009 yilgi saylovni o’tkazishda, saylov arafasida Markaziy saylov komissiyasi
tomonidan “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Xalq deputatlari viloyat, tuman
va shahar Kengashlari sayloviga tayyorgarlik ko’rish va o’tkazish bo’yicha
Konsepsiya” ishlab chiqilganligi, u Konsepsiya xorijiy ekspertlar tomonidan
tomonidan
fuqarolarning
o’z xohish-irodasini erkin bildirish borasidagi
Konstitusiyaviy huquqlariga rioya etilishi bo’yicha muhim ahamiyatli, noyob hujjat
sifatida baholanganligi, hamda Konsepsiyani amalga oshirilishi natijasida
saylovlarning qonun talablariga to’la muvofiq holda, siyosiy partiyalarning o’ta faol
ishtirokida, saylov jarayoniga markaziy va mahalliy davlat hokimiyati organlarining
aralashuviga yo’l qo’ymasdan o’tkazilishini ta’minlashda muhim rol o’ynaganligi
Birinchi Prezidentimiz tomonidan alohida qayd qilindi
1
.
Markaziy saylov komissiyasining vazifasi, nima maqsadda tuzilishi, “Markaziy
saylov komissiyasi to’g’risida”gi qonunning 1-moddasida belgilab quyilgan. Unga
asosan O’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti saylovini, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovni,
shuningdek, O’zbekiston Respublikasi referendumini tashkil etish va o’tkazish uchun
tuziladi hamda u o’z faoliyatini doimiy asosda amalga oshiradi
2
.
Demak, Markaziy saylov komissiyasining asosiy vazifasi yuqorida tilga
olingan saylov va referendum tashkil etish hamda o’tkazish orqali fuqarolarning
xohish-irodalarini erkin, hech qanday moneliksiz amalga oshirishlarini ta’minlash va
uning natijasida, saylov orqali mamlakatda ishchan, qobiliyatli, vakolatli davlat
organlarini vujudga kelishini ta’minlash, referendum orqali esa jamiyat hayotidagi
muhim voqеalarni adolatli hal qilinishini ta’minlashdir.
Shuning uchun Markaziy saylov komissiyasini u davlat muassasasi bo’lsa ham,
davlat demokratik instituti deb hisoblash mumkin.
1
Karimоv I.A. Mamlakatimizda demоkratik islоhatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarоlik jamiyatini
rivоjlantirsh Kоnsepsiyasi. T. О’zbekistоn. 2010. 36-37-betlar.
2
Referendum ham saylоv kabi fuqarоlarning xоhish-irоdasini bildirish vоsitalaridan biri bо‘lib, оvоz berish оrqali
amalga оshiriladi. Bu haqda darslikda maxsus mavzu mavjud.
112
2014-yil 21-dekabrda o’tkazilgan saylovlarni muvaffaqiyatli, erkin, qonun
talablari darajada o’tishi uchun Markaziy saylov komissiyasi maxsus Dastur ishlab
chiqqan
1
. Markaziy saylov komissiyasining mavjudligi saylovga quyiladigan
demokratik talablarga, hamda Parlamentlararo Ittifoq Kengashi qabul qilgan “Erkin
va adolatli saylov mezonlari to’g’risida”gi Deklarasiya ko’rsatmalariga to’la mos
keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |