4-§. Okrug va uchastka saylov komisiyalarning vakolatlari
Saylov komissiyalarining vakolatlari qonunlarda belgilab quyilgan. Prezident
saylovi to’g’risidagi va vakillik organlariga saylov to’g’risidagi qonunlarda Markaziy
saylov komissiyasi, okrug, uchastka saylov komissiyalari va turli pog’onadagi
Kengashlarga saylov o’tkazuvchi komissiyalar vakolatlari aniq belgilab quyilgan.
Mazkur bandda okrug, uchastka va turli pog’onadagi Kengashlarda saylov
o’tkazuvchi komissiyalar vakolatlarini tahlil qilamiz
1
.
Okrug va uchastka saylov komissiyalari hamma saylovlarda tashkil qilinadi.
Viloyatlar tumanlar va shaharlarga saylov o’tkazuvchi saylov komissiyalari mahalliy
Kengashlarga saylovlarda tashkil qilinadi.
Okrug saylov komissiyasi saylovlarda muhim o’rin tutuvchi o’rta bo’g’indagi
saylov tuzilmasidir. Qaysi saylovlarda tuzulmasin ularning vazifalari o’xshash,
shuning uchun ularni vakolatlari deyarli bir xil, shu bilan birga turli saylovlarda
tuziladigan okrug saylov komissiyalari vakolatlarida, qiladigan ishlarida ayrim farqlar
mavjud. “O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to’g’risida”gi qonunning 16-
moddasida, “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to’g’risida” va “Xalq
deputatlari mahaliy Kengashlariga saylov to’g’risida”gi qonunlarning 13-
moddalarida shu saylovlarda tuziladigan okrug saylov komissiyalarining vakolatlari
belgilanib quyilgan.
1
Bundan tashqari MSKning vakоlatlari “Markaziy saylоv kоmissiyasi tо‘g‘risida”gi qоnunda ham
mustahkamlangan bо‘lib, uning vakоlatlarini keйingi mavzuda kо‘rib chiqamiz.
102
Bu vakolatlar okrug saylov komissiyasining tashkilotchilik, nazorat qilish,
rasmiylashtirish va muvofiqlashtiruvchi vazifalarini to’la amalga oshirish
imkoniyatini beradi.
“O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to’g’risida”gi qonunning 16-
moddasida okrug saylov komissiyasining quyidagi vakolatlari belgilangan. Okrug
saylov komissiyasi:
1) butun okrug hududida ushbu qonunning ijrosini nazorat qiladi va uni bir xil
tarzda qo’llanishini ta’minlaydi;
2) saylov uchastkalarini tuzadi, ularni okrug bo’yicha tartib raqamini
belgilaydi, manzilini ko’rsatgan holda ularning ro’yxatini e’lon qiladi, uchastka
saylov komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib turadi;
3) O’zbekiston Respublikasi Prezdentligiga nomzodlarni saylov kampaniyasida
ishtirok etishlari uchun teng sharoitlarni ta’minlaydi;
4) siyosiy partiyalar, okrug hududida joylashgan korxonalar, muassasalar va
tashkilotlar rahbarlarining saylovlarga tayyorgarlik ko’rish hamda uni o’tkazish bilan
bog’liq masalalar yuzasidan axborotlarini tinglaydi;
5) saylovchilar ro’yxatlarining tuzilishini va hammaning ular bilan tanishib
chiqishini kuzatib boradi;
6) pul mablag’larini uchastka saylov komissiyalari o’rtasida taqsimlaydi,
saylov komissiyalarining binolar, transport va aloqa vositalari bilan ta’minlanishini
nazorat qiladi hamda saylovni moddiy texnika jihatdan ta’minlanishini, boshqa
masalalarini ko’rib chiqadi;
7) okrug bo’yicha saylov yakunlarini chiqaradi va ma’lumotlarni Markaziy
saylov komissiyasiga taqdim etadi;
8) uchastka saylov komissiyalari faoliyati ustidan tushgan ariza va
shikoyatlarni ko’rib chiqib, o’z qarorini qabul qiladi;
9) ushbu qonunga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
“O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to’g’risida”gi qonunning 13-
moddasida Qonunchilik palatasiga saylov bo’yicha tuziladigan okrug saylov
komissiyalarini vakolati belgilangan. Unga asosan okrug saylov komissiyasi:
- okrug hududida ushbu qonun ijrosini nazorat qiladi;
- saylov uchastkalarini tuzadi, saylov okrugi bo’yicha ularning tartib raqamini
belgilaydi, manzilini ko’rsatadi hamda ularni ro’yxatini e’lon qiladi;
- uchastka saylov komissiyalarining faoliyati muvofiqlashtirib boradi;
- mablag’larni uchastka saylov komissiyalari o’rtasida taqsimlaydi, uchastka
saylov komissiyalarining binolar, transport, aloqa vositalari bilan ta’minlanishini
nazorat qiladi va saylov okrugida saylovni moddiy texnika jihatdan ta’minlanishini
boshqa masalalarini ko’rib chiqadi;
- deputatlikka nomzodlarga saylov kampaniyasida ishtirok etishlari uchun teng
imkoniyatlar yaratadi;
- Markaziy saylov komissiyasi tomonidan ro’yxatga olingan nomzodlar
to’g’risidagi ma’lumotlarni e’lon qiladi va bu nomzodlarga tegishli guvohnomalarni
beradi;
- deputatlikka nomzodlarning saylovchilar bilan uchrashuvini tashkil etishga
ko’maklashadi;
103
- deputatalikka nomzodlarning ishonchli vakillarini ro’yxatga oladi va ularga
tegishli guvohnomalar beradi;
- siyosiy partiyalar, mahalliy davlat hokimiyati organlari, davlatni boshqa
organlari hamda jamoat birlashmalari vakillarining, korxonalar, muassasalar va
tashkilotlar rahbarlarining saylovga tayyorgarlik ko’rish hamda uni o’tkazish bilan
bog’liq masalalar yuzasidan axborotlarini eshitadi;
- saylovchilar ro’yxatining tuzilishini va ular bilan hamma tanishib chiqishi
uchun taqdim qilinishini kuzatib boradi;
- saylov okrugi bo’yicha Markaziy saylov komissiyasi tasdiqlagan namunaga
muvofiq saylov byulleteni matnini tasdiqlaydi, byulletenlarni tayyorlanishini,
ularning uchastka saylov komissiyalariga еtkazilishini ta’minlaydi;
- saylov okruglari bo’yicha ovoz berish natijalarini aniqlab, natijalarini
Markaziy saylov komissiyasiga taqdim etadi;
- takroriy ovoz berish, takroriy saylov, shuningdek, bo’shab qolgan o’ringa
deputat saylovini tashkil etadi;
- uchastka saylov komissiyalari faoliyati ustidan tushgan ariza va shikoyatlarni
ko’rib chiqib, o’z qarorini qabul qiladi;
- ushbu va boshqa qonunlarda belgilangan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
Prezident saylovida tuziladigan okrug saylov komisiyalari bilan Oliy Majlis
Qonunchilik palatasi saylovida tuziladigan okrug saylov komissiyalarining
vakolatlarida ko’plab o’xshashliklar, bir xillik bo’lsada, bir-biridan farqlari ham
mavjud. Bu farqlar, birinchidan, bir masalani turlicha tahlil qilishda ko’rinadi.
Masalan, “Prezident saylovi to’g’risida”gi qonuning birinchi bandida “okrug saylov
komissiyasi butun okrug hududida ushbu qonunning ijrosini nazorat qiladi va uning bir xil tarzda
qo’llanilishini ta’minlaydi” deb yozilgan bo’lsa, “Oliy Majlisga saylov to’g’risidagi qonunning
tegishli moddasi birinchi bandida “okrug saylov komissiyasi saylov okrugi hududida ushbu
qonunning ijrosini nazorat qiladi” deb yozilgan. Bu ikki ta’kidni mazmuni bir xil. Xuddi shunday
holatni qonunlarning okrug saylov komissiyasi saylovga tayyorgarlik haqidagi axborotni eshitish
vakolati belgilangan modda bandlarida va har ikki qonunning oxirgi bandlarida ko’rishimiz
mumkin.
Ikkinchi farq bir qonunda bir necha masala bir bandda yoritilgan bo’lsa,
ikkinchi qonunda ajratilib boshqa boshqa bandlarda belgilangan, masalan “Prezident
saylovi to’g’risida”gi qonunda saylov komissiyasining saylov uchastkalarini tuzish,
ularni faliyatini muvofiqlashtirib turish vakolati bitta (16-modda ikkinchi bandi)da
berilgan bo’lsa, “Oliy Majlisga saylov to’g’risida”gi qonunning 13-moddasi saylov
uchastkasi tuzish uchun alohida, uchastka saylov komissiyalarining faoliyatini
muvofiqlashtirish uchun alohida bandni nazarda tutgan (2, 3 - bandlar).
Uchinchi farq bu jiddiy farq bo’lib, bir okrug saylov komissiyasi vakolatida
uchramaydigan, ikkinchisida mavjud vakolatlarni borligidan kelib chiqadi. Bu farqlar
asosan okrug saylov komissiyalariga yuklangan vazifalardan kelib chiqadi. Masalan,
Oliy Majlisga saylov davrida tuziladigan okrug saylov komissiyalariga qonun:
-
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan ro’yxatga olingan nomzodlar
to’g’risidagi ma’lumotlarni e’lon qilish va nomzodlarga tegishli guvohnomalar
berish;
104
-
deputatlikka nomzodlarning ishonchli vakillarini ro’yxatga olish va ularga
tegishli guvohnomalar berish;
-
saylov byulletenini tasdiqlash, tayyorlash;
-
takroriy ovoz berish, takroriy saylov va o’rni bo’shab qolgan okruglarda
saylov tashkil qilish vakolatini yuklagan.
“Prezident saylovi to’g’risida”gi qonunda okrug saylov komissiyasiga bunday
vakolatlar berilmagani sababi, bu vakolatlar Prezident saylovida Markaziy saylov
komissiyasiga tegishli. Prezident alohida okrugdan emas butun mamlakat bo’yicha
saylanadi. Deputat saylovida deputat okrugdan saylangani uchun, shu saylovni
o’tkazish bo’yicha okrug saylov komissiyasiga kengroq vakolatlar berilgan.
Turli saylovlarda tuziladigan okrug saylov komissiyalarining vazifalaridan
kelib chiqib, ularning vakolatlarida ayrim farqlar bo’lsa, uchastka saylov
komissiyalari, ular qaysi saylovda tuzilmasin vakolatlari bir xil, hеch qanday farq
yo’q. Chunki uchastka saylov komissiyasining vazifasi bir xil. “O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti saylovi to’g’risida”gi qonunning 18-moddasi, “O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to’g’risida”gi va “Xalq deputatlari viloyat tuman
va shahar Kengashlariga saylov to’g’risida”gi qonunlarning 15-moddalari “Uchastka
saylov komissiyalarining vakolatlari” deb nomalangan. Ularga asosan, uchastka
saylov komissiyasi:
- uchastka bo’yicha saylovchilar ro’yxatini tuzadi;
- saylovchilarni ro’yxat bilan tanishtiradi, ro’yxatda yo’l qo’yilgan xatolar va
noaniqliklar to’g’risidagi arizalarni qabul qiladi va ko’rib chiqadi hamda ro’yxatga
tegishli o’zgartirish kiritadi;
- saylov kuni turli joyda bo’ladigan va ovoz berishda ishtirok etish
imkoniyatiga ega bo’lmagan saylovchilarning ovoz berishini muddatdan oldin tashkil
etadi;
- saylovchilarni ovoz berish kuni, joyi haqida ogohlantiradi;
- ovoz berish binolari va saylov qutilari hamda boshqa saylov ashyolarini
tayyorlab qo’yadi;
- saylov kuni saylov uchastkasida ovoz berishni tashkil etadi;
- saylov uchastkasida berilgan ovozlarni sanab chiqadi;
- saylovga tayyorgarlik ko’rish va ovoz berishni tashkil etish masalari
yuzasidan tushgan ariza va shikoyatlarni ko’rib chiqadi hamda ular yuzasidan adolatli
qarorlar qabul qiladi;
- Qonunlarda belgilangan boshqa vakolatlarini amalga oshiradi.
Ko’rinib turibdiki, uchastka saylov komissiyalarining vakolatlari asosan ovoz
berishni qonuniy, adolatli tashkil etish va uchastka bo’yicha dastlabki natijani
aniqlashdir. Natija bo’yicha bayonnoma tuzilib, u okrug saylov komissiyasiga taqdim
qilinadi.
Markaziy saylov komissiyasi “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov
o’tkazuvchi uchastka saylov komissiyalari ishini tashkil qilish tartibi to’g’risida”gi
105
Nizomni qabul qilgan (2014-yil 11-sentabr). Shu hujjatda uchastka saylov
komissiyalarining vakolatlari bilan birga majburiyati ham belgilangan
1
.
Do'stlaringiz bilan baham: |