Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

 
 
Umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan mahkumlarning afv 
etishni so’rab murojaat qilish muddatlari va tartibi 
 
Afv etish akti sudlangan shaxsni to’liq yoki qisman jazodan ozod qilish 
yoxud  tayinlangan  jazoni  yengilrog’i  bilan  almashtirish  to’g’risidagi  hujjat 
bo’lib, Insonparvarlik tamoyilining ifodasi hisoblanadi. Afv etish mahkumga 
nisbatan  individual  tartibda  qo’llanilib,  shaxsning  aybdor  emasligini  inkor 
etmaydi  va  jinoyat  sodir  etish  faktini  bekor  qilmaydi.  Mazkur  akt 
O’zbekiston  Respublikasi  sudlari  tomonidan  sudlangan  O’zbekiston 
Respublikasi  fuqarolari,  xorijiy  davlat  fuqarolari  va  fuqaroligi  bo’lmagan 
shaxslarga nisbatan qo’llaniladi.  
 
 
 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasiga ko’ra, afv 
etish  akti  O’zbekiston  Respublikasi  prezidentining  mutloq  vakolati  bo’lib, 
prezident Farmoni asosida amalga oshiriladi.
 
 
Afv etish akti quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:  
-asosiy jazodan to’liq yoki qisman ozod etish va qo’shimcha jazoni ijro 
etmaslik; 
-jazodan shartli ravishda ozod etish;  
-umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosini  yoki  jazoning  ijro 
etilmagan qismini yengilroq jazoga almashtirish; 
-sudlanganlikni olib tashlash. [O’zbekiston Respublikasi prezidentining 
2009-yil 13 martdagi PF-4094-sonli “O’zbekiston Respublikasida afv etishni 
amalga oshirish Nizomini qo’llash tartibi to’g’risida”gi Farmoni] 
Afv  etish  to’g’risida  murojaat  qilingandan  so’ng  jazoni  ijro  etish 
O’zbekiston  Respublikasi  prezidentidan  tegishli  javob  kelgunga  qadar 
to’xtatib  turiladi.  Uzoq  muddatga  ozodlikdan  mahrum  qilish  yoki  umrbod 
ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosini  afv  etish  uni  ozodlikdan  mahrum  qilish 
jazosi  bilan  almashtirishni  nazarda  tutadi.  Afv  etish  to’g’risidagi 

---

227 
 
iltimosnoma  dastlab  O’zbekiston  Respublikasi  prezidenti  huzuridagi  afv 
etish  masalalari  bo’yicha  Komissiya  tomonidan  ko’rib  chiqiladi. 
Komissiyaning  ishchi  organi  O’zbekiston  Respublikasi  prezidenti  devoni 
huquqni  muhofaza  qiluvchi  va  nazorat  qiluvchi  idoralar  faoliyatini 
muvofiqlashtirish  bo’yicha  xizmatining  fuqarolik  va  afv  etish  masalalari 
bo’yicha  sho’basi  hisoblanadi.  Komissiyaning  tarkibi  (rais,  uning 
o’rinbosari,  a’zolari)  O’zbekiston  Respublikasi  prezidenti  tomonidan 
tasdiqlanadi.  
Afv  etish  to’g’risidagi  iltimosnoma,  qoidaga  ko’ra,  sudlangan  shaxs 
tomonidan  O’zbekiston  Respublikasi  prezidenti  nomiga  yozma  ravishda 
hukm  qonuniy  kuchga  kirgandan  boshlab  quyidagi  muddatlarda  taqdim 
etiladi:  
a)  umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosini  o’tayotgan  shaxs 
tomonidan tayinlangan jazo muddatining 25 yili amalda o’talganidan so’ng, 
agar  shaxs  tuzalish  yo’liga  qat’iy  o’tgan,  belgilangan  tartibni  buzganlik 
uchun  intizomiy  jazo  olmagan,  mehnat  va  o’qishga  nisbatan  vijdonan 
yondashgan,  tarbiyaviy  tadbirlarni  o’tkazishda  faol  ishtirok  etib  kelayotgan 
bo’lsa  –  tayinlangan  jazo  muddatining  15  yilini  amalda  o’tab  bo’lganidan 
keyin;  
b) uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosini o’tayotgan shaxs 
tomonidan tayinlangan jazo muddatining 20 yili amalda o’talganidan so’ng, 
agar  shaxs  tuzalish  yo’liga  qat’iy  o’tgan,  belgilangan  tartibni  buzganlik 
uchun intizomiy jazoga ega bo’lmasa, mehnat va o’qishga nisbatan vijdonan 
yondashayotgan  bo’lsa,  tarbiyaviy  tadbirlarni  o’tkazishda  faol  ishtirok  etib 
kelayotgan  bo’lsa  –  tayinlangan  jazo  muddatining  15  yilini  amalda  o’tab 
bo’lganidan keyin. 
Iltimosnomaga quyidagi hujjatlar ilova etiladi:  
a) mahkumning xulqi, jazoni ijro etish davrida o’qishga, ishga va sodir 
etgan  jinoyatiga  nisbatan  munosabati  kabi  ma’lumotlar  aks  ettirilgan 
tavsifnoma;  
b)  mahkumning  anketa  ma’lumotlari,  oilaviy  ahvoli,  shuningdek, 
sog’lig’i to’g’risidagi ma’lumotnoma;  
v) jazoni ijro etishga asos bo’lgan hukm (hukmlar) nusxasi va mazkur 
hukm (hukmlar)ga oid yuqori instantsiya sudlarining qarori; 
g)  muassasa  ma’muriyatining  hukm  qonuniy  kuchga  kirganligi; 
mahkumga  nisbatan  amnistiya  yoki  afv  etish  akti  qo’llanilganligi;  jinoyat 
natijasida  yetkazilgan  moddiy  zarar  qo’langanligi;  avval  berilgan 
iltimosnomaning natijasi yuzasidan tegishli hujjatlar.  
Shuningdek,  mahkumning  iltimosiga  ko’ra  ishga  taaluqli  boshqa 
hujjatlar  ham  ilova  etilishi  mumkin.  Iltimosnoma  va  unga  ilova  qilingan 

---

228 
 
hujjatlar iltimosnoma berilgan kundan boshlab 20 kun ichida fuqarolik va afv 
etish  masalalari  bo’yicha  sho’baga  yuboriladi.  Muassasa  ma’muriyati 
iltimosnoma  yuborilganligi  to’g’risida  mahkumni  xabardor  etadi. 
Iltimosnoma  to’g’ri  rasmiylashtirilganligi  tekshirilib,  10  kun  ichida 
iltimosnomani tegishli tartibda ko’rib chiqish uchun qabul qilish yoki qabul 
qilishni  rad  etish  to’g’risida  (agar  iltimosnoma  tegishli  ravishda 
rasmiylashtirilmagan,  zarur  hujjatlar  ilova  qilinmagan  bo’lsa)  qaror  qabul 
qilinadi.  Ko’rsatilgan  kamchiliklar  bartaraf  etilganidan  so’ng  iltimosnoma 
qayta kiritilishi  mumkin. Bayon etilgan holatlarni tekshirish zarurati yuzaga 
kelganda  iltimosnoma  yuqori  turuvchi  organlarga  nazorat  tartibida 
yuboriladi. Zarurat yuzaga  kelgan hollarda fuqarolik va afv etish  masalalari 
bo’yicha  sho’ba  tegishli  organlarga  so’rovnoma  bilan  murojaat  etish 
huquqiga  ega  hisoblanadi.  Bunday  hollarda  davlat  organlari  va  o’zini-o’zi 
boshqa  organlari  so’rovnoma  kelib  tushgan  vaqtdan  boshlab  15  kun  ichida 
javob berilishi lozim.  
Fuqarolik  va  afv  etish  masalari  bo’yicha  sho’ba  hujjatlar  va 
ma’lumotlarni umumlashtirib, umrbod ozodlikdan mahrum qilish yoki uzoq 
muddatga ozodlikdan mahrum qilingan shaxslarni afv etish to’g’risida xulosa 
berish  uchun  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudi  va  Bosh  prokuraturasiga 
yuboradi. Xulosa bir oylik muddatda taqdim etilishi lozim.  
Fuqarolik va afv etish sho’basi to’plagan hujjatlarni o’rganish asosida 
umumlashtirilgan  ma’lumotnoma  tayyorlaydi  va  “Afv  etish  komissiyasi”ga 
taqdim etadi. Komissiya tomonidan iltimosnoma uch oydan ortiq bo’lmagan 
muddat davomida ko’rib chiqiladi. Zarurat bo’lganda komissiya yig’ilishlari 
o’tkaziladi  va  a’zolarning  uchdan  ikki  qismi  ishtirok  etganda  vakolatli 
hisoblanadi.  Komissiya  yig’ilishi  rais  yoki  uning  to’shirig’iga  asosan  rais 
o’rinbosari  tomonidan  olib  borilib  hamda  bayonnoma  asosida 
rasmiylashtiriladi.  Yig’ilishda  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudi  Raisi, 
Bosh prokuror, Milliy xavfsizlik xizmati Raisi, Adliya vaziri va Ichki ishlar 
vaziri, ular bo’lmagan taqdirda o’rinbosarlari ishtirok etadi.  
Iltimosnomani  ko’rib  chiqishda  quyidagi  holatlar  e’tiborga  olinadi:  a) 
sodir  etilgan  jinoyatning  ijtimoiy  xavflilik  darajasi  va  xususiyati;  b) 
mahkumni  jazoni  o’tash  vaqtidagi  xulqi;  v)  jazoning  o’talgan  muddati 
(miqdori);  g)  mahkum  avval  shartli  ravishda  jazodan  ozod  etilganligi,  unga 
nisbatan amnistiya akti qo’llanilganligi, afv etilganligi; d) jinoyat natijasida 
yetkazilgan  zarar  qo’langanligi;  e)  mahkumning  shaxsi,  sog’lig’i, 
sudlanganligi, oilaviy ahvoli, yoshi va b.q. Shundan so’ng komissiya a’zolari 
tomonidan ovoz berish yo’li bilan qaror qabul qilinadi. Ovozlar teng bo’lgan 
taqdirda, raisning ovozi hal qiluvchi hisoblanadi. Iltimosnoma ijobiy ko’rib 
chiqilgandan  so’ng  O’zbekiston  Respublikasi  prezidentiga  taklif  kiritiladi. 

---

229 
 
Iltimosnoma  rad  etilgan  taqdirda  fuqarolik  va  afv  etish  masalalari  bo’yicha 
sho’ba mahkumni yozma ravishda xabardor etadi.  
Afv  etish  to’g’risidagi  takroriy  iltimosnomalar  bir  yildan  so’ng  qayta 
kiritilishi mumkin. Afv etish to’g’risidagi komissiya amalga oshirilgan ishlar 
bo’yicha O’zbekiston Respublikasi  prezidentiga  ma’lumot beradi. prezident 
zarur hujjatlar bilan tanishib chiqib, O’zbekiston Respublikasi prezidentining 
afv etish to’g’risidagi Farmoni chiqariladi. 
O’zbekiston  Respublikasi  prezidentining  afv  etish  to’g’risidagi 
Farmoni ijro uchun Ichki Ishlar vazirligiga, ijrosi ustidan nazorat uchun esa 
O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudi  va  Bosh  prokuraraturasiga  yuboriladi. 
Afv  etish  masalalari  bo’yicha  chiqarilgan  farmonning  o’z  vaqtidagi  ijrosi 
ustidan  nazorati  O’zbekiston  Respublikasi  prezidenti  Devonining  Fuqarolik 
va afv etish masalalari bo’yicha sho’ba zimmasiga yuklatiladi. Umrbod yoki 
uzoq muddatli ozodlikdan mahrum etish jazosi afv etish tartibida ozodlikdan 
mahrum  qilish  jazosi  bilan  almashtirilganda  jazoni  maxsus  tartibli 
koloniyada o’taladi.