Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti



Download 2,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet68/317
Sana09.09.2021
Hajmi2,49 Mb.
#169271
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   317
Bog'liq
jazoni ijro etish muassasalari

 
 
 
 


38 
 
yo 
 
 
MAHKUMLARNING HUQUQIY HOLATI 
 
 
 
Mahkumlarning huquqiy holati tushunchasi, ahamiyati va asoslari. Mahkumlarning 
huquq va majburiyatlari 
 
 
Mahkumlarning huquqiy holati tushunchasi, ahamiyati  
va asoslari 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
Mahkumlarning  huquqiy  holati  –  bu  jazoni  ijro  etishda  vujudga 
keladigan  jazoning  turi,  maqsadi  va  mahkumning  xulqi  bilan  bog’liq 
bo’lgan,  asosiy  fuqarolik  va  maxsus  huquq  va  majburiyatlar  yig’indisidan 
iborat huquqiy asoslardir. 
 
Mahkumlar  huquqiy  holatining  belgilanishida  asosiy  uchta  qonun                  
va xalqaro huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan inson va fuqarolarning huquq 
va manfaatlari nazarda tutilgan hujjatlar  asosida belgilangan. Bular: 
1. 
O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasida  nazarda  tutilgan 
inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari; 
2. 
Jinoyat-ijroiya  qonun  hujjatlari  boshqa  normativ  qonun-
hujjatlarida  belgilangan  jinoiy  jazolarni  ijro  etish  bilan  bog’liq  bo’lgan 
huquqlar va huquqiy cheklovlar; 
3. 
Xalqaro qonun-hujjatlarida mahhkumlar bilan muomila qilishning 
huquq va majburiyatlardan kelib chiqadigan qoidalari. 
Jinoyat-ijroiya  qonun  hujjatlarida  mahkumlarning  huquqiy  holatlarini 
qonuniy  belgilanishida  yuqorida  ta’kidlangan  hujjatlarni  inobatga  olingan 
holdagina  inson  va  fuqarolarning  jazolarni  ijro  etilishida  huquq  va 
manfaatlarining  buzilmasligining  oldini  olishga  va  xalqaro  talablarni 
inobatga  olishga  erishiladi.  Jinoyat-ijroiya  qonun  hujjatlari  yaratishda  inson 
va  fuqarolarning  huquq  va  manfaatlari  belgilangan  hujjatlarni  inobatga 
olmay  turib  tuzib  bo’lmaydi.  Jinoyat-ijroiya  qonun  normalari  shaxsning 
konstitutsiyaviy 
va 
xalqaro 
normalarda 
belgilangan 
huquq 
va 
majburiyatlariga ham mos bo’lishi lozim. 
2-BOB  


39 
 
Mahkumlar  huquqiy  holatining  belgilanishi  siyosiy  va  axloqiy 
ahamiyatga  egadir.  Jumladan,  siyosiy  jihatdan  jamiyat  va  davlatning 
mahkumga  bo’lgan  munosabatini  anglatadi.  Chunki    mahkumning  huquqiy 
holati  jamiyatning  ijtimoiy-iqtisodiy  tuzumiga  bog’liq  jazoning  maqsadi 
bilan belgilanadi. 
Erkin shaxslarga nisbatan mahkumlarga beriladigan huquq va imtiyozlar 
mutloq harakterga ega bo’lib,  mahkumlar  Jinoyat-ijroiya qonun hujjatlarida 
belgilab berilgan huquqlar bilan ta’minlanishida istesnolar bo’lishi  mumkin 
emas,  ma’muriyat  qonun  normasi  bilan  belgilangan  huquq  va  imtiyozlarni 
so’zsiz ta’minlash majburiyatiga ega. Masalan, har bir mahkum belgilangan 
normalarda  turar  joy  bilan  ta’minlanishi,  kiyim-kechak,  oziq-ovqat,  tibbiy 
xizmatdan  foydalanish  imkoniyatlarini  ta’minlanishida  cheklovlar  bo’lishi 
mumkin  emas.  Mahkumlarga  beriladigan  huquqlarning  aksariyati  shunday 
qatiy  xususiyat  kasb  etadi,  biron  bir  cheklovlar  yoki  shartlar  qo’yilishi 
mumkin emas. 
Mahkumlarga  berilishi  mumkin  bo’lgan  huquqlarida  ayrim  shartlar 
qo’yilishi  mumkin  bo’lgan  turlari  ham  uchraydi.  Masalan,  Jinoyat-ijroiya 
kodeksining 44-moddasida mahkumning yaxshi xulq-atvorda bo’lishi uchun 
har  kungi  sayr  vaqtini  bir  soatga  ko’paytirish,  114-  va  130-moddalarida 
uchrashuv  mahkumning  iltimosiga  binoan  manzil-koloniya  hududidan 
tashqarida  o’tkazilishi,  mahkuma  ayollarga  voyaga  yetmagan  bolalari  bilan 
muddati besh sutkagacha bo’lgan, shu jumladan muassasa hududi doirasidan 
tashqarida  yashash  imkoniyati  bilan,  uzoq  muddatli  uchrashuv  berilishi 
mumkinligi  belgilangan.  Bu  kabi  huquqlarga  erishish  uchun  mahkumning 
ijobiy xulq-atvorda bo’lish talab etiladi. 
 
  
Mahkumning  subyektiv  holatidan  kelib  chiqilgan  holda  berilishi 
mumkin bo’lgan huquqlar ham nazarda tutilgan. Jinoyat-ijroiya kodeksining 
75-moddasi  beshinchi  qismida  belgilangan  miqdordan  ortiqcha  pulga 
mahkumlar  tibbiy  xulosa  asosida  qo’shimcha  ravishda  oziq-ovqat 
mahsulotlari,  shuningdek  kiyim  va  poyabzal  sotib  olish  huquqiga  ega 
ekanligi  belgilangan.  Shuningdek,  shu  moddaning  oltinchi  qismida, 
muassasa boshlig’i yangi kelgan mahkumga oziq-ovqat mahsulotlari va eng 
zarur  narsalar  sotib  olish  uchun  belgilangan  eng  kam  ish  haqi  miqdorining 
ellik  foizigacha,  manzil-koloniyalarda  esa  -  to’liq  miqdorigacha  bo’lgan 
summada  avans  berishga  haqli  ekanligi  ayrim  shartlar  asosida  kelib 
chiqadigan huquqlarni anglatadi.  
Mahkumlarni  yengilroq  sharoitlarga  o’tkazishda,  afv  etishda, 
amnistiyani qo’llashda ma’lum shartlar  mahkumlarga nisbatan qo’yiladi, bu 
shartlar bajarilmagan yoki buzilgan hollarda mahkumlar bunday huquqlardan 
maxrum  bo’ladilar.  Bunday  oqibatlar  ko’plab  shikoyatlarga,  noroziliklarga 


40 
 
olib  kelishi  uchraydi.  Bunday  huquqlarning  muayyan  shartlar  bajarilishi 
evaziga  berilishi  har  bir  mahkumni  tarbiyalanishiga,  qonunga  itoatkor 
bo’lishiga o’rgatadi. 
Mahkumlarning,  ayrim  hollarda  xatto  ularning  yaqin  qarindoshlarining 
ham  huquqlarini  amalga  oshirilishi  bajarilmay  qolish  hollari  uchraydi. 
Masalan,  mahkum  Jinoya-ijroiya  kodeksining  109-moddasi  asosida 
intizomiy  qismga  kiritib  qo’yilganida  uchrashuv,  telefon  orqali  so’zlashuv, 
oziq-ovqat mahsulotlari va eng zarur narsalar sotib olish, posilka, yo’qlov va 
banderollar  olish  hamda  jo’natish,  xatlar  va  boshqa  jo’natmalar  yuborish 
taqiqlanishi  bayon  qilingan.  Bunday  holda  nafaqat  mahkum,  balki  uning 
yaqin qarindoshlari ham huquqlardan maxrum bo’ladi.   
Jazoni  o’tayotgan  mahkumlar  ularning  jazosi  qanday  bo’lmasin,  o’z 
majburiyatlarini  bajaradilar,  qonunda  belgilangan  doirada  sud  hukmida 
belgilangan tartib bilan bog’liq huquqlardan foydalanishlari mumkin. Buning 
ma’nosi  shuki,  jazoni  o’tayotgan  har  bir  mahkum  qanday  jinoyat  sodir 
etganligi  va  jazo  turidan  qat’iy  nazar,  u  o’zining  asosiy  huquq  va 
majburiyatlaridan  va  jamiyat  a’zoligidan  mahrum  qilinmaydi.    Faqatgina 
huquq layoqatida ba’zi bir cheklashlar bo’ladi, bu mahkumga jazo qo’llash, 
ruhiy va moddiy jafo keltirishda namoyon bo’ladi, mahkumning  fuqarolarga 
nisbatan  yomonroq  sharoitda  kun  kechirishi  –  huquq  layoqatining 
cheklanishi bilan ifodalanadi.  
Jinoyat-ijroiya  kodeksining  8-moddasiga  muvofiq,  «Mahkumlar,  ushbu 
Kodeks  va  boshqa  belgilangan  istisno  hamda  cheklashlar  inobatga  olingan 
holda, O’zbekiston Respublikasi fuqarolari uchun nazarda tutilgan huquqlar, 
erkinliklarga  ega  bo’ladilar  va  majburiyatlarni  bajaradilar.  Mahkum  ajnabiy 
fuqarolar  va  fuqaroligi  bo’lmagan  shaxslar,  shuningdek  O’zbekiston 
Res’blikasining xalqaro shartnomalarida belgilangan huquq va erkinliklarga 
ega bo’lishlari va majburiyatlarni bajarishlari mumkin. 
Mahkum  jinoyat-ijroiya  qonun  hujjatlarida  belgilangan  majburiyatlarni 
bajarishga  majbur  xisoblanadi,  bu  har  qaysi  jazoning  turi  va  maqsadidan 
kelib  chiqilgan  holda  belgilanadi.  Mahkum  majburiyatlari  muayyan 
vazifalarni  so’zsiz  bajarishi  yoki  muayan  harakatlarni  bajarishdan  so’zsiz 
saqlanishi  bilan  uning  majburiyatlari  belgilanishi  mumkin.  Majburiyatlarni 
bajarmaslik  muayan  huquqiy  oqibatlarning  kelib  chiqishiga  sabab  bo’ladi. 
Masalan,  jinoyat-ijroiya  qonuniga  asosan  jazolarni  ijro  etish  koloniyalarida 
majburiyatlarni  bajarmaslik  yoki  tartib  qoidaga  bo’ysinmaslik  natijasida 
mahkumni  og’irroq  sharoitlarga  o’tkazib  qo’yish,  intizomiy  bo’linmalarga 
kiritib  qo’yish,  turma  qamog’ida  qattiq  tartibli  turiga  o’tkazib  qo’yish 
mumkinligi  belgilangan.  Qonunga  binoan  jazoni  o’tashdan  bosh  tortish 
holatlarida  sud  jazoni  og’irroq  turi  bilan  almashtirishi  mumkinligi 


41 
 
belgilangan. 
Bu 
jinoyat-ijroiya 
qonun 
hujjatlarining 
bajarilishini 
ta’minlashning majburlash vositasidir. 
Xulosa  qilib  aytilganida  jinoyat-ijroiya  qonun  hujjatlari  asosida 
mahkumlarning  huquqiy  holatlari  ularga  tayinlangan  jazoning  turi,  uning 
subyektitv  xususiyatlari  va  mahkumning  xulq-atvoridan  kelib  chiqadigan 
huquq  va  majburiyatlar  majmuidir.  Bunday  huquq  va  majburiyatlarning 
umumiy  yig’indisi  asosida  har  qanday  mahkumning  individual  huquqiy 
holatlari  belgilanadi.  Har  bir  mahkumning  huquqiy  holatlari  ham  umumiy 
ham  individual  holatlar  yig’indisidan  kelib  chiqadi.  Jazolarni  ijro  etishning 
umumiy  hholatlari  umumiy  huquqiy  holatni  belgilab  bersa,  mahkumning 
subyektiv  holatlaridan  kelib  chiqilgan  holda  individual  huquq  yoki 
cheklovlarning  belgilanishi  bilan  har  bir  mahhkumning  huquqiy  hholatlari 
bir-biridan farq qilishi mumkin.  
 

Download 2,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   317




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish