Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 

 

 

3-MAVZU. KRIMINALISTIK IDENTIFIKATSIYA 

VA DIAGNOSTIKA 

 

Kriminalistik  identifikatsiya  tushunchasi,  vazifalari,  prinsiplari  va 

shakllari.  Kriminalistik  identifikatsiya  ob’ektlari.  Identifikatsiya 

ob’ektlarining tasnifi. Identifikatsiyaviy tadqiqot jarayoni. Kriminalistik 

diagnostika. 

 

---

 

22 

Kriminalistik identifikatsiya tushunchasi, vazifalari, prinsiplari va 

shakllari 

 

Identifikatsiya  atamasi  lotincha  “idem”  (aynan  o‘sha)  so‘zidan 

olingan  bo‘lib,  aynanlikni  aniqlashni  bildiradi.  Bu  atamani  birinchi 

marta  fransiyalik  olim  Alfons  Bertilon  odamlarni  ro‘yxatga  olishga 

bag‘ishlangan  o‘z  ixtirosida  qo‘llagan.  Kriminalistik  identifikatsiya 

jinoyat ishi bo‘yicha qidirilayotgan, aniqlanishi lozim bo‘lgan muayyan 

(odam, buyum) ob’ektning aynan o‘zi ekanini bildiradi. 

Jinoyat  ishlarini  tergov  qilish  jarayonida  turli  ob’ektlarni  qidirish 

va aniqlash zaruriyati doimiy hodisa sodir bo‘lgan joyda qolgan qo‘l izi 

bo‘yicha  –  shaxs,  g‘ildirak  izlari  bo‘yicha  –  avtotransport  vositalari, 

kiyim  yoki  poyabzaldagi  tuproq  va  o‘simlik  qoldiqlari  bo‘yicha  joy 

kabilar aniqlanadi. 

Identifikatsiya  jarayonida  iz  qoldirgan  ob’ekt  qolgan  iz  bilan 

taqqoslab ko‘riladi. Agar izni shu ob’ekt qoldirgan bo‘lsa, aynanlik qayd 

etiladi.  

 

Jinoyatni  tergov  qilish  jarayonida  o‘xshashlik  tushunchasi,  uni 

aniqlash  prinsiplari  va  metodikasiga  oid  qoidalar  va  amaliy  tavsiyalar 

majmui  kriminalistik  identifikatsiya  to‘g‘risidagi  nazariyani  tashkil 

etadi. 

E'tibor  qiling!  Aynanlik  va  o'hshashlikni  aniqlash  vositasida  jinoyat 

ishiga oid bir qancha holatlar aniqlanadi, chunonchi: narsaning belgilari - 

uni  qaysi  korhona,  qachon  yasab  chiqarganini;  hodisa  sodir  bo'lgan 

joydagi  moddiy  izlar  -  u  yerda  kim,  qanday  harakat  qilganini;  o'q  va 

gilzani  tekshirib,  otish  qurolining  turi  va  aynan  o'zini;  dasthat  bo'yicha 

uni  yozgan  shahsni;  odam  oyog'ining  izi  bo'yicha  -  shu  odamning 

bo'yini;  qog’oz  va  siyoqning  belgilari  bo'yicha  hujjatning  necha  yil 

muqaddam yozilganini aniqlash imkoniyatlari bor. 

Esda tuting! Iz deganda, faqat moddiy izlar (qo'l, oyoq, buzish qurollari 

va  h.k.)  tushunilmay,  balki  tasviri  bor  barcha  buyumlar:  qo'lyozma, 

fotosurat, narsaning qoldiqlari, qismlari kabilarni, shuningdek, hotirani 

tasavvur etish lozim.  

 

E'tibor  qiling!  Kriminalistik  identifikatsiya  deganda,  ob'ektlarning 

qiyosiy  tadqiqoti  tushuniladi,  bunda  aynanlik  va  o'hshashlikdan  dalil 

sifatida foydalaniladi.  

---

 

23 

 

Kriminalistik  identifikatsiya  –  bilish  vositasi,  usuli  va  metodik 

majmui sifatida ob’ektning turli holati, ko‘rinishi, turli vaqtlarda va har 

qanday  murakkab  sharoitda  kriminalistik  ahamiyatga  ega  bo‘lgan 

aynanlik  va  o‘xshashlikni  aniqlashga  imkon  beradigan  mukammal 

metodikaga ega bo‘lishi kerak. 

 

Kriminalistik  identifikatsiya  ishonchli,  universal  va  yuqori 

darajadagi  nazariy  ta’limotdir.  Moddiy  dunyoning  ob’ektivligi,  xilma-

xilligi  undagi  o‘xshashlik  umumiy  bo‘lib,  aynanlik  har  bir  voqea  va 

narsalarning  o‘zigagina  xosligi,  ikkita  aynan  voqea  yoki  narsa  tabiatda 

va  jamiyatda  bo‘lishi  mumkin  emasligi,  ularning  har  biri  faqat  o‘ziga 

teng ekanligi identifikatsiyaning tub mohiyatini anglatadi. 

Kriminalistik  identifikatsiya  nazariyasi  uchun  shu  ob’ektlarning 

o‘zaro  ta’siri  natijasida  bir-birida  qoladigan  moddiy  asoratlar,  izlar, 

ularni  tadqiq  qilish  imkoniyati  mavjudligi  asos  bo‘lib  hisoblanadi. 

Zo‘ravonlik  sodir  etilganda,  uning  izlari  faqat  jabrlanganlar  badanida 

qolmay,  jinoyatchining  badanida  yoxud  kiyim-kechagida  ham  bo‘ladi. 

Birinchi  va  ikkinchi  turdagi  iz  ham  kriminalistikada  ahamiyatli 

hisoblanadi. 

SHuning  uchun  ham  to‘g‘ri,  teskari  va  qarshi  identifikatsiya 

E'tibor  qiling!  Kriminalistik  identifikatsiyaning  asosiy  hususiyatlari 

quyidagilardan iborat: 

kriminalistik  identifikatsiya  sud  dalillari  hisoblangan  faktik 

ma'lumotlarni  aniqlashga  yo'naltirilgan,  u  jinoyat-processual  qonun 

talablariga bo'ysunadi; 

kriminalistik identifikatsiya ilgari  sodir etilgan hodisa izidan borib, 

jinoyatni tergov qilish protsessida notanish ob'ektni tadqiq qiladi; 

kriminalistik  identifikatsiya  metodi  aniq  bir  moddiy  ob'ekt  yohud 

uning eng kichik bir qismini aniqlashga yo'naltirilgan. 

 

E'tibor qiling! Identifikatsiya belgilari: 

Ob'ektni qamrab olish darajasiga ko'ra: umumiy va  hususiy; 

Ahamiyatiga ko'ra: guruhga oid va individiuallashtirilishga 

ko'ra; 

Harakteriga ko'ra: miqdoriga va sifatiga ko'ra; 

Ob'ekt bilan aloqasiga ko'ra: zaruriyat tufayli va tasodifiy 

aloqalarga bog’liq. 

 

---

 

24 

aloqalarini uzviylikda tadqiq qilish va ulardan foydalanish kriminalistik 

identifikatsiya nazariyasi va amaliyotining dolzarb vazifasidir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kriminalistik  identifikatsiya  noprotsessual  va  protsessual 

shakllarda  amalga  oshiriladi.  Uning  noprotsessual  shakli  o‘z  navbatida 

bir  necha  ko‘rinishlarda  bo‘ladi:  1)  surishtiruv  organlari  tomonidan 

tezkor-qidiruv  tadbirlarini  o‘tkazish  chog‘ida  amalga  oshirilgan 

identifikatsiya;  2)  fuqarolik  sudlari,  shuningdek,  notariat  organi 

faoliyatida foydalaniladigan ma’muriy-huquqiy identifikatsiya. 

Jinoyat-protsessual  qonun  normalari  va  talablariga  muvofiq 

aynanlik  dastlabki  tergov,  surishtiruv  va  sud  muhokamasi  davrida 

Kriminalistik identifikatsiya printsiplari 

 

Identifikatsiya processida qatnashadigan ob'ektlar identifikatsiyalanuvchi va 

identifikatsiyalaydigan  turlarga  bo'linadi.  Identifikatsiyalanuvchi  -  bu 

aynanligi to'g'risidagi masalani hal qilish kerak bo'lgan  yoki qidirilayotgan 

ob'ekt  hisoblanadi,  identifikatsiyalaydigan  ob'ekt  esa  aynanlikni  aniqlash 

uchun vosita bo'lib hizmat qiladi. 

 

Identifikatsiya  jarayonida  hamma  ob'ektlar  -  identifikatsiyalanuvchi  ham 

identifikatsiyalaydigan ham o'zgarishsiz qoladi, deb bo'lmaydi, chunki ular 

doim  harakatda,  rivojlanishda.  Shu  bilan  birga  ob'ektlarning  o'zgarish 

darajasi  va  tezligi  xar  hil  bo'ladi.  Shuni  hisobga  olib  kriminalistik 

identifikatsiya  ob'ektlari  o'zgaradigan  va  nisbatan  o'zgaradigan  hillarga 

bo'linadi

. 

Identifikatsiya jarayonida bilishning analiz va sintez metodlari qo'llaniladi. 

Kriminalistik  identifikatsiya  tadqiqot  ob'ektlarining  o'ziga  hos  tomonlari 

qanchalik  chuqur  va  mukammal  analiz  qilinganligiga  bog'liq.  Ammo 

qiyoslanayotgan  ob'ekt  belgilarini  analiz  qilish  bilan  jarayon 

yakunlanmaydi.  qiyosiy  analiz  natijasida  mos  kelgan  belgilar  va  farqlar 

taqqoslanishi va ularning har birini tushuntirish zarur. 

 

Har  bir  taqqoslanayotgan  belgi  umuman  identifikatsiya  ob'ekti  sifatida 

harakatda,  o'sishda  ekani  e'tiborga  olinishi  kerak.  Bunda  xar  bir  belgining 

kelib chiqishi va o'zgarish sabablariga aniqlik kiritish lozim. Identifikatsiya 

ob'ektining ayrim belgilari ma'lum darajada  barqarorlikda qolishi mumkin. 

hatto,  identifikatsiya  ob'ektining  muhim  belgilari  qasddan  o'zgartirilgan 

bo'lishi ehtimol. 

 

---

 

25 

Aks etish shakliga 

ko'ra 

moddiy qayd qilingan va psihofiziologik (tasavvur 

bo'yicha) 

qo'llanish sohasi 

bo'yicha 

 

protsessual va noprotsessual faoliyatlarda, tergov harakati, 

sud ekspertizasi shaklida 

 

 

 

Sub'ektlar bo'yicha 

 

tergovchi, surishtiruvchi, sud, ekspert, tezkor hodim 

 

 

Yakuniy natija 

bo'yicha 

 

identifikatsiya va guruh mansubligini aniqlash 

 

Identifikatsiya 

qiluvchi bo'yicha 

 

odam, hujjat, predmet, jarayon va hodisa, hayvon, ashyolar 

majmui, bino, modda va b.q. 

 

Identifikaciya 

qilinayotgan ob'ekt 

bo'yicha 

 

butunning qismlari, moddiy qayd qilingan aks etish tavsifi, 

tasavvurdagi obrazlar, kimyoviy tuzilma, fizik hususiyatlar 

tizimi 

 

o‘tkaziladi.  Kriminalistik  identifikatsiya  tergov  harakati  masalan,  tanib 

olish  uchun  ko‘rsatish  orqali  amalga  oshiriladi  yoki  sud  tomonidan  ish 

ko‘rish jarayonida namoyon bo‘ladi. 

YUqoridagi  tasniflarga  muvofiq  kriminalistik  identifikatsiya 

sub’ekti  surishtiruvchi,  tergovchi,  sudya,  ekspert  bo‘lishi  mumkin.  Bu 

sub’ektlar jinoyat-protsessual qonunda belgilangan tegishli kriminalistik 

usullar,  vositalar,  metodlardan  foydalanib,  identifikatsiyani  protsessual 

shakllarda amalga oshiradi.