Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 

Keyingi tergov harakatlarini o‘tkazish taktikasi 

E’tibor  qiling!  Mehnatni  muhofaza  qilish  qoidalarining  jinoiy 

tarzda  buzilishini  tergov  qilishda  quyidagi  versiyalar  surilishi 

mumkin: 

1)etarlicha  malakaga  ega  bo‘lmagan  hamda  texnika  xavfsizligi 

bo‘yicha yo‘l-yo‘riq berilmagan shaxsni ishga qo‘yishdan iborat; sodir 

bo‘lgan  baxtsiz  hodisa  yo‘l  qo‘yilgan  buzilish  bilan  sababiy 

bog‘lanishga ega;  

2)  hodisa  yo‘l  qo‘yilgan  buzilishlar  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan; 

foydalanilgan  uskunalarning  texnik  nuqsonlari  baxtsiz  hodisaga 

bevosita sabab bo‘lgan;  

3)  texnika  xavfsizligi  qoidalari  buzilmagan;  baxtsiz  hodisa 

jabrlanuvchining o‘z ehtiyotsizligi tufayli sodir bo‘lgan.  

---

 

435 

 

Tergovning  ikkinchi  bosqichida  tergovga  dalil  bo‘lishi  mumkin 

bo‘lgan  boshqa  shaxslar  so‘roq  qilinadi.SHu  shaxslar  qatorida  birinchi 

navbatda  jabrlanuvchining  u  bilan  bitta  uchastkada  ishlagan,  lekin 

baxtsiz  hodisa  guvohi  bo‘lmagan  hamkasblari  so‘roq  qilinadi.  Ular 

bajarilgan  ishlarning  xususiyati  haqida,  texnologiyaga,  texnika 

xavfsizligi  qoidalari  va  yo‘riqnomalarga  rioya  etilgan-etilmagani, 

mavjud  qoidalarga  rioya  etilishi  ustidan  nazoratning  ahvoli  xususida, 

shuningdek,  jabrlanuvchining  shaxsi,  uning  malakasi  va  tajribasi 

bajarilgan ishlar xususiyatiga muvofiqligi haqida so‘roq qilinadilar. 

Baxtsiz hodisa sodir bo‘lgan uchastka, smena, sex, ishlab chiqarish 

rahbarlari  so‘roq  qilinishlari  kerak.  Ulardan  mehnat  jarayoni  qanday 

tashkil etilgani, jabrlanuvchiga ishni kim tomonidan buyurilgani, baxtsiz 

hodisa yuz bergan paytda ular qaerda turgani, ularni qachon, kim va qay 

tarzda  xodimlarga  tanishtirgani,  mazkur  qoidalarga  qanday  rioya 

etilgani,  ularning  bajarilishi  uchun  kim  mas’ul  ekanligi,  xavfsizlik 

qoidalariga  amalda  rioya  etib  kelinganmi,  agar  ular  buzilgan  bo‘lsa, 

nima tufayli buzilgani aniqlashtiriladi. 

Texnika  xavfsizligi  qoidalari  jinoiy  tarzda  buzilgani  to‘g‘risidagi 

ishlarni tergov qilishda faoliyati baxtsiz hodisa bilan bog‘liq bo‘linmalar 

va  xizmatlarning  rahbarlari  (bosh  elektrik,  bosh  texnolog  va  h.k.)ni 

so‘roqdan  chetda  qoldirib  bo‘lmaydi.  Umuman  korxona  bo‘yicha  va 

uning  ayrim  bo‘linmalarida  texnika  xavfsizligi  uchun  mas’ul  shaxslar 

ham  so‘roq  qilinadi.  Ulardan  baxtsiz  hodisaning  sabablari  haqidagi, 

baxtsiz  hodisa  munosabati  bilan  va  mehnatni  muhofaza  qilishni 

kuchaytirish uchun ko‘rilgan choralar haqidagi ma’lumotlar aniqlanadi. 

Buxgalteriya  xodimlaridan  mazkur  korxonada  mehnatni  muhofaza 

qilishga  ajratilgan  mablag‘lar  haqida,  ularning  sarflanishi,  mehnatni 

muhofaza  qilish  va  texnika  xavfsizligi  rejasini  amalga  oshirishning 

moliyaviy-moddiy imkoniyatlari haqida ma’lumot olish mumkin. 

Bundan  tashqari,  guvohlar  tariqasida  ishlab  chiqarish  bilan  bog‘liq 

bo‘lmagan  shaxslar  (jabrlanuvchining  qarindoshlari,  tanishlari)  ham 

so‘roq  qilinishi  mumkin.  Mehnat  sharoitidagi  noqulayliklar,  texnika 

xavfsizligi 

qoidalarining 

buzilishlari, 

etarlicha 

tayyorgarliksiz, 

malakasiz,  yo‘l-yo‘riqlar  berilmasdan  ishni  bajarishni  topshirish  hollari 

haqida ularga jabrlanuvchi so‘zlagan bo‘lishi ehtimoldan holi emas. 

Mehnatni  muhofaza  qilish  qoidalarining  jinoiy  tarzda  buzilishlari 

to‘g‘risidagi  jinoyat  ishlarini  tergov  qilish  jarayonida  tergovchi 

ko‘pincha  mutaxassislar  yordamiga  tayanishiga,  sud-texnika,  sud-

---

 

436 

tibbiyot va tibbiy-mehnat ekspertizalari tayinlashiga to‘g‘ri keladi. 

Sud-texnika  ekspertizalari  maxsus  bilimlar  talab  qilinadigan 

murakkab  texnik  masalalarini  hal  qilish  zarur  bo‘lganda  o‘tkaziladi. 

Idoraviy  tekshirish  materiallarida  va  texnik  inspektor  xulosasida 

etarlicha  hamda  xolisona  ma’lumotlar  bor  bo‘lsa,  sud-texnika 

ekspertizasi tayinlanmas-ligi mumkin. Biroq yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan 

xulosalar bo‘lsa ham, ayniqsa ayblanuvchi ularga rozi bo‘lmaganda yoki 

bu xulosalar bir-biriga zid bo‘lganda sud-texnika ekspertizasi o‘tkazishi 

shart. 

Amaliyotda  sud-texnika  ekspertizasi  oldiga,  qoida  tariqasida, 

quyidagi  savollar  qo‘yiladi:  1)  mazkur  hodisaning  sabablari  qanday 

(texnikaviy  va  tashkiliy);  2)  tegishli  dastgoh,  agregat,  mexanizm  va 

boshqalarning texnik holati qanday; 3) mazkur holda texnika xavfsizligi, 

sanoat  sanitariyasi  qoidalari  va  mehnatni  muhofaza  qilishning  boshqa 

sanoat  sanitariyasi  qoidalari  va  mehnatni  muhofaza  qilishning  boshqa 

qoidalari  buzilganmi?  4)  agar  buzilish  mavjud  bo‘lsa,  u  aniq  nimadan 

iborat  bo‘lgan,  uning  hodisa  bilan  sababiy  bog‘lanishi  bormi?  5)  yo‘l 

qo‘yilgan buzilishlar yuzaga kelishiga nima  yordam bergan? 6) qanday 

chora-tadbirlar mazkur hodisaning oldini olishi mumkin edi? 

Sud-tibbiyot  ekspertizasi  mazkur  toifadagi  ishlar  bo‘yicha  asosan 

o‘limning  sabablarini,  badanga  etkazilgan  shikastlarning  darajasini, 

jabrlanuvchining  baxtsiz  hodisa  paytidagi  ahvolini,  jabrlanuvchining 

kiyim-kechagi  va  badanidagi  izlarni  hamda  jarohatlovchi  omillarni 

aniqlash  uchun  tayinlanadi.  Sud-tibbiyot  ekspertizasi  tirik  shaxslar, 

murda,  kiyim-kechak  yoki  boshqa  narsalarga  taalluqli  masalalarni  hal 

qilishi  mumkin.  Tergovchi  ekspertga  hodisa  joyini  ko‘zdan  kechirish 

ma’lumotlarni,  tibbiy  hujjatlarni,  idoraviy  tekshirish  materiallarini, 

ishning  boshqa  materiallarini  taqdim  etishi  kerak.  Ishlab  chiqarish 

sanitariyasi  va  kasb  kasalliklari  bo‘yicha  tibbiyot  mutaxassislarini  jalb 

etgan holda kompleks sud-tibbiyot ekspertizasi tayinlanishi mumkin. 

Nihoyat,  to‘plangan  dalillar  asosida  ayblanuvchini  so‘roq 

qilishning  o‘ziga  xos  xususiyatlari  tergov  qilinayotgan  hodisa  sodir 

bo‘lgan  sohadagi  ishlab  chiqarish  faoliyatining  o‘ziga  xos  jihatlaridan 

kelib  chiqadi.  So‘roq  qilish  chog‘ida  aniqlanadigan  masalalar 

texnologiya 

jarayonining 

xususiyatlari 

bilan, 

maxsus 

texnik 

tushunchalar  va  atamalar,  ayblanuvchi  lavozimiga  ko‘ra  qanday 

mavqega egaligi va boshqa holatlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Ayblanuvchini 

so‘roq  qilishda,  qoida  tariqasida,  quyidagilarni  aniqlash  kerak:  1) 

mazkur  mutaxassislik  bo‘yicha  maxsus  ma’lumoti  va  ish  staji  qanday? 

---

 

437 

2)  mazkur  uchastkada  texnika  xavfsizligi  qoidalariga  rioya  etilishi 

ustidan  qanday  nazorat  choralari  ko‘rilgan;  3)  ayblanuvchi  texnika 

xavfsizligi bo‘yicha qoidalar va yo‘riqnomalarni bilganmi hamda ularga 

rioya  etishda  unga  nima  halaqit  bergan?  4)  mazkur  uchastkada  ilgari 

ham  baxtsiz  hodisalar  yuz  berganmi  va  shu  munosabat  bilan  qanday 

choralar ko‘rilgan? 5) ayblanuvchi sodir bo‘lgan hodisa sababini nimada 

deb hisoblaydi va texnika xavfsizligi qoidalari buzilishida o‘z aybini tan 

oladimi? 

So‘roqning  muvaffaqiyati  ko‘p  jihatdan  unga  maxsus  texnik 

adabiyotlar,  texnika  xavfsizligi  bo‘yicha  qoidalar  va  yo‘riqnomalar, 

korxona rahbari va yuqori organlarning buyruqlarini o‘rganib chiqishdan 

iborat bo‘ladigan tayyorgarlik ko‘rishga bog‘liq bo‘ladi.