Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

Eksperiment.
Uning zaminida tekshirilayotgan hodisani o‘rganish 
va uning boshqa hodisalar bilan aloqasini aniqlash maqsadida 
o‘tkaziladigan ilmiy asoslangan tajriba yotadi. Bunda tekshirilayotgan 
hodisa sun’iy ravishda iloji boricha to‘la va aniq takrorlanadi. 
Eksperiment kuzatuv bilan birga olib boriladi, ammo bu mazkur 
metodlar 
aynan 
bir 
xil 
ekan, 
degan 
ma’noni bildirmaydi. 
Eksperimentning o‘ziga xos belgisi kuzatilayotgan hodisa jarayoniga 
eksperiment o‘tkazuvchining faol aralashuvidan iborat. Kriminalistikada 
eksperimental tekshirish va aniqlab olish, ba’zi hollarda tergov yoki 
sudda ko‘rilayotgan ish yuzasidan ahamiyatli bo‘lgan yangi 
ma’lumotlarni olish uchun o‘tkaziladi. Tergov eksperimenti, albatta, 
protsessual shaklda amalga oshiriladi. 
Ekspertizani amalga oshirishda ham ilmiy tadqiqotga xos 
sharoitlarda eksperiment o‘tkaziladi. Eksperimentlar-ning umumiy 
tomonlari ilgaridan tayyorlangan sharoitda o‘tkaziladigan tajribalar, 
olingan natijalar bo‘lib, ularning to‘g‘riligi sinab ko‘rish orqali 
kafolatlanadi. 
Modellashtirish. 
Bu metod texnik fanlar zaminida vujudga kelib, 
ijtimoiy fanlarda modellashtirish keng tarqalgandan keyin umumilmiy 
metod sifatida e’tirof etila boshlandi. Uning mohiyati ob’ektni o‘xshash 
model orqali bilishdan iborat, bunda tadqiq qilinayotgan ob’ekt uning 
asosiy belgilari, xususiyatlari orqali tiklanadi. Model moddiy va ideal 
bo‘lishi mumkin. Har ikki xil model ham kriminalistikada keng 
foydalaniladi. 
Jinoyat protsessida materialdan tayyorlangan modellarga gipsli 
shakl yasash, barmoq izlari nusxasi olish, voqea sodir bo‘lgan joyning 
konstruksiyasini tayyorlash, M.M.Gerasimov metodi asosida odamning 
bosh ko‘rinishini tiklash kabilar kiradi. Hozirgi kunga kelib, zamonaviy 
kompyuter vositalari yordamida 3D ko‘rinishda modellashtirish ham 
ancha keng rivojlanmoqda.
Bilish jarayonida ideal model ham ma’lum rol o‘ynaydi. Bunga, 
eng avvalo, tezkor-qidiruv, tergov va ekspert tusmollari kiradi. 
Modellashtirish rolini baholar ekanmiz, har qanday yaxshi nusxa hech 
qachon originalni to‘la ifodalay olmasligini e’tiborga olmoq kerak. 
Nusxa ob’ektning belgilari, xossalari va sifatidan bir qisminigina 
ifodalaydi. Ammo modellashtirish vositasida tadqiq qilinayotgan ob’ekt 
to‘g‘risida bir oz bo‘lsa-da, qo‘shimcha axborot olish mumkin. Bunday 
axborot tergovchining bo‘lib o‘tgan hodisalar to‘g‘risida tasavvurini 
kengaytiradi. 

---

19