Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

6. Muhr va shtamp akslarini qalbakilashtirish. 
Qalbaki muhr va shtamplarning o‘zi qo‘lda yasalgan bo‘ladi yoki 
aksini qo‘lda chiziladi. YAsama muhr shtamplarning standart shaklida 
doira, to‘rtburchak, uchburchak turlarining o‘lchovlari farq qiladi. Harf 
shakllari, buzilishi, o‘lchovi, o‘zaro joylashuvi kabi belgilari hosil 
bo‘ladi. Masalan, sirkuldan qoladigan teshik, qalam va ruchkada 
chizilganda harakatning bir ikki joylarida to‘xtash alomatlari bo‘ladi. 
Hujjatdagi haqiqiy muhr aksini biroz namlab soxta hujjatning 
kerakli joyiga tushirish usuli ham uchrab turadi. Bu holda muhr aksidagi 
bo‘yoq pasta - mastika chiziqlarida yoyilib rangi ancha susayadi. 
YOzuvlari va muhrning markazidagi rasm belgilari noaniq bo‘lib 
tushadi. Muhr-shtamplarning akslarini soxtalashtirishda ba’zida bir 

---

133 
necha usullarni qo‘llaydilar. Soxta hujjatdagi muhr-shtamp akslarini 
ko‘zdan kechirish jarayonida uning qaysi muassasa, vazirlik, idora - 
korxonaga tegishli ekanligini aniqlash, asl nusxa namunalari bilan 
solishtirib ko‘rish, uning umumiy buzilishiga, harflarning joylashuviga 
standart shakliga mos kelishiga jiddiy e’tibor berish lozim. 
7. Hujjatlarning qalbaki blankasini yasash. 
Bu usul ko‘p hollarda shaxsiy hujjatlarni (oliy yoki o‘rta ma’lumot 
haqidagi 
diplomlar, 
mashina 
pasporti 
va 
shaxsiy 
haydovchi 
guvohnomalari) tayyorlashda, shuningdek, pul va qimmatbaho 
qog‘ozlarni 
(obligatsiya, 
lotoreya, 
chek, 
veksel 
kabilar) 
qalbakilashtirishda ishlatiladi. Jinoyatchilar blankalarni yasashda 
rassomchilik, poligrafiya hunarlarini ishlatish bilan birga turli moslama 
stanok va texnik jihozlardan foydalanadilar. Soxta blankadagi tipografik 
yozuvlar umum standart tuzilishidan, bo‘yoqning tarkibi, rangi, yozuv 
harf tuzilishi bilan farq qiladi. Blankaning yasalishida qo‘llanilgan 
material, bo‘yoq elim, tarkiblari ham guruh mansubligi jihatdan farq 
qiladi. 
Soxta pul va qimmatli qog‘ozlarni yasashda quyidagi belgilar hosil 
bo‘ladi: maxsus himoya vositasini bajaruvchi qog‘ozning ichki va sirtqi 
qatlamidagi mikroskopik kashta va matnning yo‘qligi, qog‘ozning 
tarkibiga kiruvchi kimyoviy vositalarning boshqacha turi ishlatilishi va 
boshqalar. 
Jinoyatchilar hujjatlarni soxtalashtirishda bir necha hujjatning 
qismlarini o‘zaro montaj qilish usuli va hozirgi zamonaviy texnik 
jihozlarini ham ishlatadilar. 
Qalbakilashtirilgan hujjatlarning yuqorida ko‘rsatilgan alomatlarini 
kuzatish va aniqlash uchun kriminalistik texnikada ishlab chiqqan uslub 
va uslubiyotlarni egallamoq, shuningdek, zamonaviy texnik vositalarini 
qo‘llay bilmoq zarurdir.