Logistika

Ta’minoming ombor yoki tranzit shaklini tanlash. Buni quyidagi miqdorlar yordamida hisoblarni o'tkazib amalga oshirish mumkin:

Zos + Z& + Z_ft + Zsts + Zks + Z_pi4 + Zds + Zss + Zps < z„_g +

Z_zt + Z,_t + Z_M + Zk, + Z_pi, + Zdt + Z_st + Zpt,

bunda, Zos — tovarlarning ombor zaxirasida yoki yo'lda qolib ketishi natijasidagi yo‘qotishlar; Z& — korxona omborida zaxiralarni saqlash xarajatlari; Z,_s — tashish ishlariga ketadigan ummiy xarajatlar; Z,_s

• 
  yuklash va tushirish xarajatlari; Zts — savdo, transport va broker kompaniyalariga komission xarajatlar; Z_pzs — buyurtmalarning bajarilmasligi natijasidagi yo‘qotishlar; Z& — hujjatlashtirishga ketadigan xarajatlar; Z_ss ~ sug‘urta xarajatlari; Z_ps - yo‘lda tovarlarning buzilishi natijasidagi yo‘qotishlar; Zog — tovarning zaxirada qolib ketishi natijasidagi yo'qotishlar; Z_v — zaxiralarni korxona va iste’molchi omborlarida saqlash xarajatlari; Z„ — transport xarajatlari; Z_sn — yuklash va tushirish xarajatlari; Z_k,
  
• 
  komission xarajatlar; Z_pzt — yetkazib berishning talab qilinayotgan muddatlarini taminlay olmaslik natijasida buyurtmalarning bajaril- masligidan olingan yo‘qotishlar; Z hujjatlashtirishga ketadigan xarajatlar; Z_s, — sug‘urta xarajatlari; Z_p, — yoMdagi tovarlarning buzilishi natijasidagi yo'qotishlar.
  

Keltirilgan tengsizlikning chap tomoni tovar harakatining ombor shaklida, o‘ng tomoni esa — tranzit shaklida umumiy zaxiralarni aks ettiradi.

Nazorat uchun savollar

1. 
   Zaxiralarni boshqarish tizimida xarajat turlarining o‘ziga xos jihadari va qo ‘llanilishi bilan bug ‘liq holailarini izohlab bering.
   
2. 
   Moddiy zaxiralarni tashkil etish sabablari nimadan iborat?
   
3. 
   Buyurtma miqdori va davriyligi, belgilangan tizjmlar ahamiyati, afzalligini izohlab bering.
   
4. 
   Zaxiralarni boshqarish strategiyalarining mohiyati va unga mos jihatlar nimalardan iborat?
   

5. 
   Buyurtma davriyligi belgilangan tizimini boshqarishdan maqsad nima?
   
6. 
   Korxonalarda zaxiralarni nazorat qilish tizimlarining afzalligi va kam- chiliklarini tushuntirib bering.
   
7. 
   Tugatilmagan ishlab chiqarishni nazorat qilishdan maqsad nima?
   
8. 
   Talabdan foiz strategiyasini qanday tushunasiz va uning tarkibiga nimalar kiradi?
   

V. Moddiy oqimlarni tashkil etish bilan bog'liq xarajatlar nimadan iborat?

10. 
    Xarajatlami aniqlash usullarini izohlab bering.
    
11. 
    Korxonada moddiy oqimlarni tashkil etish bilan bog'liq xarajatlar nimadan iborat?
    
12. 
    Mahsulotni sotish jarayonlarini amalga oshirish bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar nimadan iborat?
    
13. 
    Sug'urtalash xarajatlariga nimalar kiradi?
    
14. 
    Yuklarni tashishga ketadigan xarajatlami ta’minlash nimalarga bog'liq?
    
15. 
    Logistik jarayonlarning optimallik mezonini izohlab bering.
    
16. 
    Tovar harakati shakllari va chizmalari qanday ianlanadi?
    
17. 
    Ta’minotning ombor yoki tranzit shakli qanday tanlanadi?
    

7. 
   BOB.
   

OMBORLARGA JOYLASH LOGISTIKASI

Reja:

1. 
   Logistika tizimida ombor o‘rni.
   
2. 
   Ombor faoliyatining asosiy funksiyalari.
   
3. 
   Omborda texnologik jarayonni tashkil qilish.
   
4. 
   Omborga mahsulotlarni qabul qilish va joylashtirish.
   
5. 
   Omborlar faoliyatini baholash.
   

1. 
   Logistika tizimida ombor o‘rni
   

Omborxona tushunchasi. Ombor deganda tovarlarni qabul qilish, saqlash, joylashtirish va taqsimlash bo‘yicha amaliyotlar kompleksini amalga oshirishga mo‘ljallangan, maxsus texnologik uskunalar bilan jihozlangan bino, inshoot va turli qurilmalar tushuniladi.

Omborlaming asosiy vazifasi — iste’molchilar buyurtmasi zaxi- rasini jamlabh, ulami saqlash va uzluksiz bir me’yorda ta’rnin- lanishini amalga oshirish.

Ombor yoki omborlar majmuyi xizmat ko'rsatish infrastruk- turasi bilan birgalikda ombor xo‘jaligini tashkil etadi. Sanoat korxonasida ombor xo'jaligining asosiy vazifasi sanoatning tegishli moddiy resurslar bilan to‘g‘ri oziqlanishini, ularning saqlanishini tashkil etish va omborxona amaliyotlarini amalga oshirish bilan bog'liq xarajatlami imkon boricha qisqanirishdir.

Logistika tizimida omborlarning ahamiyati va o‘rni. Omborlar logistika tizimining asosiy qismlaridan birini tashkil etadi. Logistik tizim omborlarga bo'lgan tashkiliy va texnik-iqtisodiy talablarni shakllantiradi, omborlar tizimining maqsadini va eng maqbul ishlash mezonini belgilaydi, yuklarni qayta ishlash shartlarini aniqlaydi. 0‘z navbatida, materiallarni omborga joylashtirishni tashkil etib (ombomi joylashtirishga joy tashlash, materiallarni •..'ujkush usullari va boshqalar) zaxiraning logistika tizimining turli i|ismlarida aylanisbi bilan bogiiq xarajatlariga, miqdoriga va luiakatiga sezilarli ta’sir ko'rsatadi.

Ix)gistikada omborlar ham ijobiy, ham salbiy ahamiyatga ega. (Jmborda saqlashning salbiy tomoni shundaki, zaxiralarni omborda uiqlash bilan bogiiq xarajatlar hisobiga tovar narxi oshadi. Bu

omborga joylashtirish amaliyotlariga sarflanadigan xarajatlar, mnborxonani ijaraga olish, omborlarni tartibda saqlash bilan bogiiq inriy xarajatlar.

Bundan tashqari omborxona zaxirasi tashkil etilishi natijasida I'osiiqa maqsadlarda foydalanilishi mumkin bolgan ko‘p miqdordagi moliyaviy resurslar ishga solinmay qoladi. Shu sababli mahsulotlarni omborxonaga joylashtirish xarajatlami kamaytirishga yijki logistik servis silatini oshirishga imkon bersagina o‘zini oqlaydi (lalabga tez javob berishga yoki arzon narxlarda oldindan sotib ulish hisobiga iqtisodga erishish).

Omborga joylashtirishning ijobiy tomoni shundaki, ishlab chiqarish to‘g‘rilab olinadi, yuklarni butlashga, zaxiralarni to‘p- I.ishga va taqsimlashga kerakli texnik va tashkiliy sharoitlar ytiratiladi.

Demak, obmor xizmati logistikasi — bu ombor xo‘jaligida oqimning qayta ishlash jarayonida amalga oshiriladigan o‘zaro bogiiq operatsiyalar kompleksidir.

Ombor xizmati — logistikasining o‘rganish obyekti tovar- moddiy qiymatliklarini omborga joylashtirish, yukni qayta ishlash va o‘rash jarayonidir.

Omborga joylashtirish — logistik kanal ishtiiokchilari tomonidan /axiralarni saqlash, ularning butligini ta’minlash, ulami maqsadga muvofiq (ratsional) joylashtirish, hisobga olish, doimo yangilab Mu ish va xizmatlarning xavfsiz usullaridan iboratdir.

Omborlarning roli va o‘rnini tahlil qilganda iyerarxiyaning turli bosqichlarida, ya’ni umumdavlat, regional, lokal va ishlab chiqarish bosqichlarida ko"rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Ombor xo'jaligini tashkil etishning eng sodda variantlaridan biri keng larinoqli tuzilmadir. Bunday tuzilmada qaysidir bir tt/plash punkti boshqa bir nechta punktlar uchun manba — ombor boladi.

Bu tizimning keyingi bir bosqichi eshelonlashgan tuzilma bo‘lib, u bir necha iyerarxiya boqichi — joylashtirish eshelonlaridan iborat bo'ladi.

Bunday tizimda iste’molchilardan talablar eng quyi pog‘onadagi punktga tushadi. Normal sharoitda tovarlar har bir oog onadagi omborlar yaqin joylashgan yuqori pog‘onadagi ombordan to‘ldiriladi.

Masalan, kirim omborlarining zaxiralari ulgurji regional omborlardan to'ldiriladi. Ba’zan tovar omborga to‘g‘ri yetkazib beruvchidan regional va kirim omborlarini cheklab o'tadi, yoki regional ombordan kirim omborlarini chetlab o‘tadi.

Ombor xo'jaligini tashkil etishning zamonaviy turlaridan biri do‘kon-omborlardir. Ko‘p nomenklaturalik assortiment sharoitida joylash, saqlash, qidirish uchun mo‘ljallangan tara-donali mahsulotni qanchadur darajadagi mexanizatsiya va avtomatizatsiya qilingan ombor sifatida do‘kon-ombor namoyon bo‘ladi. Bu jihatdan ombor faoliyati oddiydir. Yangi narsa shuki, omborda rejalashtirilgan tranzit hajmdan ortiqchasi paydo bo'lsa, mavda ulgurji xaridorlarga tezkorlik bilan sotish ruxsat etiladi. Shu maqsadda ombor qoshida savdo zali va mayda ulguiji savdo uchun qabul, butlash va jo‘natish zonalari, shuningdek, ma’muriy va xizmat ko'rsatish binolari tuziladi.