Logistika markazlari va erkin iqtisodiy hududlar jahon amaliyotida reja

Birinchi guruhni⁴ savdo EIHlari tashkil etadi. Bu eng avval paydo bo’lgan EIHlardan biridir(XVI-XVII asrlarda paydo bo’lgan). Unga erkin bojxona hududlari, savdo-saqlash hududlari, erkin portlar, birinchi navbatda esa eng keng tarqalgan ESH (erkin savdo hududlari) kiradi. ESH dengiz portlari yoki aeroportlar hududida yoki bevosita ularga yaqin joylarda tashkil qilinadi. Ular bojxona eksterritorialligidan foydalanishadi: ularda saqlanayotgan va sotilayotgan mahsulotlar oddiy bojxona tekshiruvidan o’tkazilmaydi. ESHlaridan biri sifatida “Dyuti fri” (Duty free – boj to’lanmaydigan) magazinlari tilga olinadi. Ular ko’p xalqaro aeroportlarning zaruriy ashyosiga aylangan bojsiz savdo qilish huquqidan foydalanadi.
Ikkinchi guruhga sanoat ishlab chiqarish EIHlari kiradi va ularning bir qancha turlari mavjud. Bu guruh EIHlarini eksport va importga ixtisoslashgan ikki bo’limga ajratish mumkin. Ulardan birinchisi tashqi bozorda, ikkinchisi esa ichki bozorda faoliyat yuritadi. Eksport–ishlab chiqarish hududlari ancha ko’p bo’lganligi uchun ular EIH ikkinchi guruhining asosiy qismini tashkil qiladi. ESHlaridan farqli ravishda eksport-ishlab chiqarish hududlari birinchi o’rinda mamlakatning eksport salohiyatini va mos ravishda valyuta tushumlarini oshirishga mo’ljallangan.
Ularning ba’zi birlari ESHni o’zgartirish asosida paydo bo’lgan, lekin ko’p qismi eksportga yo’nalganlik asosida shakllangan. Bunday hududlar uchun yig’ish korxonalari mavjudligi xosdir.
Uchinchi guruhni ilmiy-texnologik (texnik-joriy etish) EIHlar tashkil etib, ularda milliy va chet el loyiha, izlanish, ilmiy-ishlab chiqarish, shuningdek, yagona soliq va moliya tizimi imtiyozlaridan yagona foydalanadigan firmalar mujassam etadi. Bunday EIHlarning vazifasi yangi texnologiyalarni mahalliy amaliyotga kiritish va ishlab chiqishdan iborat. Ular innovatsion va ilmiy markazlar, ilmiy, izlanish parklari, texnoparklar xususiyatlariga ega.
To’rtinchi guruh xizmat EIHlaridan iborat bo’lib, asosan moliyaviy, shuningdek, boshqa turli xildagi xizmatlar ko’rsatishga ixtisoslashgan firma va tashkilotlarga imtiyozli sharoitlar yaratib beradi. Ular orasida offshor hududlar, moliyaviy markazlar, bank, turistik va boshqa xizmatlarni ko’rsatish markazlari farqlanadi.