Qmb
lunula S/oy— omborning foydali maydonchasi, m2, Zmax — saqlanishi ki (iik bo'lgan zaxiralarning eng katta miqdori, t; дт.ь ~ ombor Ittydali maydonchasining 1 m2 yo'l qo'yilishi mumkin bo'lgan vuk og'irligi, t.
Ihinday holda umumiy maydon quyidagi formula bo'yicha mqlanadi:
V - Sf°y
°um у »
Л1
bunda К\ — omborning umumiy maydonidan foydalanish koeffitsiyenti.
Ikkinchi usul bo'yicha ko‘rsatkich ancha to‘g‘ri aniqlanadi. Omborning foydali maydoni quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
Sfoy ' " Sst ' ft':!-
bunda Sst — bitta steliaj egallaydigan maydoncha, m2; ns< — saqlashga mo‘ljallangan stellajlar soni, dona:
n!
nu = —.
П7
bunda ni — eng katta miqdordagi zaxirani saqlashga zarur bo‘lgan stellajlar katakchalarining umumiy soni, dona; П2 — mazkur stel- lajdagi katakchalar soni, dona;
z
_ ПШХ
я, - -
bunda V — steliaj katakchasimng hajmi, nr\ у — saqlanayotgan materiallaming solishtirma og‘irlig‘i, t/m3; K— katakeha hajmining to'ldirilish koeffitsiyenti.
Omborlar faoHyatini baholash
Amaldagi omborlar faoliyatini baholash. shuningdek, qurila- yotgan va qayta qurilayotganlardan ko‘proq naf keltiradiganini tanlash quyidagi texnik-iqtisodiy koVrsatkichlar bo‘yicha amalga oshiriladi:
Omborlar ishi tezligi ko£rsatkichlari.
Ombor maydonidan samarali foydalanish ko'rsatkichlari.
Ombor ishlarining mexanizatsiyalashtirilish ko‘rsatkichlari. Omborlar ishi tezligi ko‘rsatkichlari ombordagi tovar ayla-
nishini va yuk aylanishini, shuningdek, materiallaming omborga qaytishi ko‘rsatkichlarini o‘z ichiga oladi.
Ombordagi tovar aylanishi — korxonaning ayrim omborlaridan, ivdo-vositachi tashkilotlar omborlari va h.k.lardan tegishli davr mobaynida (oy, chorak, vil) sotilgan mahsulot sonini tavsiflovchi ko'rsalkich,
Ombordagi yuk aylanishi — ombordagi ish hajmini tavsiflovchi so! ko‘rsatkich. Ma’lum vaqt mobaynida jo'natilgan (berilgan) inaleriallar soniga ko‘ra hisoblanadi (bir tomonlama yuk .tylaii ishi),
Yuk oqimi — bir vaqt birligida bir joydan o‘tgan yuk soni.
Yukni qayta ishlash — yuk harakati yo‘lida yukni qaytadan oi l ish soni. Omborda yuk aylanishining yukni qayta ishlashga bo'lgan nisbati yukni qayta ishlash koeffitsiyenti bilan tavsiflanadi, Ihi nisbat yuk oqimidan 2—5 barobar ko‘p boiishi mumkin. Yukni
Ч-ivla ishlash koeffitsiventining pasayishi yukni qayta ishlash icvnologiyasi yaxshilanganligini hamda omborda kompieks
icxa n izatsiyalashtirish va avtomatlashtirLsh tizimi joriy etJganiigini ko'rsatadi.
Materiallaming omborga borib-kelish koeffitsiyenti — bu materiallar yillik (varim yillik, chorak villik) aylanishining o‘sha davrda ombordagi materiallar qoldig‘iga bo‘lgan nisbatidir. Agarda nia’lum bir kalendar davrda (vil, chorak, oy) ombordan berilgan (Ibvdalanilgan) materiallarni Qp deb belgiiasak, birinchi oyning biiiiichi sanasiga ombordagi materiallar qoldig‘ini — qv ikkinchi oyning birinchi sanasiga ombordagi materiallar qoldig'i — q2; oviridan oldingi oyning birinchi sanasiga ombordagi materiallar i|oldig‘i ~ qa-\\ so‘nggi oyning oxirida ombordagi materiallar t|oldig‘i qn bo‘Isa, materiallar aylanishi tezligi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
lunula m — hisoblashda foydalanilgan qoldiqlar soni. Ku? har doim in i dan ko‘p bo‘lishi kerak.
Omborga yuk kelib tushishining (ombordan yuk jo'natilishinmg) bir maromda bo‘lmaslik koeffitsiyenti K„ omborga ma’lum davr mobaynida eng ko‘p kelib tushgan (ombordan jo'natilgan) yukning ('tonnada) — Qm3X o‘rtacha kelib tushgan (jo'natilgan) yukka — Q0T bo‘lgan nisbati bilan hisoblanadi, ya’ni:
бпш
Qor
Yuklar kelib tushishi (jo‘natilishi) bir maromda bo'lmasligi qabul qilish (jo‘natish) maydonchalari o‘lchamiga, transportda ko'tarish mexanizmlari ishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Ombor maydonidan samarali foydalanish ko‘rsatkichlari. Mazkur kolrsatkichlar gumhiga quyidagilar kiradi:
ombor maydonidan foydalanish koeffitsiyenti;
ombor hajmidan foydalanish koeffitsiyenti;
1 m2 foydali maydonga tushadigan o‘rtacha solishtirma yuk og‘ir1ig‘i;
yuk qizg‘inligi.
Ombor maydonidan foydalanish koeffitsiyenti KJoy omborning foydali maydonchasining omborning umumiy maydoniga bo'lgan nisbati bilan belgilanadi:
к -Sfoy
fay „ ’
^um
Ombor hajmidan foydalanish koeffitsiyenti K, omborning nafaqat maydonidan, balki balandligidan ham foydalanishni nazarda tutadi va quyidagi formula asosida aniqlanadi:
к .Ь.
V
um
bunda Vfoy — yuk joylashtiriladigan maydonning foydali ba- landlikka (ya’ni stellajlar, shtabellar balandligiga) bo‘lgan ko'paytmasi bilan aniqlanadigan foydali hajm; Vum — ombor umumiy maydonining asosiy balandligiga (ya’ni ombor polidan yuk joylashtirishni cheklaydigan tomning turtib chiqqan qismi- gacha bo'lgan balandlikka) ko‘paytmasi bilan aniqlanadigan omborning umumiy hajmi.
/ m2 foydali maydonga tushadigan о ‘rtacha solishtirma yuk im; irlig7 — bu ombor foydali maydonining har bir kvadrat inctriga bir vaqtning o‘zida qancha miqdorda yuk joylashishini ko'rsatadi:
himda g — I m2 foydali maydonga tushadigan solishtirma yuk og‘irligci, i/m2; Znax - bir vaqtning o'zida saqlanishi mumkin I'u lgan yuk soni yoki omborda saqlanayotgan materiallaming eng kill (a zaxirasi, t.
M — ombor umumiy maydonining 1 m2 bir yilda to‘glri kela- digan yuk qizg'inligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
iMinda Qt — omborning bir yilgi tovar aylanishi miqdori, tonnada.
Yuk qizg‘inligi koeffitsiyenti ombordan foydalanishni va ko‘rib i liiqilayotgan davrda omborga qancha yuk qabul qilib, qancha yuk chiqarish mumkinligini solishtirishga imkon beradi.
Ombor ishlarini mexanizatsiyalashtirish ko‘rsatkichlari quyida- Bilarni o'z ichiga oladi:
ishchilaming mexanizatsiyalashtirilgan mehnatga jalb etilgan- lik darajasi — mexanizatsiyalashtirilgan usulda ishlayotgan ishchilar sonining ombor ishlarida band bo'lgan ishchilaming umumiy soniga bo‘lgan nisbati orqali aniqlanadi;
ombor ishlarining mexanizatsiyalashtirilganlik darajasi — mexanizatsiyalashtirilgan ishlar hajmining bajarilgan ishlar hajmiga bo‘lgan nisbati orqali aniqlanadi;
mexanizatsiyalashtirilgan ishlar hajmi — mexanizmlar orqali qayta ishlangan yuk oqimining mexanizmlar orqali yuklarni tushirib, boshqatdan ortish sonining ko‘payimasiga teng.
Nazorat uchun savollar
I Ombor tushunchasining dolzarbligini tushuntirib bering.
Ombor faoliyatining asosiy funksiyalari nimalardan iborat?
