Logistika ■Ч 4Л ‘zbekiston resfubl1kasi ol1v va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Ishlab chiqarishning moddiy ta’minotini rejalashtirish

Korxona ishi amaliyotida, ishlab chiqarish moddiy ta’minotini rujaJashtirishning bir qancha usullari ishlatiladi (5.1-rasm):

• buyurtmali; rejadagi vazifalar asosida; amalga oshirilayotgan «•litiypilar asos da.

  
  

Buyurtmali uslub talab etilayotgan xomashyoni faqatgina ehtiyoj mg'ilganda sotib olishni nazarda tutadi, shuning uchun ham ombor zaxiralari hosil qilinadi. Bu uslub donalab va mayda scriyalab ishlab chiqarishni, omborlashtinlisla qiyin bo‘lgan, yuqori •.iliilli materiallarga va ko'p joy egallaydigan detallarga hamda sozlash ishlarini olib borish uchun zarur materiallarga bo'lgan chiivojni qoniqtirish uchun qo‘llaniladi.




5.1-rasm. Ishlab chiqarishning moddiy ta’minotini rejalashtirish usullari.
Buyurtmalar asosida moddiy ta’minot alohida va bir qancha pozitsiyalar bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin. Bir qancha pozitsiyalar bo‘yicha moddiy ta’minot bir xil vaqt oraliqlaridan (masalan haftalardan) keyn amalga oshiriladi, bunda berilgan davr bo‘yicha kelib tushgan arizalarni hisobga olgan hoida bitta umumiy buyurtma shakilanuriladi.

Rejadagi vazifaiar asosida moddiy ta’minot. Bu uslub raaterial- larga bolgan ehtivojning determinant hisobiga asosianadi. Bunda ma’lum davrda vujudga keladigan birlamchi va ikkilamchi ehtiyoj- larni aniqlash imkonim beruvchi mahsulot strukturasini hamda qo‘shimcha ehtiyojlaming ma’lum bo'lishi nazarda tutiladi.

Rejadagi vazifaiar asosida xomashyo bilan ta’minlashda buyurtmalar hajmi netto ehtiyojdan kelib cbqqan holda aniqlanadi, bunda rejaiashtirilayotgan kelib tushishlar va omborda mavjud materiallar miqdori hisobga olinadi. Bu hisob ketma-ketligi

1. 
   
   jadvalda ko'rsatilgan. Materiallarga buyurtmalar faqatgina umumiy ehtiyoj mavjud zaxiralardan oshsa beriladi.
   

Ombor zaxirasi, ko‘zlangan zaxira va sex zaxirasi tushun- chaiariga tasnif beramiz. Ombor zaxirasi — bu ishlab chiqarishga mo‘ljallagan va buxgalteriya hisobida keltirilgan mavjud materiallar miqdori. Materiallarga haqiqiy ehtiyojni aniqlash maqsadida ombor zaxirasi ikki qismga ajratiladi: belgilangan ishlab chiqarish dasturi ixtiyoriga berilgan, lekin sex tomonidan ishlatilmagan materiallar hamda olinishi mumkin bo‘lgan materiallar (mavjud zaxira).

Ko^£zlangan zaxiralar — bu realizatsiyaga moMjallangan va snuning uchun qoM ostida mavjud deb olinmaydigan materiallar miqdori. Sex zaxirasi — bu omoordan olingan va qayta ishlash maqsadida sexda joylashgan materiallar.

5.1-jadval

Rejadagi vazifaiar asosida moddiy ta’minot (netto-efatiyojni aniqlash)

T/r	Ko‘rs»tkichhr	Hisobot tartibi
1	Birlamchi ehtiyoj	---
2.	Ikkilamchi ehtiyoj	—

3.	Qo'shimcha ehtiyoj	[kat.l] + [kaf.2]+lkat.3]
4.	Umumiy brutto ehtiyoj	-
5.	Ombordagi zaxiralar	__
6.	Ko‘zlangan zaxiralar
7.	Rejalashtirilayotgan kelib tushishlar	[kat.5]-[kat.6]+[kat.7J
8.	Mavjud zaxiralar
9.	Sex zaxirasi	-
10.	Netto-ehtiyoj	[kat.4]-fkat.81+[kat.9]

Misol. D mahsuloti va unga kiruvchi detallar ishlab chiqari- lishini ta’minlash zarur. Buning uchun mahsulot D va detal I ►■л bo‘lgan netto-ehtiyojni hisoblaymiz. Deta-ID — mahsulotda ikki marta ishlatiladi va qoplanish muddati bitta davrdan iborat.

5.2-jadva!da birinchi va ikkinchi reja davrlari uchun netto- chliyoj hisobi o‘tkazilgan. Amalga oshirilayotgan ehtiyojlar asosida moddiy ta’minot, zaxiralaming o‘z vaqtida to‘ldirilishini va ulami nuteriallarning yangi kelib tushishigacha vujudga keladigan har (|;inday ehtiyojini qoplay oladigan darajada ushlab turilishini na/arda tutadi.

Qo‘yilgan maqsadga binoan qo'shimcha buyurtmalarni berish v.iqtini aniqlash muammosi hal qilinadi, buyurtma miqdori haqida s.ivol ko‘tarilmaydi.

Qo'shimcha buyurtmalarni tekshirish turlariga va hujjatlash- I и ish qoidalariga binoan moddiy ta’minotning ikki xil uslubi ajra- liladi, ular zaxiralarni boshqarish tizimlari deb ataladi.

Bu usullar:

• buyurtmalarning o‘z vaqtida berilishini ta’minlash (zaxira-

  
  

50. uni boshqarish tizimi, buyurtmaning aniq hajmi bilan);

    
    

zarur tezlikni (ritmni) ta minlash (zaxiralarni boshqarish li/imi aniq davriyligi bilan).

Aytib o‘tilgan uslublar doirasida bir qancha variatsiyalar mav- |iul, ular ombor zaxiralarini saqlash sohasida olib borilayotgan •ivosat bilan aniqlanadi.

Mahsulotga va zarur tashkil etuvchilarga bo‘lgan netto ehtiyoj ni aniqlash

Ko‘rsatkichlar	Davrlar bo‘yicha ko‘rsatkichlar							Jami
	1	2	3	4	5	6
1 -davr: Ehtiyoj brutto, mahsulot D.	120	220	120	180	200	240	1080
Ombor zaxirasi — 400. Ehtiyoj netto, mahsulot D. Ehtiyoj brutto, detal I (D mahsulotda ikki marta ishlatiladi, bir davrda oshib turadi). Ombor zaxirasi, 200. Ehtiyoj netto, detal 1.	-12­ 0	-220 / 120 -120	-60 60 360 -80 -280	180 к j 400 400	220