|
BOB.
OMBORLARGA JOYLASH LOGISTIKASI
Reja:
Logistika tizimida ombor o‘rni.
Ombor faoliyatining asosiy funksiyalari.
Omborda texnologik jarayonni tashkil qilish.
Omborga mahsulotlarni qabul qilish va joylashtirish.
Omborlar faoliyatini baholash.
Logistika tizimida ombor o‘rni
Omborxona tushunchasi. Ombor deganda tovarlarni qabul qilish, saqlash, joylashtirish va taqsimlash bo‘yicha amaliyotlar kompleksini amalga oshirishga mo‘ljallangan, maxsus texnologik uskunalar bilan jihozlangan bino, inshoot va turli qurilmalar tushuniladi.
Omborlaming asosiy vazifasi — iste’molchilar buyurtmasi zaxi- rasini jamlabh, ulami saqlash va uzluksiz bir me’yorda ta’rnin- lanishini amalga oshirish.
Ombor yoki omborlar majmuyi xizmat ko'rsatish infrastruk- turasi bilan birgalikda ombor xo‘jaligini tashkil etadi. Sanoat korxonasida ombor xo'jaligining asosiy vazifasi sanoatning tegishli moddiy resurslar bilan to‘g‘ri oziqlanishini, ularning saqlanishini tashkil etish va omborxona amaliyotlarini amalga oshirish bilan bog'liq xarajatlami imkon boricha qisqanirishdir.
Logistika tizimida omborlarning ahamiyati va o‘rni. Omborlar logistika tizimining asosiy qismlaridan birini tashkil etadi. Logistik tizim omborlarga bo'lgan tashkiliy va texnik-iqtisodiy talablarni shakllantiradi, omborlar tizimining maqsadini va eng maqbul ishlash mezonini belgilaydi, yuklarni qayta ishlash shartlarini aniqlaydi. 0‘z navbatida, materiallarni omborga joylashtirishni tashkil etib (ombomi joylashtirishga joy tashlash, materiallarni •..'ujkush usullari va boshqalar) zaxiraning logistika tizimining turli i|ismlarida aylanisbi bilan bogiiq xarajatlariga, miqdoriga va luiakatiga sezilarli ta’sir ko'rsatadi.
Ix)gistikada omborlar ham ijobiy, ham salbiy ahamiyatga ega. (Jmborda saqlashning salbiy tomoni shundaki, zaxiralarni omborda uiqlash bilan bogiiq xarajatlar hisobiga tovar narxi oshadi. Bu
omborga joylashtirish amaliyotlariga sarflanadigan xarajatlar, mnborxonani ijaraga olish, omborlarni tartibda saqlash bilan bogiiq inriy xarajatlar.
Bundan tashqari omborxona zaxirasi tashkil etilishi natijasida I'osiiqa maqsadlarda foydalanilishi mumkin bolgan ko‘p miqdordagi moliyaviy resurslar ishga solinmay qoladi. Shu sababli mahsulotlarni omborxonaga joylashtirish xarajatlami kamaytirishga yijki logistik servis silatini oshirishga imkon bersagina o‘zini oqlaydi (lalabga tez javob berishga yoki arzon narxlarda oldindan sotib ulish hisobiga iqtisodga erishish).
Omborga joylashtirishning ijobiy tomoni shundaki, ishlab chiqarish to‘g‘rilab olinadi, yuklarni butlashga, zaxiralarni to‘p- I.ishga va taqsimlashga kerakli texnik va tashkiliy sharoitlar ytiratiladi.
Demak, obmor xizmati logistikasi — bu ombor xo‘jaligida oqimning qayta ishlash jarayonida amalga oshiriladigan o‘zaro bogiiq operatsiyalar kompleksidir.
Ombor xizmati — logistikasining o‘rganish obyekti tovar- moddiy qiymatliklarini omborga joylashtirish, yukni qayta ishlash va o‘rash jarayonidir.
Omborga joylashtirish — logistik kanal ishtiiokchilari tomonidan /axiralarni saqlash, ularning butligini ta’minlash, ulami maqsadga muvofiq (ratsional) joylashtirish, hisobga olish, doimo yangilab Mu ish va xizmatlarning xavfsiz usullaridan iboratdir.
Omborlarning roli va o‘rnini tahlil qilganda iyerarxiyaning turli bosqichlarida, ya’ni umumdavlat, regional, lokal va ishlab chiqarish bosqichlarida ko"rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Ombor xo'jaligini tashkil etishning eng sodda variantlaridan biri keng larinoqli tuzilmadir. Bunday tuzilmada qaysidir bir tt/plash punkti boshqa bir nechta punktlar uchun manba — ombor boladi.
Bu tizimning keyingi bir bosqichi eshelonlashgan tuzilma bo‘lib, u bir necha iyerarxiya boqichi — joylashtirish eshelonlaridan iborat bo'ladi.
Bunday tizimda iste’molchilardan talablar eng quyi pog‘onadagi punktga tushadi. Normal sharoitda tovarlar har bir oog onadagi omborlar yaqin joylashgan yuqori pog‘onadagi ombordan to‘ldiriladi.
Masalan, kirim omborlarining zaxiralari ulgurji regional omborlardan to'ldiriladi. Ba’zan tovar omborga to‘g‘ri yetkazib beruvchidan regional va kirim omborlarini cheklab o'tadi, yoki regional ombordan kirim omborlarini chetlab o‘tadi.
Ombor xo'jaligini tashkil etishning zamonaviy turlaridan biri do‘kon-omborlardir. Ko‘p nomenklaturalik assortiment sharoitida joylash, saqlash, qidirish uchun mo‘ljallangan tara-donali mahsulotni qanchadur darajadagi mexanizatsiya va avtomatizatsiya qilingan ombor sifatida do‘kon-ombor namoyon bo‘ladi. Bu jihatdan ombor faoliyati oddiydir. Yangi narsa shuki, omborda rejalashtirilgan tranzit hajmdan ortiqchasi paydo bo'lsa, mavda ulgurji xaridorlarga tezkorlik bilan sotish ruxsat etiladi. Shu maqsadda ombor qoshida savdo zali va mayda ulguiji savdo uchun qabul, butlash va jo‘natish zonalari, shuningdek, ma’muriy va xizmat ko'rsatish binolari tuziladi.
Ombor xo‘jaligining samarali faoliyat ko‘rsatish shartlari:
omboming ish zonalarini ajratgan holda ratsional rejalashtirish, bunda yukni qayta ishlash jarayoni xarajatlarini qisqartirish;
asbob-uskunalami joylashtirishda joydan samarali foydalanish natijasida ombor quvvatini oshirish;
universal asbob -uskunalar ishlatish hisobiga yuklab ko'tarish mashinalar parkini qisqartirish;
ombor ichidagi tashish marshrutlarini minimallashtirish hisobiga omborning o‘tkazish imkoniyatini oshirish;
markazlashtirilgan yetkazib berishni qo'llab, transport xarajatlarini kamaytirish;
axborot tizimidan maksimal foydalanib, hujjat aylanish vaqtini qisqartirish va h.k. (ombor xo‘jaligi faoliyatiga oddiy texnik talablar me’yoriy hujjatlarda mavjud).
Ombor turlari:
asosiy binolar (mahsulot saqlash, qabul qilish va ombordan chiqarish, ochish, o'rash, qadoqlash va butlash amalga oshiriladi);
yordamchi binolar idishlar (tara), ko‘p marta ishlatiladigan konteynerlar va poddonlarni saqlash, shuningdek, bo'sh idishlarni ta’mirlash ustaxonalari uchun mo4jallangan;
yordamchi-texnik (подсобно-технический) binolarda inje- nerlik moslamalari joylashtiriladi (mashina bo‘limlari, ventilyatsion kameralar, isituvchi qozonxona (котельная), xo‘jalik materiallari omborlari, ta’mirlash ustaxonalari, akkumulyator stansiyalari);
ma’muriy-maishiy binolar. Bundan tashqari ish zonalari, dam olish va kutish zonalari ajratiladi.
Omborlarning quyidagi asosiy tavsiflarini qayd etamiz:
ombor sig‘imi — bir vaqt ichida qancha miqdorda mahsulot sig'dirish imkoniyati;
omborning foydali maydoni — saqlanayotgan mahsulot bilan bevosita band bo‘lgan maydon;
ish joylarining maydoni — ombor xizmatchilari uchun jihozlangan maydon;
qabul qilish va butlash maydonlari (1 kv.m maydonda qancha miqdordagi mahsulot qabul qilinib, butlanadi);
jo‘natish ekspeditsiyasi maydoni jo'natiladigan partiyalarni komplektlaydi.
Ombor faoHyatining asosiy funksiyalari
Omborlarni tasniflash. Materiallar oqimi harakatining barcha hnsqichlarida dastlabki xomashyodan boshlab tayyor mahsulot r.lr’moliga yetib borgungacha zaxiralarni maxsus moslashtirilgan jnylarda saqlashga obyektiv zarurat mavjud. Omborlar turining ko'pligi mana shu bilan izohlanadi.
Logistik tizimda tutgan o‘rni va tovarlar harakati jarayonidagi uliamiyatiga qarab omborlar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar omborlari (ta’minot sohasida);
mahsulot iste’molchilari omborlari (ishlab chiqarish sohasida);
sotuvchi tashkilotlar omborlari (taqsimlash sohasida);
vositachi tashkilotlar omborlari.
Mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar omborlari ishlab chiqarishga mo'ljallangan xomashyo, materiallar, butlovchi va boshqa mahsulotlarni saqlashga ixtisoslashtirilgan va bunday omborlar, birinchi navbatda, ishlab chiqaruvchi iste’molchilami kerakli materiallar bilan ta’minlaydi.
Mahsulot iste’molchilari omborlari texnologik jarayon uzluksiz o‘tishini ta’minlashga mo'ljallangan. Mazkur omborlarda tugatilmagan ishlab chiqarish zaxiralan asboblar, ehtiyot qismlar va boshqalar saqlanadi. Ishlab chiqarish jarayonidagi ahamiyatiga qarab ishlab chiqarish tashkilotiarining omborlari quyidagi turlarga bo‘linadi:
ta’minlovchi (moddiy-texnika ta’minoti bo'limiga bo'ysunadi)
ishlab chiqarishni materiallar, butlovchi mahsulotlar, sotib olingan yarimmahsulotlar bilan ta’minlaydi;
ishlab chiqaruvchi (ishlab chiqarish-rejalashtirish bo‘limiga yoki rejalashtirish-boshqarish bo'limiga bo‘ysunadi) — o‘zida ishlab chiqarilgan yarimmahsulotlarni va texnologik asbob-uskunalarni saqlashga moljallangan;
sotuvchi (sotuv bo‘limiga bo‘ysunadi) — sotishga mo'ljallangan moddiy boyliklar saqlanadi.
Xizmat ko'rsatish sohasiga qarab korxona omborlari turlari:
korxonaning umumiy (markaziy) omborlari;
sexga tegishli omborlar (markaziy omborlar filiallari);
sex omborlari, sex boshliqlariga bo‘ysunadi.
Sotuvchi tashkilotlar omborlari tovarlarning ishlab chiqarish sohasidan iste’mol sohasiga uzluksiz harakatini ta’minlashga xizmat qiladi. Ularning asosiy vazifalari — ishlab chiqarish mahsulotini iste’mol mahsulotiga aylantirish hamda turli iste’molchilar, shu jumladan, chakana savdo tarmoqlarining uzluksiz ta’minotini amalga oshirish.
Vositachi tashkilotlar (eng awalo, transport tashkilotlari) om- lioil.ni — moddiy boyliklarni jo‘natish bilan bog‘liq omborga latlncha joylashtirishga mo'ijallangan. Omborlarning bunday nnlaiiga temir yo‘l stansiyalari omborlari, avtotransport, daryo \.i dingi* portlarining yuk terminallari, havo transporti terminallari Lii.uli. Bajarilayotgan yuklarni qayta ishlash amaliyotlarining turi lui vicha bu omborlar transportdan tushirilib, boshqasiga ortish iijriya kiradi.
Muzkur omborlar guruhi ham ta’minlovchi, ham taqsimlovchi loj'.islika doirasida bo'lishlari mumkin.
Xizmat vazifasiga ko‘ra barcha omborlar besh turga boMinadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
