Litosfera ekologiyasi reja: Yerning xususiyatlari

1.	«Vardan-zi»	1975 yilda noyob saksovul o’rmon-lari, hayvon va o’simliklarni saqlash maqsadi-da 1991 yilda tabiat yodgorligi maqomi berildi
Buxoro viloyatida joylashgan, maydoni – 300 ga bo’lib, qadimiy Varanzi shaharining noyob uchastkasini qamrab olgan.
2.	Yozyovon cho’lidagi tabiat yodgorlik-lari	Farg’ona vodiy-sining tekislik qismidagi tabiiy majmualar, kam-yob, turi yo’qolib borayotgan hayvon va o’simliklarni saqlash uchun tashkil etilgan		Namangan viloyatida Mingbuloq tumanida 1000 ga maydonni, Farg’ona viloyati YOzyovon tumanida 1843 ga, Oxun Mavzuev tumanida 142,5 ga ni egallaydi

Qo’riqxonalar atrof-muhitni muhofaza qilish ishida alohida ahamiyatga ega bo’lib, landshaftlarni, tabiat yodgorliklarini, o’simlik va hayvonot dunyosini, tuproqlarni muhofaza qilishda, ularni ilmiy jihatdan o’rganishda, ko’paytirishda, o’simlik va hayvonlar naslini saqlashda alohida rol o’ynaydi. Qo’riqxonalarning tabiatni muhofaza qilishdagi vazifalarini quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin.

1. 
   Biror o’lka va tabiat mintaqasining xarakterli landshaftlarini tabiiy holda saqlash uchun bunyod etiladigan qo’riqxonalar. Bunday qo’riqxonalarda har bir tabiiy mintaqa, balandlik mintaqasida tabiiy landshaftlar namunasi va landshaft elementlari, masalan, xarakterli manzara, relef shakllari, tabiat yodgorliklari, ayrim tur o’simliklari va hayvonlar saqlanib qolinadi.
   
2. 
   Soni kamayib va turi yo’qolib borayotgan o’simlik va hayvonlarni qo’riqlash va ularni ko’paytirish uchun tashkil etiladigan qo’riqxonalar. Hozirgi vaqtda xalq xo’jaligining, xususan, qishloq xo’jaligining rivojlantirilishi, ko’plab yangi yerlar o’zlashtirib, ishga solinishi natijasida, sanoat korxonalarining ta’siri oqibatida tabiiy holda tarqalgan ayrim xil o’simliklar va hayvonlar turlari toboro kamayib, ba’zilarining yo’qolib ketishi xavfi tug’ilmoqda. Ma’lumki, inson barcha madaniy o’simlik va hayvolarning tabiatdagi yovvoyi turlarini tarbiyalash, chatishtirish yo’li bilan vujudga keltiradi. Agar tabiiy o’simlik va hayvonlar yo’qolib ketsa, biz yangi turlar yaratish imkonidan mahrum bo’lamiz. YOki hozircha foydasiz va hatto zararli hisoblangan ayrim o’simlik va hayvonlar kelajakda juda foydali bo’lib chiqar. SHuning uchun yo’qolib va kamayib borayotgan har qanday turni ham saqlab qolish zarur.
   
3. 
   Qo’riqxona tabiatni, uning elementlarini, tabiat bilan organizm o’rtasidagi aloqalarni, ekologik sharoitni asl holida o’rganish uchun tabiiy laboratoriya vazifasini bajaradi. Qo’riqxonalarda ilmiy tadqiqot ishlari olib boriladi. CHunki taraqqiyot qonunlarini, tabiiy jarayonlar xarakteri va yo’nalishlarini faqat qo’riqxonalardagina tabiiy holda o’rganish mumkin.
   
4. 
   Qo’riqxonalar xalq xo’jaligi nuqtai nazaridan ham g’oyat katta ahamiyatga ega. Qo’riqxonalarda o’rmon va o’tloq o’simliklarini, ov hayvonlarini, ayniqsa, mo’ynali hayvonlar, suv parrandalarini, baliqlarni ko’paytirish va ular yashash joylarini yaxshilash borasida katta ishlar amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda mamlakatimizdagi qo’riqxonalar noyob hayvon va o’simliklar ko’paytiriladigan manbaga aylanib qolgan.
   
5. 
   Qo’riqxonalar madaniy, estetik va istirohat jihatidan ham ahamiyatlidir. Qo’riqxonalarda tabiatning go’zal manzaralari, tabiat yodgorliklari, estetik ahamiyatga ega bo’lgan o’simlik va hayvonlar namoyish qilinadi. Bu esa kishilarda estetik zavq o’yg’otadi, tabiatni muhofaza qilish ishining zarurligini his etishga va kishilarni ona tabiatga muhabbat ruhida tarbiyalashga yordam beradi. Bu vazifalarni bajarishda xalq xiyobonlari alohida o’rin tutmog’i kerak. CHunki xalq istirohat bog’larining vazifalari qo’riqxonalar vazifalariga qaraganda ancha keng.