Lingvistik tahlil metodlari



Download 125,96 Kb.
bet22/61
Sana17.07.2022
Hajmi125,96 Kb.
#812733
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   61
Bog'liq
Lingvistik tahlil metodlari (Saparova)

Yadro gaplardan turli shakliy o‘zgarishlar asosida asosiy ma’noni saqlagan holda ikkilamchi sintaktik qurilmalarning hosil qilinishi transformatsiya hisoblanadi. Bu metod gapning shakliy va
mazmuniy tuzilishlarining o‘zaro munosabati zaminida vujudga keladi.


TM gapning ichki va tashqi strukturasi va bu struktura birliklarining o‘zaro munosabatiga tayanadi. Deskriptiv lingvistikada qo‘llanuvchi ichki struktura gapdan anglashilgan ma’no tuzilishini, tashqi struktura esa muayyan mazmuniy tuzilishining shakliy, ifoda tomonini bildiradi.
V.S.Xrakovskiy ta’kidlaganidek, matn tarkibidagi har qanday gap (jumla) nutqiy faoliyatning yakuniy hosilasi sanalib, murakkab, ko‘p qirrali xususiyatga ega bo‘ladi. Shuning uchun uni turli tomondan atroflicha o‘rganish mumkin.
Bir yo‘nalish doirasida nutqiy jarayonda gap hosil qilishga oid masalalar asosiy o‘rganish ob’ekti bo‘lsa, ikkinchi yo‘nalish doirasida gap modellari ro‘yxatini, inventarini belgilash bilan bog‘liq sof lingvistik masalalar o‘rganiladi. A.V.Isachenkoning fikriga ko‘ra, sintaktik modellarning yakuniy modellarini izlash ilmiy sintaksisning birlamchi va asosiy vazifasidir. Lekin tadqiqot maqsadi faqat gap modellarining statistik tavsifi bilangina cheklanib qolmasligi lozim. Sistemaviy sintaksis uchun sinxroniyadagi u yoki bu sintaktik modellar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatni yoritish, statistik tavsifni dinamik tavsif bilan to‘ldirish zarur bo‘ladi.
Transformatsion tahlil ana shunday zaruriyatni qoplash vazifasini bajaradi. TM uchun yadro gap, transformatsiya qoidasi va hosila gap tushunchalari muhim sanaladi.
Yadro gap, ya’ni transformatsiya uchun asos bo‘lgan gap operand, hosila gap transform yoki transformand, operanddan transformandni hosil qiluvchi vosita tansformatsiya operatori deb yuritiladi.
Z.Xerrisning fikriga ko‘ra, transformatsiya bir gapning ikkinchi gap shakliga shunday o‘zgarishiki, unda asos gap hosila gap o‘rtasida ham leksemalar tarkibi, ham ma’nosi nuqtai nazardan bir xillik mavjud bo‘ladi. Demak, mazmuniy mundarija transformandlar uchun invariant sanaladi. Operand bilan transformand o‘rtasida transformatsiya munosabati mavjud bo‘ladi. Ular ikkisi o‘zaro transformatsiya munosabati bilan bog‘langan bo‘ladi. Shunday qilib, o‘zaro transformatsiya munosabatida bo‘lgan gaplar bir xil leksik maqomga ega bo‘lib, bir xil elementar ma’nolar kombinatsiyasidan tashkil topgan holda, turli xil grammatik (shakliy) maqomga ega bo‘ladi.
Ko‘pchilik mualliflar tomonidan transformatsiyaning to‘rtta qoidasi qayd etiladi:



  1. O‘rin almashtirish transformatsiyasi yoki permutatsiya transformatsiyasi. Bunda yadro gap tarkibidagi sintaktik birliklarning o‘rni almashtiriladi. Lekin bu qoida amalga oshirilganda, sintaktik birlikning mohiyati o‘zgarmasligi kerak.

  2. Substitutsiya, ya’ni yadro gap tarkibidagi bir elementni o‘zaro substitutsiya munosabatida bo‘lgan boshqa element bilan almashtirish.

  3. Ad’yunktsiya, ya’ni yadro gap tarkibiga boshqa elementlarni qo‘shish.




  1. Ellipsis, ya’ni yadro gap tarkibidan ayrim elementlarni soqit qilish.



TMning DMdan kuchli tomoni shundaki, DM 40-50-yillargacha faqat faktlarni tahlil qilish bilan cheklangan bo‘lsa, TM tahlil metodlarini ishlab chiqishga asosiy e’tiborni qaratdilar.

Download 125,96 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish