Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b. T. Sаlimov, M. S. Yusupov, B. B. Salimov mikroiqtisodiyot

6.13-rasm. Iste′molchining tanlov sohasi
Byudjet chegarasi tenglamasi 1	1	2	2	 R	grafikda AB chizig`ini
P X		 P X

beradi, bu chiziqqa byudjet chizig`i deyiladi. Byudjet chizig`i quyidagi tartibda aniqlanadi va tenglamasini quyidagicha yozamiz:

X₂ ^R^P1X_1.
^P2 ^P2

^P1

Bu yerda: _P2 - byudjet chizig`ining burchak koeffitsiyenti, u byudjet

chizig`ining X<sub>1</sub> o`qiga nisbatan yotiqligini ifodalovchi kattalik (grafikda

P

tg   _P¹ _).
2

R

Byudjet chegarasi tenglamasida X₁  0 bo`lganda, <sup>X</sup> 2 <sup></sup> <sub>P2</sub> bo`ladi

va bunda barcha daromad X₂ ne′matga sarflanadi (grafikda A nuqta bo`lib,



R



R

uning

koordinatalari

 X



0; X2

^

va

u

miqdorda

sotib olinadi).

1

P2



R

^P2 

Endi

X

 0 desak,

X1 

, bu holda

barcha daromad X

ne′matni sotib

2

P1

1

olishga

sarflanadi

va u

R

miqdorda

sotib

olinadi

(grafikda

B nuqta).

P

1

R

Demak,

byudjet

chizig`i

koordinatalar

o`qini

X1



R

va

X 2 

^P1

^P2

nuqtalarda kesib o`tadi.

112

Byudjet chizig`idagi nuqtalarda daromad to`liq sarflanadi. Shtrixlangan sohadagi nuqtalarda (masalan, C nuqtada) daromad to`liq sarflanmaydi. Agar tanlov nuqtasi byudjet chizig`idan o`ng tomonda yotsa (D nuqta) daromad ushbu nuqtaga to`g`ri keladigan ne′matlar kombinatsiyasini sotib olishga etmaydi.
Byudjet chizig`ining manfiy yotiqligi, absolyut qiymati bo`yicha

tovarlar nisbati

^P1

^P2

ga teng (bu kattalik

tg bo`lib, tg   ^R P

2

^R P

1

tg   P P

X

 

P

 tg

yoki

. Byudjet chizig`i tenglamasidan

2

X1

1

P2

1

2

ekanligini

ko`ramiz.

P1 P2 kattalik

iste′molchining

X1

tovardan

qo`shimcha bir birlik ( X<sub>1</sub>) sotib olishi uchun qancha X<sub>2</sub> tovardan ( X<sub>2</sub>) voz kechish mumkinligini ko`rsatadi.

Iste′molchining tanlovi masalasi ikkita ne′mat uchun quyidagicha qo`yiladi. Iste′molchining daromadi (R) berilgan, sotib olish mumkin bo`lgan ne′matlar narxi mos ravishda P₁ va P₂ deylik. U holda iste′molchi o`zining daromadi R ga ko`ra birinchi va ikkinchi ne′matlardan shunday X₁ va X₂ miqdorda sotib olinsinki, natijada ulardan oladigan umumiy naf maksimal bo`lsin (naflilik funksiyasi maksimal qiymatga erishsin):

TU  f X	, X	 max	, quyidagi shart bajarilsin:	P X	1	 P X	2	 R	,
1	2			1		2

va X ₂  0 .
Iste′molchining tanlov masalasini yechilishini grafikda chiqamiz (6.14-rasm).

X2
R/P2
					TU3
X ^0				E	TU2
2
X 2^'		A			TU1
					P1X1  P2X2  R
	X 1^'		X 1^0