Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Sz -kasallanishlar oldini olish uchun ketadigan sarf-xarajatlar so‘mi;
Mbz – kasbiy kasallik tufayli ko‘riladigan iqtisodiy zararning har bir ishga
yaroqsizlik kuniga to‘g‘ri keladigan qiymati:

Bunda: Z - kasallanishlar soni, dona; Kasbiy kasalliklar tufayli ko‘riladigan
ijtimoiy zararning har bir ishga yaroqsizlik kuniga to‘g‘ri keladigan qiymati:

xo‘jalik bo‘yicha shkastlanishlar va kasallanishlar tufayli ko‘riladigan umumiy zarar quyidagicha aniqlanadi.

Keltirilgan iqtisodiy zararni aniqlash uchun yillik hisobotidan olingan ma’lumotlar
4-Jadval

V – yalpi mahsulot qiymati, so‘m	Tr – ishlangan ish kuni, kishi – kun	Ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan baxtsiz hodisa soni N	Dt–baxtsiz hodisa tufayli yo‘qotil gan ish kunlari kun	Ti – avariya natijasida ishdan chiqqan material, qurol, jixoz va texnikalar narxi, so‘m.	Tb – buzilgan inshootlar va binolarning narxi, so‘m.	Trem – tamirlash va tiklam uchun ketgan sarf, xarajat, so‘m,	Mkv – kasallik varaqasiga asosan to‘planadigan nafaqa so‘m;	Mp – baxtsiz hodisa sababli nogironlik pensiyasi, so‘m;	Ma – ambulatoriya davolanish narxi	Z – kasallanishlar soni, dona;	Dz – ishlab chiqarishga bog‘liq holda kasallangan tufayli ishga yaroqsizlik kunlari.	Mbz – kasbiy kasallik tufayli ko‘riladigan iqtisodiy zarar	Sz – kasallanishlar oldini olish uchun ketadigan sarf-xarajatlar so‘mi;
7300000	404552	7	686	7100	42480	19980	3841,6	1320	34	4	132	627,4	3290
6200000	349188	7	718	9200	28150	8950	4020,8	1160	38	4	144	750,8	2650
6100000	338428	7	609	5350	21400	9870	3410,4	1540	36	5	169	826,4	2950
5950000	314760	6	514	7150	28200	10950	2878,4	840	26	2	64	327,5	1450
5850000	314028	6	501	6450	32800	9870	2805,6	1270	24	1	36	162,4	980

Ishlab chiqarishga bog‘liq bo‘lmagan jarohatlarning xo‘jalikka keltirgan iqtisodiy zararini aniqlash.

5-jadval
Keltirilgan iqtisodiy zararni aniqlash uchun yillik hisobotga asosan qo‘yidagi jadvalni to‘ldirish kerak

№	Nomlar	O‘lchash birligi	Qiymatlar
1	YAngi mahsulotlar qiymati, V	So‘m
2	Ishchilarning o‘rtacha soni, R	Kishi.
3	Bir yilda sarf bo‘lgan, kishi, kun, Tr	Kishi, kun.
4	Jarohatlar soni, T	Dona
5	Baxtsiz hodisalar tufayli yo‘qotilgan ish kunlar, Dt	Ish-kun

Eslatma: Qaysi yilninng sodir bo‘lgan jarohatlar soni olinsa, o‘sha yil qiymatlari (jadval – 2) yoziladi.

Nazorat savollari
1. Ishlab chiqarishda sodir bo‘lgan shikastlanishlardan keladigan iqtisodiy zarar
qanday aniqlanadi?
2. SHartli yo‘qotishlar (ish vaqtining yo‘qotilganligi tufayli to‘liq mahsulot
olinmasligidan kelagan zarar qanday topiladi?
3. Material yo‘qotishlar. (texnika, oyna jihoz) qanday topiladi?
4. Xo‘jalik bo‘yicha umumiy zarari qanday topiladi?
3-amaliy: Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy yoritishni aniqlash.
Ishning maqsadi: Tabiiy va sun’iy yoritilganlikni aniqlash va hisoblash.
Kerakli jihozlar:
1. Lyuksimetr YU-16, YU-116.
2. Maxsus yasalgan qog‘oz filtrlar.
3. Stol yoritgichi.
II. Mashg‘ulotning maqsadi:
Ishlab chiqarish korxonalarida, ish o‘rinlarida yoritilganlikni me`yor-lash va o‘lchash tartibi hamda usullari bilan tanishish.

1. 
   Yoritilganlik turlari haqida tushuncha.
   

2. Ish o‘rinlarida yoritilganlikni me`yorlash.
3. Yoritilganlikni o‘lchash tartibi va usullari.
4. Yoritilganlikni o‘lchashda qo‘llaniladigan asboblar.
III.Amaliy mashg‘ulotini bajarish uchun kerakli asboblar, jihozlar va ko‘rgazmali qurollar.
III. Amaliy mashg‘ulotini bajarish tartibi haqida umumiy tushunchalar.
IV. O‘tkazilgan amaliy mashg‘uloti yuzasidan talabalarning hisoboti.
Inson hayot faoliyati uchun yorug‘lik katta ahamiyatga ega bo‘lib, kishi o‘zini o‘rab turgan muhit to‘g‘risidagi ma`lumotlarning 90 % dan ko‘prog‘ini ko‘rish organlari yordamida oladi.
SHuning uchun ham korxonalardagi uskuna, jihozlarni boshqarish va nazorat qilishda ish o‘rinlari me`yoriy yoritilishi natijasida sifatli mahsulot ishlab chiqarish bilan birga ish sharoitlari yaxshilanadi, ishchilarni charchashdan saqlaydi, mehnat unumdorligini oshiradi va shu bilan birgalikda shikastlanishlarning oldini olishga, yaroqsiz mahsulot-larni ishlab chiqarishni kamayishiga olib keladi hamda kasb kasalligi, shabko‘rlikni oldini oladi.
Ishlab chiqarish korxonalari yorug‘lik manbaining turiga qarab, ikki xil usulda yoritiladi .