Lim vazirligi guliston davlat universiteti

13-jadval. Yirik issiqlik elektr markazlari.

Nomi	O’rnatilgan quvvatlar, MVt	Qurilgan yillar	Joylashgan shahar	Izohlar
Farg’ona IEM	330	1959-1979	Qirguli
Muborak IEM	60	1985-1988	Muborak	Loyiha quv-vati 140 MVt
Toshkent IEM	30	1939-1954	Toshkent

Hozirga vaqtda O’zbekiston elektr energayasiga bo’lgan ehtiyojini qondirib qolmasdan, balki ma’lum qism elektr energiyani chetga eksport qilmoqda. Endilikda mamlakatda 9 ta energetika tizimi mavjud bo’lib, ular O’zbekistonni MODning barcha davlatlari bilan bog’laydi. Mamlakatda (va MOD aro) energetika tizimining tashkil qilinishi elektr transportini rivojlantirishni taqozo qildi.
MODdagi yirik elektr stansiyalarni sanoat markazlari bilan bog’lovchi yuqori voltli elektr uzatkichlar qurilgan.
Elektr energiyasi ishlab chiqarishda Toshkent (45 %) va Sirdaryo (28,5 %) viloyatlari nihoyat katta ulushni egallaydi (10-11-12-13-jadvallar).
Shuningdek, Navoiy (15 %) viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasi (6 %), Farg’ona (2,2 %) viloyatining ham ma’lum hissasi bor. O’zbekiston energetika sanoatining istiqbollari katta. Yaqin kelajakda bu erda quvvati eng yuqori bo’lgan Tollimarjon IESi (3,2 mln. kvt), Qoraqalpog’iston va Xiva IESlari va boshqa bir qancha gidravlik elektr stansiyalar quriladi.
Xulosa: O’zbekistonda Toshkent, Yangi Angren, Sirdaryo, Navoiy, Talimarjon kabi yirik IES lar bor. Quvvati 1000 MV dan katta IESlar: Toshkent, Yangi Angren, Sirdaryo, Navoiy, Talimarjon. Quvvati 1000 MV dan kichik IESlar: Angren, Farg’ona, Muborak, Taxiatosh. GES: Chorvoq, Xo’jakent, G’azalkent, 3-Quyi Bo’zsuv, 4-Quyi Bo’zsuv, Uchqo’rg’on, Xonobod, Buloqboshi, Shirmonbuloq, Shohimardon, Farhod, To’palong, Irtijor, Kattaqo’rg’on, Muborak, Tuyamo’yin. Birgina Sirdaryo IES o’zi yiliga 13 mlrd kv soat elektr energiya beradi. Istiqlol yillarida Qashqadaryo viloyatida quvvati 3,2 mln kv bo’lgan Talimarjon IES ning 800 MV li birinchi blokining ishga tushirilishi tizimdagi ulkan loyihalardan biri sifatida e’tirof etildi. Khpchilik IES lar elektr energiya bilan bir vaqtda issiqlik energiyasi ham ishlab chiqaradi. Bir vaqtda issiqlik energiyasi ham ishlab chiqaradigan elektr stantsiya issiqlik elektr markazi (IEM) deb ataladi. Bularda elektr energiya ishla chiqarish jarayonida hosil bo’lgan isiq suvdan issiqxonalarni, binolarni isitishda va boshqa ishlab chiqarish ehtiyojlarida foydalaniladi. Lekin issiq suv 20 km dan olis masofada sovib qoladi.Shu sababli IEM lar yirik korxonalar yaqinida va yirik shaharlardagina quriladi. O’zbekistonda Farg’ona, Muborak va Toshkent IEM mavjud. Mamlakatimizda birinchi GES 1926 yili Bo’zsuv kanalida qurildi. Tezoqar daryolarda GES larni bir-biriga yaqin qurish mumkin. Natijada Chirchiq-Bo’zsuv energetika inshoatidagi GES lar kaskadi (pog’onasi) shakllanadi. Bu kaskad GES lar soniga (19 ta) ko’ra jahonda oldingi o’rinlardan birini egallaydi.