Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Mevachilik va uzumchilik. O’zbekistonning agroiqlim resurslari har qanday meva va uzum donasining qandlilik darajasini oshirishga qodir. Shuning uchun serquyosh diyorimizda etishtiriladigan turli mevalar va uzum navlari shirin-shakar, o’ta lazzatli bo’ladi.
O’zbekiston hududida meva daraxtlari haqidagi dastlabki ma’lumotlar miloddan avvalgi bir ming yillik o’rtalariga to’g’ri keladi. Asrlar davomida xalq seleksiyasi asosida shaftoli, o’rik, olma, yong’oq, bodom, anor, tut hamda tokning juda sarxil mevali navlari yaratilgan. XX asr boshlarida hozirgi O’zbekiston hududida 24 ming ga bog’, 30,6 ming ga tokzor bo’lgan. Respublika bog’larida meva va rezavor meva beradigan 20 turga mansub daraxt, buta va o’t o’simliklar o’stiriladi.
Urug’li meva daraxtlari (olma, nok, behi), danakli meva daraxtlari (o’rik, shaftoli, olxo’ri, gilos, olcha), subtropik o’simliklar (anor, anjir), yong’oq mevalilar (yong’oq, pista, bodom), rezavor mevalilar (qulupnay, malina, smarodina (qoraqat)) asosiy o’rinni egallaydi.
Olma, nok va tokning yozgi, kuzgi va qishki navlari muhim xo’jalik ahamiyatiga ega. Tokchilik qadimdan Samarqand, Toshkent viloyatlari va Farg’ona vodiysida taraqqiy etgan. Tokchilik xo’raki, mayizbop va konserva mahsulotlari (shinni, murabbo, sharbatlar) hamda vinochilik yo’nalishlariga ega.
1995 yilda respublikada bog’larning umumiy maydoni 382 ming gektardan ortib ketdi (meva bog’lari 253 ming ga, tokzorlar 131 ming ga).
Har yili yalpi hosil qariyb 1 mln tonnani tashkil etadi. 2002 yilda esa o’rtacha 842,9 ming. t. meva va 500 ming. t. atrofida uzum hosili yig’ib olindi.
Mevachilikda Andijon (20 %), Samarqand, Namangan, Farg’ona, Toshkent (11-12 %) viloyatlarining, uzumchilikda esa Samarqand (27 %) viloyatining salmog’i kattadir.
Mamlakatimizning janubiy mintaqalarida, xususan Surxondaryo viloyatida subtropik va sitrus mevalar etishtiriladi.
Ayniqsa, xurmo, bodom, anjir, anor, limon, mandarin, apelsin ko’p ekiladi. Biroq, bu mevalarning ayrimlari qish faslida issiqxonalarda saqlanadi yoki vaqtincha usti plyonkalar bilan yopib qo’yiladi.
Respublikada meva va uzumning yangi, serhosil navlarini yaratishda R. R. Shreder nomidagi bog’dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-ishlab chiqarish korporatsiyasi katta ishlarni amalga oshirib kelmoqda (18-jadval).