Ligi farg‘ona davlat universiteti tarix fakulteti

4.Kavkazorti mamlakatlarida arxivlar.
"Rossiya Federatsiyasida arxiv ishlari to'g'risida" Federal qonun arxiv sohasida qabul qilingan birinchi federal qonun bo'lib, u o'zining ilg'or tabiatiga qaramay, hanuzgacha ma'lum qarama-qarshiliklar va kamchiliklarni o'z ichiga oladi. Qonunning qabul qilinishi 1993 yilgi Arxiv qonunchiligi asoslarida belgilangan muammoni yanada kuchaytirdi. Keyinchalik, davlat tizimidagi o'zgarish va mamlakatda xususiy mulk paydo bo'lganligini hisobga olgan holda, arxiv hujjatlari davlat va nodavlatga bo'lindi. Bunday qarorning oqibatlari muassasa va tashkilotlarning hozirgi arxiv faoliyatiga uzoq vaqt davomida ta'sir qiladi. Natijada, juda ko'p sonli hujjatlar (ayniqsa, tugatilgan tijorat tuzilmalari xodimlariga tegishli) allaqachon yo'qolgan va yo'qolishda davom etmoqda. Vaziyatni ijobiy tomonga o'zgartirishga imkon beradigan biron bir haqiqiy vosita topilmadi.
Yangi qonun qabul qilinishi bilan Rossiya Federatsiyasining yagona arxiv fondi uch qismga bo'lindi: federal arxiv hujjatlari, mintaqaviy arxiv hujjatlari va shahar arxiv hujjatlari. Hujjatlarga egalik huquqini taqsimlashda biz Sovet Ittifoqidan beri mavjud bo'lgan hujjatlarni olish va saqlash tizimini o'zgartirishni nazarda tutmagan edik. Aksincha, qonunning 21-moddasida mavjud tartib saqlanib qolgan qoidalar kiritildi: «Rossiya Federatsiyasi sub'ektining hududida joylashgan hududiy organlar, davlat hokimiyati federal organlari va federal tashkilotlarning, Rossiya Federatsiyasining boshqa davlat organlari faoliyati davomida shakllangan Rossiya Federatsiyasi Arxiv fondining hujjatlari, ko'rsatilgan hujjatlarni uzatuvchi organ yoki tashkilot va Rossiya Federatsiyasining arxiv ishi bo'yicha ta'sis ob'ektining vakolatli ijro etuvchi organi o'rtasida tuzilgan kelishuv asosida Rossiya Federatsiyasi ta'sis ob'ektining davlat arxiviga o'tkazilishi mumkin¹⁶.
Natijada sudlar, prokurorlar, soliq organlari, xavfsizlik xizmatlari, bojxona organlari, komissarliklar, statistika organlari, federal g'aznachilik boshqarmalari, nazorat va nazorat xizmatlari, ish bilan ta'minlash xizmatlari, bo'limlar kabi federal hokimiyat organlari hududiy bo'linmalarining hujjatlari taqdiri to'g'risida savol tug'ildi. Pensiya jamg'armasi, federal davlat idoralari va unitar korxonalar, madaniy-ma'rifiy muassasalar va boshqalar. Yangi qonunga ko'ra, ularning barcha hujjatlari federal mulkdir va imkoniyatlari cheklangan federal arxivlarda saqlash uchun qabul qilinishi kerak. Va shunga o'xshash muammolar juda ko'p.
Rossiya tarixchilar-arxivchilar jamiyati IV Butunrossiya kongressida Federal arxiv agentligi rahbari, Rossiya Fanlar akademiyasining muxbir a'zosi V.P. Kozlovning ta'kidlashicha, so'nggi 15 yil ichida arxiv ishlarini tashkiliy, me'yoriy va uslubiy ta'minotning haddan tashqari markazlashtirilishi bilan unga aniq zarbalar berilgan. Federal arxivlar mintaqaviy, mintaqaviy - bir-biridan ajratilgan. Bir qator bo'limlarning arxiv xizmatlarining davlat arxiv xizmatidan to'siqlar qonuniy ro'yxatdan o'tkazildi, muammolar Rossiya Federatsiyasi sub'ektlarining davlat arxiv xizmatlari va ushbu sub'ektlarning shahar arxiv xizmatlarining o'zaro aloqalarida yuzaga keldi. Federal darajada, ilgari arxiv ishlarining yagona federal ijroiya organida to'plangan funktsiyalarning siyosiy va qonun chiqaruvchi funktsiyalarga bo'linishi mavjud edi. 2004 yilgi ma'muriy islohot natijasida, ayniqsa, federal darajada idoraviy, arxiv va ish yuritish xizmatlarini tashkil qilishni nazorat qilish funktsiyasi "hech kim" bo'lib qoldi¹⁷.
Rossiyada arxiv qurilishi uzoq tarixga ega. Arxivlashtirish - bu o'tmish tarixiy xotirasining bir qismi bo'lgan barcha nazariy, huquqiy va amaliy jihatlarni o'z ichiga olgan insoniyat jamiyatining bir bo'lagi. Arxivlash tarixini o'rganishda va milliy arxivshunoslik kontseptsiyasini yaratishda rus olimlari tomonidan katta hissa qo'shildi: N.V. Kalachov, D. Ya. Samokvasov, A.S. Lappo-Danilevskiy, S.N. Valk, V.V. Maksakov, I. L. Mayakovskiy, M.N. Pokrovskiy, A.V. Chernov, V.N. Avtokratlar, V.N. Starostin, E.V. Starostin, V.P. Kozlov va boshqalar.
Rossiya jamiyatining siyosiy va iqtisodiy tashkilotidagi o'zgarishlar, keng aholi orasida arxiv ma'lumotlariga bo'lgan ehtiyojni uyg'otish, 90-yillarning boshlarida rus tarix fanining yutuqlarini qayta baholash. arxivlar oldiga jiddiy professional vazifalar majmuini qo'ydi. Ular orasida arxiv ishining me'yoriy-huquqiy bazasini takomillashtirish va huquqiy tartibga solish, hujjatlarning saqlanishi, ekspertizasi va arxivlarni olish, shuningdek yangi arxiv manbalarini ilmiy muomalaga kiritish hamda arxiv ishlarini boshqarish tarkibini o'zgartirish kiradi.
Ushbu ishning maqsadi arxivlarning madaniyatdagi o'rni va ularning o'zaro ta'sirini o'rganishdir.

Xulosa.
Arxiv hujjatlarining davlat faoliyatidagi rolini deyarli baholab bo'lmaydi. Ularning saqlanib qolishi davlatchilikning ramzi bo'lib, ularning ma'lum bir davlatga tegishli tashabbuslarni oziqlantirish yoki oqlash uchun ularning sof axborot ahamiyati haqida gapirmasa ham bo'ladi.
Rossiyadagi arxiv ishlari tarixi bir asrdan ko'proq vaqtni o'z ichiga oladi. Va bunday uzoq rivojlanish davri uchun arxiv biznesi ham ko'tarilishni, ham tushishni boshdan kechirishi kerak edi. Shubhasiz, hujjatlarni "keraksiz" deb ommaviy qirg'in qilish davrlari juda qiyin bo'lgan, avval erishilgan barcha narsalarni deyarli bekor qilgan, natijada ko'plab qimmatli tarixiy yodgorliklar izsiz yo'qolgan. Olimlar-tarixchilar va arxivshunoslar katta ilmiy ahamiyatga ega hujjatlar yo'q bo'lib ketayotganidan xavotirda bo'lib, "ogohlantirish signalini berishdi" va jamoatchilikni o'tmishsiz kelajak yo'qligiga ishontirishdi. Va bir muncha vaqt o'tgach, davlat hali ham saqlanib qolgan noyob hujjatlarni saqlash kampaniyasini boshladi. Bu bizning madaniyatimizdagi arxivlarning mavqeini aks ettiradi.Aasrlar davomida to'plangan tsivilizatsiya tajribasi omboridir. Ular ushbu tajribani hamma uchun qilishadi va tarixiy tadqiqotlar uchun asos yaratadilar.Arxiv ma'lumotlariga ega bo'lish orqali tarixchilar va o'lkashunoslar o'tmishdagi haqiqatlarga oydinlik kiritishlari va yosh avlod orasida mamlakatlar tarixi va urf-odatlariga bo'lgan qiziqishini rivojlantirish imkoniyatiga ega bo'lmoqdalar.