Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

III.7. SHU`LAQANOTLILAR (ACTINOPTERУGII) KENJA
SINFINING SISTEMATIKASI

Shu`laqanotlilar kenja sinfi quyidagi 3 ta katta turkumga bo`linadi: 1. Suyakli ganoidlar (Holostei), 2. Suyakdor baliqlar (Teleostei) va 3. Ko`pqanotlilar (Polostei).

Suyakli ganoidlar (Holostei) katta turkumi. Bu baliqlar ancha sodda tuzilgan, ularning vakillari mezozoy erasida juda keng tarqalgan bo`lib, turkumlari ham ko`p bo`lgan. Bu katta turkum vakillarining xarakterli belgilariga, avvalo ichagida spiral klapanlarining borligi, yuragida arterial konusining saqlanganligi va ustki ensa suyagining rivojlanmaganligidir. Suyakli ganoidlar katta turkumining 2 ta turkumi bor: Kaymanlar yoki kosali (pantserli) cho`rtanlar (Lepidosteoidei) turkumi va Amiyalar yoki loyqa baliqlar (Amioidei) turkumi.
Kaymanlar (Lepidosteoidea) turkumiga 6-7 ta tur kiradi: Kaymanlar yoki pantserli (kosali) cho`rtanlarning uzunligi 3-4 m gacha va og’irligi 150 kg gacha boradi. Ular Shimoliy Amerikaning chuchuk suvlarida yashaydi. Xarakterli belgilariga gavdasining romb shaklidagi suyakli ganoid tangachadan iborat pantser bilan qoplanganligi, ustki ensa suyagining yo`qligi va havo pufakchasining borligidir. Kaymanlar yirtqich, ularning og’iz bo`shlig’ida tishlari bor. Cho`rtan baliqlarnikiga o`xshash tumshug’i uzun uchli, gavdasi ham cho`rtan baliqlarnikiga o`xshaydi. Dumi gomotserkal tipda. Umurtqasi oldingi tomondan bo`rtib chiqqan, orqa tomondan botiq, ya`ni opistotsel tipda.
Amiyalar yoki loyqa baliqlar (Amioidei) turkumi. Bu turkumning amiya yoki loyqa baliq (Amia calva) degan bitta turi bor. Bu baliqning uzunligi 60-90 sm gacha boradi. Erkagi urg’ochisidan kichikroq. Amiyalar kayman baliqlar bilan suyakli baliqlarning o`rtasida ma`lum darajada oraliq o`rinni egallaydi. Gavdasi sikloid tangachalar bilan qoplangan. Ularning spiral klapanlari va arterial konusi rudiment holida bo`ladi. Dumida qora xoli bor. Dum suzgich qanoti gomotserkal tipda tuzilgan. Yuragida aorta ildizi murtagi bor, orqa suzgich qanoti uzun, dum suzgich qanoti doira shaklida. Og’zida tishi yo`q, tumshug’i to`mtoq, yuvosh baliq. Juft suzgich qanotlari kichkina. Yon chiziq organlari yaxshi seziladi. Umurtqasi amfitsel tipda. Amiyalar Shimoliy Amerikadagi sekin oqadigan va oqmaydigan chuchuk suvlarida yashaydi. Bunday suvlarda odatda kislorod kam bo`ladi. Shuning uchun amiyalarda qo`shimcha nafas olish organi vazifasini suzgich pufagi bajaradi. Bu baliqlar sovuq paytlarda suvsiz, havo muhitida bir kecha-kunduzgacha yashay oladi. Ular tunda faol. Qishda chuqur joylarda karaxt bo`lib yotadi. Voyaga yetgan amiyalar qisqichbaqasimonlar, mollyuskalar, ba`zan baliqlar bilan oziqlanadi. Yosh baliqlar faqat umurtqasiz hayvonlar bilan oziqlanadi. Amiyalar, asosan aprel–may oylarida suv harorati +25°C atrofida bo`lganda urchiy boshlaydi. Urchish paytida amiyalarning erkagi suvning qirg’og’iga yaqin kelib, chuqurligi 25-40 sm bo`lgan sayoz joylarda suv o`tlaridan uya yasaydi. Uyasining shakli tarelkaga o`xshash bo`lib, sathi 40-60 sm² ga boradi. Uvildirig’ining soni 70 mingtagacha boradi, tuxumlarini erkagi qo`riqlaydi. Amiyalar boshqa baliqlarni qirib ziyon yetkazadi. Ularning go`shti qattiq va bemaza. Shuning uchun ovqatga ishlatilmaydi.