Қўлёзма ҳуқуқида ҚУЧҚоров жавлон суюндик ўҒли миллий ғоя ва демократик ўзгаришлар диалектикаси босқичларининг ижтимоий-фалсафий таҳлили

Тадқиқот натижаларининг апробацияси. Тадқиқот натижалари 3 та халқаро ва 6 та республика илмий конференцияларида маърузалар кўринишида баён этилган ҳамда апробациядан ўтган.
Тадқиқот натижаларининг эълон қилинганлиги. Диссертация мавзуси бўйича жами 16 та илмий иш чоп этилган. Шундан 1 та монография, Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комиссиясининг докторлик диссертациялари асосий натижаларини чоп этишга тавсия этилган нашрларда 4 та, хорижий журналларда 3 та мақола чоп этилган.
Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми. Диссертация кириш, уч боб, хулоса, фойдаланилган манба ва адабиётлар рўйхатидан иборат. Диссертациянинг тадқиқот қисми 146 бетни ташкил этади.


I БОБ. ТАРИХНИ ДИАЛЕКТИК МАДАНИЙ ТУШУНИШ - МИЛЛИЙ ҒОЯ ВА ДЕМОКРАТИК ЎЗГАРИШЛАР ДИАЛЕКТИКАСИНИ БИЛИШНИНГ МЕТОДОЛОГИК АСОСИ СИФАТИДА
Инсоният тарихи – бу одамзот наслининг бир неча минг йилликларни ўз ичига оладиган прогрессив ва регрессив ҳатти-ҳаракатлари туфайли ишлов берилган моддий ва маънавий ишлаб чиқариш жараёнлар тизимидан иборат бўлган авлодларни аждодлар билан боғлайдиган маданий борлиқдир. Бу тизимнинг ажралмас атрибутларидан бирини тарихий макон ва замонда жойлашган нарса, ҳодиса ва воқеалар ташкил қилади. Тарихий макон ва замонда жойлашган ҳар бир нарса, воқеа ва ҳодисалар ўзининг ўрнига қараб инсон ақл-идроки орқали объектив ёки субъектив тарзда фалсафий мушоҳададан ўтади. Ана шу мушоҳода эса турли хил ғояларнинг вужудга келишига, охир-оқибатда эса барқарорлашиб мафкурага айланишига олиб келади. Бунда генезиси ва эволюцияси бўйича прогрессив характерга эга бўлган барча ғоялар жамиятда демократик жараёнларнинг изчил кечишига маънавий жиҳатдан куч бахшида этади.
Шу сабабли мазкур бобда тарихни диалектик маданий тушуниш орқали миллий ғояларнинг пайдо бўлиши ва унинг демократик ўзгаришлар билан ўзаро алоқадорлигини билиш зарурияти илмий-методологик жиҳатдан тадқиқ қилинган.

1. 
   Миллий ғоя ва демократиянинг маданий ҳодисалар сифатидаги диалектик алоқадорликлари
   

Тарихни диалектик маданий тушуниш-бу табиатдан ўзини ақлий фаолияти туфайли ажратаётган инсоннинг моддий неъматларни ишлаб чиқариш жараёнида ҳам жисмонан, ҳам ақлий жиҳатдан маданийлашиб боришини эътироф этувчи фалсафий қарашлар тизимидир. Бу тизим, бир томондан инсонни биологик жараёнлар маҳсули, иккинчи томондан эса ижтимоий мавжудод сифатида эътироф этган ҳолда, уларни ўзаро қайта бирлаштирувчи диалектик интеграциялашув нуқтаи назардан биоижтимоий мавжудод эканлигини қатъий равишда исботлашга асосланган фалсафий қарашлардан бири ҳисобланади.
Аслини олганда, немис материалистик мумтоз фалсафасининг асосчилари¹ томонидан ишлаб чиқилган тарихни материалистик тушунишда бирламчилиги илгари сурилган омил – моддий неъматларни ишлаб чиқариш усули ҳам маданий ҳодисадир. Ушбу маданий жараён – моддий неъматларни ишлаб чиқариш жараёни давомида одам танаси ҳам маданийлашиб борган. Шунинг учун ҳам одам биологик тур сифатида ҳам биомаданий ҳодисадир. Инсоннинг ижтимоий маданий томони, унинг ижтимоий қобилиятидандир. Бу иккала томонларнинг диалектик бирлиги жамият мавжудлиги ва ривожланишининг асоси – маданий борлиқ бағрида амал қилади. Демак, инсон биоижтимоий маданий ҳодисадир². Бу маданий жараёнда онг маънавий-маданий ҳодиса сифатида, жумладан, ғоя муҳим белгиловчилик характерига эгадир. Худди шундайин, инсонларнинг микро ва макро бирликлари даражасида ҳам ижтимоий жараёнлар ғояларсиз мавжуд бўла олмайди.
Мадомики, инсон биоижтимоий маданий ҳодиса экан, бу ҳодисани, унинг субстационал асосини ташкил қилувчи “маданият”³ тушунчасини изоҳловчи концепциялар доирасида таҳлил қилиш мақсадга мувофиқдир⁴. Бунда, биринчи концепцияга мувофиқ, маданият инсонлар томонидан яратилган буюм ва муносабатлардир. Бунда буюм жамият бўлса, демократия муносабатлар сифатида талқин қилинган. Демак, “жамият” тушунчаси “маданият” тушунчаси билан айнанлаштириб қўйилган.
Иккинчи концепцияга кўра, маданият инсонлар томонидан яратилган моддий ва маънавий буюмларнинг қадриятга айланиши. Кўриниб турибдики, бу концепцияда чалкашликлар мавжуд. Савол келиб чиқади: инсонлар томонидан яратилган моддий ва маънавий буюмларнинг барчаси ҳам қадриятли-ми? Масалан, атом бомбаси ёки қўштирноқ ичидаги “оммавий маданият” ҳам қадриятлими? Йўқ албатта.