Lektsiyanin’ jobasi

Download 298,65 Kb. bet 3/3 Sana 04.02.2022 Hajmi 298,65 Kb. #430657

Bog'liq
Otaxanova Dildora Pedagogika

U’shinshi basqish. Juwmaqlawshi bo’lim. (20 minut)	3.1 O’tilgen tema boyinsha juwmaqlar shig’aradi, oqiwshilardin’ diqqatin tiykarg’I ma’selelerge ja’mleydi, professional xizmetinde (oqitiwg’a) islengen jumislardin’ a’hmiyetin aship beredi. 3.2 Studentlerdin’ Bergen juwabin bahalaw, oqiw maqsetinde erisiw da’rejesin analizlew. 3.3 O’z betinshe jumis ushn tapsirma beredi, onin’ bahalaw ko’rsetkishleri, kriteriyalari menen tanistiradi.
O’z-ara pikirlesedi. O’zin-o’zi, o’z-ara bahalaydi. tapsirmalarin jazadi.

Tema: Ka’siplik ta’limnin’ metodogiyaliq tiykarlari keltirilgen dereklerdi uyreniw

Jobasi:
I.Kirisiw
II.Tiykarg’i bolim:
1. Pedagogikaliq protsess ha`m qa`nigelik
2. Pedagogikanin` ilimiy-izertlew metodlari
3. Pedagogikanin` rawajlaniw derekleri
III.Juwmaq
IV.Paydalanilg’an adebiyatlar

Kirisiw
O`zbekstanda ta`lim-ta`rbiya tarawin jetilistiriwdin` za`ru`rligi O`zbekstan

Respublikasinda ta`lim tarawinda a`melge asirilip atirg`an ja`miyette ju`z berip
atirg`an demokratiyaliq o`zgerisler, jan`a ja`miyet quriw jolinda tetik
jeteklewshi, ha`reketleniwshi ku`shke aylanbaqta. «Ta`lim-ta`rbiya
sistemasin o`zgertepey turip, adamlar sanasin, olardin` turmis ta`rizin ha`m
o`zgertiw mu`mkin emes» - dep aytqan edi Prezidentimiz I.A.Karimov.
O`zbekstan Respublikasi Joqari Ken`esi IX sessiyasi (1997 jil 29 avgust)
da «Bilimlendiriw haqqinda» g`i Nizam ha`m «Kadrlar tayarlawdin` Milliy
da`stu`ri» qabil qilind. Bul nizam hu`jjetlerine tiykarlanip, respublikamizda
ta`limta`rbiya sistemasin tu`pten o`zgerttirip, oni jan`azaman talabi da`rejesine
ko`teriw, barkamal a`wladti ta`rbiyalap ka`malg`a jetkiziwdin` nizamli tiykarlari
belgilep alindi. Bunin` tiykarinda bir qansha isler a`melge asirildi ha`m asirilmaqta.
A`ne usi sessiyada Prezident I.A.Karimov «Barkamal a`wladO`zbekstan
rawajlaniwinin` tiregi» degen temasinda so`ylegen so`zinde to`mendegi
pikirlerdi alg`a qoyg`an edi. Mekteplerdin` bazasin bekkemlew
Bilimli, sheber ta`rbiyashi oqiwshilardi tayarlaw, olardin` turmisliq
talaplarin qandiriw. Oqiw protsessine tiyisli bolip baslawish klasslarda ha`m
onnan keyingi basqshlarda oqip atirg`an balalarg`a qaysi klasstanenii oqitiw
maqsetinde tabisli ilimiy ko`z-qaraslardi tiykarlaw.Baslawish ta`limge ekinshi
da`rejeli is dep qaramasliq, sebebi balanin` du`n`ya qarasi, en` ta`jiriybeli
ta`rbiyashilar biriktirip qoyiliwina u`lken itibar beriw. Respublikamiz
g`a`rezsizlikke eriskennen keyin ja`miyetlik sistema o`zgerdi. Ja`miyetlik
sistemanin` o`zgeriwi usi sistemanin` maqseti, waziypalarina
say keletug`in ha`m oni a`melge asiratug`in kadrlar tayarlaw waziypasin
qoydi. Demek, ta`lim-ta`rbiyanin` sho`lkemlestiriwshilik-metodikaliq tiykarlarin
jaratiw da`wir talabi bolip qaldi. Ha`zirgi ku`nde ja`miyettin’ rawajlaniwinda
pedagogikanin` orni. XXI a`sirde ja`miyetlik – ekonomikaliq mu`na`sibetler
rawajlaniwinda insan aqil parasatli ha`m ruwqiy tiykar rawajlandiriwshi qural
ekenligi belgili bolmaqta. Ha`r bir g`a`rezsiz pa`n o`zinin` predmeti ha`m
metodologiyaliq tiykarlarina iye. Basqa pa`nler siyaqli pedagogikada pa`n
sipatnda payda bolar eken, ol da`slep ja`miyettin` talap ha`m wa`ru`rlikleri
tiykarda payda boladi. Sol sebepli ta`rbiya protsesi ja`miyetlik turmistin`
ajiralmas bo`legi dep qarag`animiz duris boladi. Sebebi ta`rbiyaliq islerdi alip
barmastan burin ja`miyetti, onin` rawajlaniwin aqilg`a siydiriw qiyin Ha`r bir
adam o`zinin` o`tken o`mirine ko`z taslasa onda mektepke, birinshi
mug`allimlerine degen jilli sezimler payda boladi. Ustaz balalardi birinshi
bolip mektep bosag`asinda ku`tip aladi xa`m ulken o`mirge shig`arip saladi.
Mektepti pitkerip shig`aman degenshe ustaz balanin` janinda boladi. Waqittin`
o`tiwi menen ko`p jillardan keyin g`ana bizler ustazlarimizdin` awir miynetin
tu`sinip, baxalay alamiz. Tek o`zlerimiz u`lkeyip, ata-ana bolg`an wakitimizda,
o`z balalarimizdi ta`rbiyalay otirip olardi o`siriw ushin qansha ku`sh jiger
kerekligin, mug`allimshilik ka`siptin` qanday qiyin ekenligin tu`sinemiz.
Bizin` balalarimizdin`, bizin, xalqimizdin` keleshegi mug`allimnin`
qolinda. Mug`allim boliw ha`mme adamnin` qolinan kele bermeydi. Sebebi
pedagog-bul talant, uqip. Mug`allimshilik jolin tan`lag`an adam xa`r ku`ni tinimsiz
izlenip miynet etiwi kerek. Biraq a`dette jumis qanshelli qiyin bolg`an sayin onin`
juwmag`i adamg`a qanaatlaniwshiliq sezimin alip keledi.
Ustazdin` uaziypasi balag`a tek bilim berip qoyiwemes, al oni adam etip
ta`rbiyalap shig`ariw.Pedagogika pa`nin u`yrenbesten burin soni tu`sinip alin`, bul
ilim sizlerge xaqiyqiy mug`allim boliwg`a ja`rdem beredi.
Pedagogika ilimi-bul o`sip kiyatirg`an a`wladti oqitiw ha`m ta`rbiyalawdin`
ko`p a`sirlik ta`jriybelerdin` jiynag`i. Pedagogika ilimi-bul xa`r ta`repleme
rawajlang`an adamdi jetilistiriw boyinsha ko`p jilliq izertlewler juwmag`i.
Erkinlik alg`an ma`mleketimizde qayta quriwlar ken` en jaymaqta.
Turmisimizdin` barliq tarawlarinda, sonday-aq jas a`wladtin` ta`lim-
ta`rbiyasinda da keskin o`zgerisler payda bolmaqta. Ruwxiylig`imizdi qayta
tiklew ja`ne de bayitiw barisinda uliwma xaliqliq gu`res baslandi. Quyash nurina zar bolg`an alimlarimizdin`, filosoflarimizdin` ulli shig`armalari jariqqa
shig`ip atir. Respublikamizdin` sotsialliq, ekonomikaliq keleshegi jas a`wladqa
xa`m olardin` keleshekte qanday ka`sip o`ner iyelewine qarap respublikamiz
keleshegin ko`z aldimizg`a keltirsek boladi. Keleshek jaslardiki. Sonin` ushin da
jaslardin` ta`lim-ta`rbiyasina shin kewilden itibar beriwimiz kerek. Jaslar ta`lim-
ta`rbiyasi bul ha`r bir ata-ananin`, mug`allimnin`, ta`rbiyashinin` Watan aldindag`i
a`diwli minneti. «Pedagogika» atamasi «Payne-bala» ha`m «agagoeyin» -
«jeteklew» degen ma`nisti bildiriwshi latinsha «daydagogos» so`zlerinen kelip
shig`iwi to`men-degishe tu`sindiriledi: Eramizdan alding`i III-V a`sirlerde
a`yyemgi Gretsiyada qul iyelewshilerdin` balasin awqatlandiratug`in,
qaraytug`in, seyilge alip baratug`in, dalada oynatatug`in ta`rbiyashi qullardi»
pedagog» dep atag`an.
Ol balalardin` ka`malg`a jetiwine juwap bergen. Qul iyelewshinin` balasin
mektepke jetelep alip barg`an xa`m alip qaytqan. Ha`zirgi waqitta «pedagog»
so`zi ta`lim-ta`rbiya beriwshi oqitiwshig`a qollaniladi.Pedagogika pa`ninin`
ob`ekti tiykarinan mektep oqiwshalari,predmet bolsa-oqiwshilarg`a beriletwg`in
ta`lim-ta`rbiya teoriyasi menen a`meliyati.
Pedagogika ta`lim-ta`rbiya maqsetinin` ja`miyet talaplarina xa`m
oqiwshilardin` jas o`zgesheliklerine qarap mazmuni jag`inan o`zgerip
baratug`in u`yretedi, ta`rbiyanin` quramali bo`limlerin xa`m olar ortasindag`i
baylanisti aship beredi. Usi tiykarinda ta`lim-ta`rbiya tarawindag`i ta`jriybelerdi
uliwmalastiradi, ta`rbiyanin` rawajlaniw jollarin ko`rsetip beredi.
Pedagogika ilimi bir o`zi joqari da`rejege jetise almaydi. Ol da basqa
pa`nler siyaqli ja`miyetlik ilim jetiskenliklerinen paydalanadi ha`m mazmuni
jag`inan bayip baradi. Ha`zirgi ku`nimizde adamzat ta`repinen do`retilgen bilimler
ha`m keleshek haqqinda mag`liwmat beretug`in ilimler belgili da`rejede
pedagogika ushin derek boladi. Basqa pa`nler siyaqli pedagogika ha`r bir insannin`
ja`miyetli rawajlaniwi ushin xizmet etedi. Ta`biyatha`m ja`miyettin` rawajlaniwi
nizamliqlari tuwrali mag`liwmatlarg`a su`yenedi ha`m o`zide ja`-miyetlik pa`n
sipatinda rawajlanip baradi. Usi sebepli filosofiya, tariyx, ekonomika, psixologiya,
sotsialogiya etika ha`m estetika siyaqli pa`nler menen o`z ara baylanisli.

Ha`r bir oqiwshi, mug`allim ta`rbiyashi o`z ana jurtinin` tariyxin biliwi
watanin su`yiwi lazim. Pedagogika tariyxi pa`ninen xabardar bolmay turip
jaslarg`a bilim beriw mu`mkin emes. Pedagogika teoryasin teren`irek tu`siniw
ushin onin` o`tmishtegi rawajlaniwin biliw kerek. Ma`selen: pedagogika tariyxi
o`tmishte ta`lim ta`rbiya tarawinda qanday na`tijeli bolg`ani ja`miyetlikekonomikaliq ha`m siyasiy sharayatlardin` o`zgeriwi sebepli pedagogikaliq
ideyalar, ta`rbiya orinlarinda islerdin` mazmuni usillari jan`alanip barg`a-nin,
o`tmishte jumis alip barg`an alimlardin` pedagogik ko`z qaraslarin u`yretedi
Tariyxqa na`zer taslar ekenbiz, ta`rbiya haqqindag`i pikirler eramizdan
alding` IV a`sirde qa`lipleskenligi haqqndag`i mag`liwmatlar bar.Keyingi
da`wirlerde pedagogik pikirlerdin` qa`liplesiwinde zardushtiylik ta`limati, onin`
muqaddes kitabi «Avesto» da qimbatli pikirler bayan etilgenyu. Qurani
Qa`rim Ha`r bir oqiwshi, mug`allim ta`rbiyashi o`z ana jurtinin` tariyxin biliwi
watanin su`yiwi lazim. Pedagogika tariyxi pa`ninen xabardar bolmay turip
jaslarg`a bilim beriw mu`mkin emes. Pedagogika teoryasin teren`irek tu`siniw
ushin onin` o`tmishtegi rawajlaniwin biliw kerek. Ma`selen: pedagogika tariyxi
o`tmishte ta`lim ta`rbiya tarawinda qanday na`tijeli bolg`ani
ja`miyetlikekonomikaliq ha`m siyasiy sharayatlardin` o`zgeriwi sebepli
pedagogikaliq ideyalar, ta`rbiya orinlarinda islerdin` mazmuni usillari jan`alanip
barg`a-nin, o`tmishte jumis alip barg`an alimlardin` pedagogik ko`z qaraslarin
u`yretedi .
Tariyxqa na`zer taslar ekenbiz, ta`rbiya haqqindag`i pikirler eramizdan
alding` YI a`sirde qa`lipleskenligi haqqndag`i mag`liwmatlar bar.Keyingi
da`wirlerde pedagogik pikirlerdin` qa`liplesiwinde zardushtiylik ta`limati, onin`
muqaddes kitabi «Avesto» da qimbatli pikirler bayan etilgenyu. Qurani
Qa`rim ha`m Hadisda ha`r bir insannin` du`n`ya qarasi, filosofiyasi,
ma`deniyati, a`depikramlig`i ha`r ta`repleme qa`liplesiwi bayan etilgen. Bay
ma`deniy qa`diriyatlarimizg`a mu`na`sibetti belgilewde Prezidentimiz
I.A.Karimov maqset, tek ilimiy-ma`deniy miyrasti u`yreniw emes, ba`lki
ta`kirarlanbas g`a`ziynemizdin` ilimiy, a`meliy printsiplerin jan`a zamang`a
xizmet qiliwshi olardi turmisqa tayarlawdan ibarat ekenligin
g`a`rezsizligimizdin` da`slepki ku`nlerinen-aq beliglep bergen edi.
Bizlerge belgili, kadrlar tayarlaw tarawindag`i ma`mleketlik siyasatti
insannin` intelektual xa`m ruwxiy-moral`liq jaqtan tyarbiyalaw menen tikkeley
baylanisli bolg`an uzliksiz ta`lim sistemasi arqalixa`r ta`repleme ba`rkamal shaxs
puxarani jetilistiriw na`zerde tutiladi.
Puxaranin` en` tiykarg`i konstitutsiyaliq xuquqlarinan biri bilim aliw,
tvorchestvaliq qa`biletin ko`rsete biliw, intelektual jaqtan rawajlandiriw,
ka`sibi boyinsha miynet etiw xuqiqi a`melge asadi.
Demek bul ideallar ilimiy-teoriyaliq uliwmalastiriwlar, atap aytqanda,
kadrlar tayarlawdin` milliy modeli shaxs, ma`mleket xa`m ja`miyet, uzliksiz,
ta`lim, islep shig`ariw birleskende ko`plegen maqsetke erisiwge boladi.
Yag`niy ma`mleket xa`m ja`miyet kadrlar tayarldaw sistemasinin` a`melge
asiwi xa`m rawajlaninin` kepillikleri, joqari da`rejeli mamanlar tayarlaw
boyinsha ta`lim mekemelerinin` xizmetin birlestiriwshi sipatinda xizmet
ko`rsetedi.

Tiykarg’i bo’lim

Aniq izertlew predmetine iye bolg`an pedagogika pa`ni de basqa pa`nler
siyaqli o`z mazmunin jaratiw ha`m materiallar toplaw ushin arnawli usil ha`m
qurallardan paydalanadi. Olar pa`nnin` metodlari dep ju`ritiledi.
Metod (lotinsha «metodos»-jol) izertlew joli, teoriya, ta`liymat degen
ma`nisti bildiredi. Ilimiy tu`sinik sipatinda «metod» so`zi ken` ma`niste belgili
maqsetke erisiw joli, tar ma`niste ta`biyat ha`m ja`miyetlik turmis ha`diyseleri
ha`m de nizamliliqlarin biliw maqsetinde qandayda waziypani sheshiw usilin
bildiredi.
Pedagogikada sonday arnawli metodlar bar olar ja`rdeminde ta`limta`rbiya protsessine tiyisli ahmiyetli faktler, tu`rli pedagogikaliq waziypalar
mazmuni, mexanizmleri, o`zgeshelikleri u`yreniledi.
Pedagogikaliq izertlew basqishlari to`mendegilerden ibarat:
mag`liwmatlardi jiynaw, na`tiyjelerdi ja`mlew, izertlew boyinsha mug`darliq
analiz, korreliattsiya koeffitsientli grafiklerin du`ziw, na`tiyjelerdin` durislig`in
ta`miyinlewshi mag`liwmatlardi jiynaw, ta`lim-ta`rbiya tiyisli isshi diagnozdi ilgeri
su`riw, oni teoriyaliq ha`m a`meliy ta`repten sinawdan o`tkeriw, arnawli
metodikasin islep shigariw ha`m basqalar.
Obektiv dun`yani biliw, teoriyada neni u`yreniw kerek, kimdi qanday
tarbiyalaw kerek degen ma`seleler bar bolip, olar o`z-ara baylanisli.
Pedagogika pa`ni o`z mazmunin bayitiwda, janalawda bar pedagogikaliq
ha`diyse ha`m teoriyalardi onin` waziypalari ha`m maqsetine muwapiq usillari
menen u`yrenedi. Usi ilimnin` ilimiy-izertlew metodlari degende jas a`wladti
tarbiyalaw, bilimli etiw ha`m oqitiwdin` real protsesslerine ta`n bolg`an ishki
baylanis ha`m qatnaslardi tekseriw, biliw jollari, usillari ha`m qurallarinin`
jiyindisi tu`siniledi.
Pedagogika pa`ninin` ilimiy-izertlew metodlari:
Baqlaw metodi ta`lim-ta`rbiya protsesslerinin` a`meldegi jag`dayi menen
tanistiradi, olardin` na`tiyjelerin biliwge ja`rdem beredi ha`m sol tiykarda
jaratilg`an jan`a ashiliwlar ushin da`liller jiynaw imkaniyatin beredi. Bul usil
birqansha qospali bolip, na`zerde tutilg`an maqset qanday a`melge asirilatug`inin
aniqlaw, oqitiwshi ha`m oqiwshilardin` o`z-ara qatnaslari, jeke o`zgesheliklerin
salistiriw ushin da qollaniladi.
Ta`biyg`iy baqlaw arqali oqiwshilardin` pa`nlerdi o`zlestiriwleri, olardin`
minez-qulqi ha`m mashqalalarindag`i o`zgerislerdi esapqa aliw ha`m tiyisli ta`limta`rbiyaliq ta`sir ko`rsetiw jollarin belgilew ushin qollaniladi.
Ilimiy baqlawlar bolsa oqiwshilardin` ta`biyg`iy jag`dayin g`ana emes, al
olardin` ilimiy ko`z-qaraslarinin` qa`liplesiwi, pikirlew protsessinin` ku`shi,
na`tiyjeler shigariwdag`i aktivliligin aniqlaydi, olardi analizleydi.
Pedagogikaliq izertlewlerde gurrin`lesiw metodinin` orni ta`lim-ta`rbiya
protsessin jaqsilaw yaki jaratilg`an ilimiy diognozlardin` qanshelli duris ekenligin
aniqlaw maqsetinde gurrin` metodinan paydalanadi. A`dette, gurrin` metodi
oqitiwshi ha`m oqiwshilar ja`ma`a`ti menen, ata-analar ha`m ken` ja`ma`a`tshilik
penen jeke ha`m toparli tartipte alip barilg`anda qollaniladi. Bunda gurrin` metodin
tan`lawdan aldin joba du`ziledi, oni a`melge asiriwjollari belgilenedi, na`tiyjeleri
analizlenedi ha`m tiyisli juwmaq jasaladi.
Balalar do`retiwshiligin u`yreniw metodi balalar do`retiwshiligin
u`yreniwde mektep oqiwshilarinin` o`zine say individual iskerligine tiyisli faktler
analizlenedi, belgili juwmaqqa keledi. Bunda oqiwshilardin` tu`rli jaziw
da`pterleri, ku`ndelikleri, jazg`an xatlari, qosiq ha`m gurrin`leri, aldag`i jobalari,
shig`armalari, esabatlari olardin` dun`yag`a ko`z-qarasi ha`m ruxiyatin u`yreniwde
derek bolip xizmet etedi.
Bul metod arqali oqiwshilar arasinan jetilisip shig`ip atirg`an qa`biletli
jaslar aniqlanip, olar menen ayriqsha jumis alip bariladi. Balalar do`retiwshiligin
to`mendegi protsesslerde alip bariw mu`mkin:
-pa`n olimpiadalari;
-temalar boyinsha konkurslar;
-mektepler boyinsha ko`rgizbeler;
-jarislar;
-sayaxatlar ha`m t.b.
Ilimiy izertlewde test, sorawnamalar metodi jetekshi metod sanaladi.
Sorawnama-anketa metodi qollanilg`anda ilimiy diagnozdin` jan`alig`in biliw,
aniqlaw, oqiwshilardin` jeke yaki toparli pikirlerin, qaysi ka`sipke qizig`atug`inin,
keleshek arzu u`mitlerin biliw ha`m tiyisli juwmaq shig`ariw, usinislar beriw
maqsetinde o`tkeriledi.
Test sinawlari o`tkeriwden maqset az waqit arasinda oqiwshilardin`
bilimlerin aniqlaw ha`m bahalaw. Test sorawlarinin`orni ha`m olardin` mazmuni
boyinsha tu`rlishe du`ziliwi, oqiwshilardin` o`z betinshe pikirlewin o`siredi,
keleshekti real bahalaw qa`biletin rawajlandiradi.
Mektep hu`jjetlerin analizlew. Bul metod arqali oqitiwshilar ha`m
oqiwshilar ja`ma`a`ti olardin` pedagogikali` iskerligi haqqinda aniq mag`liwmatlar
alinadi. Mektep hu`jjetleri degende oqitiwshi ha`m oqiwshilardin` sani,
oqiwshilardin` jeke hu`jjetleri, klass jurnallari, ku`ndelik da`pterleri, buyriq
da`pterleri, pedagoglar ken`esinin` qararlari da`pteri, mekteptin` jobadag`i pul
esabi ha`m onin` sariplaniwina tiyisli hu`jjetleri ha`m basqalar tu`siniledi.
Eksperiment-ta`jiriybe sinaw metodi «ekcperiment»so`zi latinsha «sinap
ko`riw» ma`nisin bildiredi. Eksperimental ta`jiriybe isleri tiykarinan ta`lim-ta`rbiya
protsessine tiyisli diagnoz yaki a`meliy islerdin` usiniw protsesslerin tekseriw,
aniqlaw maqsetinde qollaniladi.
Eksperiment metodi jag`dayg`a qaray 3 tu`rde o`tkeriledi.
1. Ta`biyg`iy eksperiment
2. Laboratoriya eksperimenti
3. A`meliy ta`jiriybe
Statistikaliq mag`liwmatlardi analizlew pedagogikaliq izertlew statistikaliq
mag`liwmatlarsiz, olardin` analizlewisiz o`zligin ko`rsete almaydi. Tek g`ana
ilimiy izleniwler tarawinda emes al xaliq ta`limi tarawinda ajiratilg`an qarjilardin`
arttiriliwi, xaliq ta`limi mekemelerinin` artip bariwi, sabaqliq ha`m oqiw
qollanbalari, ko`rsetpeli qurallar, oqitiwshi kadrlar tayarlaw, mektep qurilisi,
xojaliq sha`rtnamalari ha`m olardan tu`sip atirg`anqarjilar statistika metodi arqali
aniqlanadi. Statistikaliq usil aniq bolsa ilimiy-izertlewdin` bahasi joqari boladi.
Pedagogikaliq izertlewde matematika ha`m kibernetika metodi.
«Kibernetika» so`zi yunon tilinen aling`an bolip «ro`ldi orinlayman» degen
ma`nini bildiredi. Kibernetika islep shig`ariwdi, texnikani, tiri organizmlerdi, adam
iskerligin basqariwdin` uliwmaliq nizamliliqlarin ha`m qurallarin islep shig`adi.
Onin` mazmuni axbarot beriw, da`stu`rlestiriw, algoritmler, basqariwshi sistema,
model jasaw siyaqli tiykarg`i teoriyalarda o`zliginko`rsetedi.
Oqitiw teoriyasi, a`meliyatinda esaplaw matematikasi ha`m kibernetika
mashinalari ja`rdeminde bir tilden ekinshisine awdariw, da`stu`rli ta`lim ha`m oni
mashina arqali basqariw, oqitiwdi bekkemlew, bahalaw arqali ta`lim-ta`rbiya
na`tiyjeliligin asiriw, differentsial ha`m individual ta`lim beriw, mektep esabatin
mashinalar ja`rdeminde du`ziw siyaqli protsessler orinlanbaqta.
Demek, pedagogika pa`ni o`z mazmunin bayitiw ha`m jan`alaw bar bolg`an pedagogikaliq ha`diyse protsesslerdi onin` maqseti ha`m
waziypalarina muwapiq keletug`in usillari menen u`yrenedi.
Ilimiy – pedagogikaliq izertlewlerdin` qurami og`an ilimiy-izleniwlerdin`
ol yamasa bul elementlerin kiritiw menen baylanisliha`r qiyli o`zgerislerdi bastan
keshiredi. Bizin`she, ilimiy-pedagogikaliq izertlewler bir qansha uliwmalasqan
ko`riniste beriw mu`mkin. Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler to`rt u`lken bloktan
ibarat:
1-blok-tayarliq isleri
2-blok-izertlewdi o`tkeriw
3-blok-izertlewge juwmaq jasaw
4-blok-izertlew na`tiyjelerin bahalaw.
Tayarliq isleri protsessi-birinshi basqishta ta`limnin` ja`miyet za`ru`rlikleri
maydang`a taslang`an rawajlaniw jollari u`yreniledi ha`m ilimiy-pedagogikaliq
izertlew mashqalasi qoyiladi.
Bul basqishta mashqalanin` isshen`lik da`rejesi ko`rsetiledi, onin` ta`lim
sistemasi yaki pedagogika teoriyasinin` ahmiyetli mashqalasin islep shig`iw ushin
za`ru`rligi tiykarlap beriledi. Izertlewshi sol mashqala boyinsha bilimlerdi ja`miyet
za`ru`rligi ushin qanshelli a`hmiyetli ekenligin tu`sinip jetiwi kerek.
Da`slepki mag`liwmatlar menen qon`si pa`n tarawlarinda qanshelli
da`rejede sheshiw kerekligin na`zerde tutiw kerek. Ilimiy-pedagogikaliq
izertlewlerdin` bul basqishindag`i en` a`hmiyetli ma`sele –bul tema mashqalasin
aniqlap aliw.
Tayarliq islerindegi ekinshi basqish-bul tema tan`law ha`m onin`
a`hmiyetliligin ilimiy ta`repten tiykarlaw. Tema menen mashqalanin`
baylanislilig`i pedagogika pa`ni metodologiyasinda en` a`hmiyetli ma`selelerden
biri esaplanadi. Temag`a qarag`anda bag`dar tu`sinigi birqansha uliwmaliraq,
sebebi ol bir qiyli temalardi baylanistiriwshi bolip esaplanadi. Bunday jag`dayda
mashqalani temanin` mazmuni jag`inan aniqlamasi sipatinda qaraw lazim, sebebi
pedagogikaliq xizmettin` qandayda bir bo`liminin` mashqalali jag`dayi
sa`wlelenedi.
Tayarliq islerinin` keyingi basqishinda izertleu ob`ekti aniqlanadi, onin`
maqset ha`m waziypalari ko`rsetiledi, sonday-aq, isshi gipoteza islep shig`iladi.
Izertlew ob`ektin aniqlap atirip ne qaralip atir degen sorawg`a juwap beriw
kerek. Izertlew predmeti bolsa ilimiy tekseriw ta`repin belgileydi, ob`ekt qanday
qaraliwi haqqinda oylawdi payda etedi.
Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler alip bariwda tayarliq islerinin` gezektegi
basqishinda isshi joba-prospekt du`ziledi.
A`dette, joba-prospekt o`z ishine to`mendegilerdi qamrap aladi:
1. Kirisiw. Mashqalanin` qoyiliwi. Temanin` a`hmiyetliligin tiykarlaw.
2. Izertlew mashqalasi, onin` maqseti, izertlew gipotezasi, ob`ekt,
predmeti, izertlew ma`seleleri.
3. Izertlewdin` shamaliq qurami. Baplar ha`m paragraflardin` atlari.
4. Izertlewde ko`zde tutilg`an mazmun.
5. Izertlew metodikasi. Jumis babinda izertlewdin` qanday metodlari
ha`m formalari qollaniliwi tiykarlap beriledi.
6. Ta`jiriybege tiyisli materiallar, eksperiment alip bariw ushin hu`jjetler
ko`rsetiledi.
Izertlewler o`tkeriw to`mendegi basqishlardan turadi:
- tan`lang`an mashqala boyinsha materiallar toplanadi ha`m olar
u`yreniledi;
-eksperimental materiallarin islep shig`iw ha`m olardi da`slepki
tekseriwden o`tkeriw;
-pedagogikaliq texnologiyalardi islep shig`iw ha`m olarg`a du`zetiwler
kiritiw;
-eksperiment o`tkeriw, onin` na`tiyjelerin maydang`a taslang`an ilimiy
diagnozg`a sa`ykesliligin aniqlaw.
Birinshi basqishta izertlewshi mashqalanin` teoriya ha`m a`meliyattag`i
isshen`lik jag`dayin analizlew kerek.
Izertlew alip bariwdin` keyingi basqishinda eksperimental materiallar islep
shig`iw ha`m olardi tekserip ko`riw a`melge asiriladi. Ortag`a taslang`an diagnozdi
tekseriw maqsetinde izertlewshi ta`repinen sinaw yaki tekseriw yaki
aydinlastiriwshi eksperiment sho`lkemlestiriledi. Bunda eksperimental isler
metodikasinin` o`zin puxta islep shigiw za`ru`r, izertlenip atirg`an mashqala
boyinsha kerekli eksperimental materiallardi tan`law lazim. Da`slepki
tekseriwlerge juwmaq jasawda joba ha`m isshi gipotezaga du`zetiwler kiritiw
kerek, bul bolsa ilimiy-pedagogikaliq izertlewler u`stinde alip barilatug`in keyingi
isler na`tiyjeliligine de ja`rdem beredi
Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler qurami ekinshi bloginin` song`i basqishi
eksperimmental isler alip bariwdi na`zerde tutadi ha`m to`mendegilerdi o`z ishine
aladi:
-islep shig`ilg`an materialdi eksperimental tekseriw;
-materiallardi ha`r qiyli jag`daylarda sinawdan o`tkeriw;
-izertlew na`tiyjelerin analizlew;
-izertlew islerin baspadan shig`ariw.
Ilimiy-pedagogikaliq izertlew quraminin` u`shinshi blogi izertlewge
juwmaq jasaw bolip, ol eki tiykarg`i basqishtan du`zilgen:
-izertlew na`tiyjelerin hu`jjetlestiriw;
-izertlew na`tiyjelerin a`meliyatqa alip shig`iw.
Izertlew na`tiyjeleri, a`dette, juwmaqlawda beriledi. Izertlewge juwmaq
jasaw qolg`a kiritilgen na`tiyjelerdi uliwmalasqan variantta ilimiy is ko`rinisinde
hu`jjetlestiriwdi na`zerde tutadi.
Alip barilg`an izertlew na`tiyjeleri a`meliyatqa eki usil menen beriledi:
-aling`an na`tiyjeler tuwridan-tuwri tutiniwshilarg`a usiniladi;
-alingan natiyjeler teoriyaga kiritiledi ha`m ol teoriyani bayitqan halda
birgelikte a`meliyatqa o`z ta`sirin o`tkeredi.
Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler quraminin` song`i to`rtinshi blogi izertlew
na`tiyjelerin bahalawdi na`zerde tutadi o`z ishine izertlew na`tiyjeliligi ta`replerin
islep shig`iw ha`m u`yrenilip atirg`an mashqala boyinsha jan`a bag`darlardi
aniqlawdi ko`zde tutadi.
Fundamental izertlewler na`tiyjeliliginin` jetekshi bag`darlarinin` biri –
izertlewdin` teoriyaliq a`meliyati. Fundamental izertlewdin` bas bag`dari onin`
na`tiyjelerin rawajlandiriwg`a onin` ishki logikalilig`ina ta`siri.
Ilimiy-pedagogikaliq izertlewler na`tiyjeliliginin` ekinshi a`hmiyetli
bag`dari-bul onin` jan`alig`i. Bul bag`dar izertlewdin` teoriyaliq a`hmiyeti menen
bekkem baylanisqan.
Pedagogika tarawindag`i izertlewler na`tiyjeliliginin` gezektegi bag`dari
dep ilimiy istin` konseptuallig`in yag`niy izertlewshinin` teoriyaliq ha`m
metodologiyaliq ko`z-qarasin u`yrenilip atirg`an mashqalanin` ha`r ta`repleme
tiykarlap beriliwin aytiw mu`mkin. Izertlew konseptuallilig`i ilimiy
tiykarlang`anliq penen bekkem baylanisli boladi.
Pedagogikanin` ilimiy-izertlew metodlari qanshelli tuwri tan`lansa, ta`limta`rbiya mazmunin` jan`alaw sonday da`rejede jaqsilanadi pedagogika pa`ni de
bayip baradi.

Paydalanilg’an a’debiyatlar:

1. I.A .Karimov Yuksak ma`naviyat- engilmas kuch. Toshkent 2008 y.
2. Barkamol avlod- O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. T-1997 y
3. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Toshkent-1997 y
4. O`zbekiston Respublikasi “ Ta`lim xaqidagi qonuni”. T-1997 y
5. Rubinskiy.V. Tarbiyaviy ish metodikasi. T-1991y
6. R.J. Ishmuxamedov «Innovatsion texnologiya yordamida ta`lim
samaradorligini oshirish yollari» Toshkent g`00n` y
7. U. Tolipov, M.Usmonboeva «Pedagogik texnologiyaning tadbiqiy
asoslari» Toshkent 2006
8. N.Gaybullaev., R.Yodgorov., R.Mamatkulova. Pedagogika T- 2005
9. O.Xasanbeva va boshkalar Oila pedagogikasi T 2007 y
10. X.Ibragimov Pedagogika T 2007 y
11. U.Askarova va boshkalar Pedagogika T 2008 y
12. Q.Qosnazarov., A.Pazilov., A.Tilegenov Pedagogika «Bilim» No`kis
2009 j
13. Karimov I.A. Barkamol avlod- O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.
Tashkent.1997.
14. Karimov I.A Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushunchalar va tamoyillar Tashkent.
2000
15. Karimov I.A Sog`lom avlod-xalqimiz kelajagi. «Xalq so`zi» gazetasi 8-dekabr
1999
16. O`zbekiston Respublikasinin` «Ta`lim to`g`risidagi» Qonuni. Toshkent 1997
17. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Toshkent,1997
18. Ibragimov X.I. Abdullaeva Sh.A. Pedagogika. Oquvqullanma. Toshkent 2005
19. Abdullaeva Sh.A. Uquvchilarni pedagogik tashxislashda qo`llaniladigan
metodlar. Xalq ta`limi 2003№3,40-45-bet
20. Abdulla Avloniy. Muxtasari tarixi anbiya va tarixi islom. T. Fan,1994 293-bet
21. Klauer K. Pedagogicheskoe diagnostirovanie. M. Logos,1999.421-str..3

Download 298,65 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: