Leksemasining semantik takomili

“Yashil energetika”
ni keltirish 
o‗rinli bo‗ldi. Chunki dunyo miqyosida o‗zini-o‗zi qayta ishlovchi 
elektr energiya manbalarini ishlab chiqarish texnologik jarayon sifatida qaraladi. Bu birikmalar ham 
kalkalangan shaklda b
o‗lib, Yevropa mamlakatlarining ijtimoiy-siyosiy hayotida taxminan 2000-
yildan beri 
Clean technology
, 
Clean Edge
, 
Envirotech, Cleantech 
[14,4] shaklida q
o‗llangan 
birikmaviy iboralar mavjud b
o‗lib, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar ta‘sirida o‗zbek leksik qatlamiga 
kirib k
eldi. Barchamizga ma‘lumki, 
yashil
 
s
o‗zining atash semasi sifatida asosan rang ongimizda 
gavdalanadi. Ushbu lu
g‗aviy birliklar orqali anglashilgan tushuncha ifodalagan jarayon mohiyatidan 
kelib chiqib, 
“yashil rangdagi texnologiya” 
emas, balki 
“qayta tiklanuvchi texnologiya”, 
“tabiiy texnologiya”, “toza texnologiya” 
ayrim ilmiy manbalarda 
“atrof-muhit texnologiyasi”
tarzida ham izohlanadi. 
Yashil
leksemasining dominant sema ustidagi ustama semalari sifatida 
―qayta tiklanuvchi, tabiiylik‖ 
ma‘nolari birliklar o‗rtasidagi valentlikni shakllanishiga xizmat qilgan. 
Ijtimoiy-siyosiy lu
g‗aviy birlik sifatida qo‗llanayotgan ushbu birikmalarga asos bo‗lgan 
yashil
s
o‗zining ifoda semasi kontekstdan ajratib olinib, munosabatga kirishgan leksik birliklar bilan 
birgalikd
a atash ma‘nosi kabi jamiyat ongida tushuncha semalarni shakllantirmoqda.

---

Ijtimoiy gumanitar fanlar
TILSHUNOSLIK 
167 
2022/№4
Texnologiya yunoncha 
techne-mahorat, logos-
ta‘limot 
degan ma‘noni anglatib, ishlab 
chiqarishning biror sohasida xomashyo, material, yarimfabrikat va shu kabilarga ishlov berish yoki 
qayta ishlash, ularning holati, xossalari va shaklini 
o‗zgartirishda qo‗llanadigan usullar majmui 
[11,81]. Ushbu ta‘rifga asoslangan holda 
―qayta tiklanuvchi ishlov berish usuli‖
, 
―tabiiy xomashyo 
mahsulotlarini ishlab chiqarish usuli‖ 
kabi tushuncha shakllantirilsa ham t
o‗g‗ri bo‗ladi. Ushbu 
texnologik jarayonning bir qismi b
o‗lgan 
yashil energiya
jumlasi ostida ham il
g‗or mamlakatlar 
tajribasi asosida yurtimizda rivojlanayotgan yangi sohalarni: 
―quyosh energiyasi‖, ―shamol 
energiyasi‖, ―suv energiyasi‖
kabi 
―tabiiy energiya‖ 
va 
―qayta tiklanuvchi energiya‖ 
manbalarini 
tushunish mumkin.
Umumiy xulosa qilsak, 
yashil
s
o‗zi o‗zi ishtirok etayotgan birikmalar tarkibida yakka sema 
ifodalashdan tashqari, tushuncha ifodalovchi lu
g‗aviy birlik vazifasini ham bajarmoqda. Bu ifodalar 
hozircha yangi b
o‗lib, amaliy faoliyatda va OAVlarida to‗xtovsiz qo‗llash, omma nutqiga tez 
o‗zlashishini ta‘minlaydi. Shu bilan birga, birikmalar tarkibidagi yashil so‗zining ayni birikma 
tarkibida ifodalagan semasi muqobil variantibilan almashib q
o‗llangan o‗rinlarniham ko‗rish 
mumkin. Masalan, 
―...ekologik toza texnologiyalarni keng joriy etish maqsadida ShHTning ―Yashil 
belbo
g‗‖ dasturini ishlab chiqish bo‗yicha tashabbusimizni ilgari surishda davom etamiz‖ 
[1,394]. 
Matnda q
o‗llangan ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga molik yangi birliklardan yana biri